Proteinlar peptid bog'i bilan zanjirda bog'langan alfa-aminokislotalardan tashkil topgan yuqori molekulyar organik moddalar

1.3 Oqsillarning tuzilishi

Protein molekulalari a-L-aminokislota qoldiqlaridan (monomerlar) tashkil topgan chiziqli polimerlardir va oqsillar o'zgartirilgan aminokislotalar qoldiqlarini va aminokislota bo'lmagan komponentlarni ham o'z ichiga olishi mumkin. Ilmiy adabiyotlarda aminokislotalarni belgilash uchun bir yoki uch harfli qisqartmalar ishlatiladi. Bir qarashda ko'pchilik oqsillarda "faqat" 20 turdagi aminokislotalardan foydalanish oqsil tuzilmalarining xilma-xilligini cheklab qo'ygandek tuyulishi mumkin bo'lsa-da, aslida variantlar sonini oshirib bo'lmaydi: 5 ta aminokislota qoldig'i zanjiri uchun, u allaqachon 3 milliondan ortiq va 100 ta aminokislota qoldiqlari (kichik protein) zanjiri 10 dan ortiq variantda taqdim etilishi mumkin. Uzunligi 2 dan bir necha o'nlab aminokislota qoldiqlarigacha bo'lgan oqsillar ko'pincha peptidlar deb ataladi,

Protein hosil bo'lganda, bir aminokislotaning a-karboksil guruhi (-COOH) ning boshqa aminokislotaning a-amino guruhi (-NH2) bilan o'zaro ta'siri natijasida peptid bog'lari hosil bo'ladi. Oqsilning uchlari terminal aminokislota qoldig'i guruhlaridan qaysi biri erkin bo'lishiga qarab N- va C-terminus deb ataladi: mos ravishda -NH2 yoki -COOH. Ribosomada oqsil sintezi jarayonida birinchi (N-terminal) aminokislota qoldig'i odatda metionin qoldig'i bo'lib, keyingi qoldiqlar avvalgisining C-terminusiga biriktiriladi.



Guruch. 2. Oqsil tuzilish darajalari

2. 1.3.1 Birlamchi tuzilma

Birlamchi struktura polipeptid zanjiridagi aminokislotalarning ketma-ketligidir (3-rasm). Har bir alohida oqsilning tuzilishi gen deb ataladigan DNK bo'limida kodlangan. Oqsil sintezi jarayonida gen tarkibidagi ma'lumotlar dastlab shablon sifatida mRNK ga ko'chiriladi va oqsilning birlamchi tuzilishi ribosomada yig'iladi.
Inson tanasidagi 50 000 ta alohida oqsilning har biri ushbu oqsil uchun o'ziga xos birlamchi tuzilishga ega.
Alohida oqsillardagi aminokislotalar qoldiqlarining almashinish tartibini o'rganish va bu bilimlarni molekulaning fazoviy joylashuvi xususiyatlari bilan taqqoslash orqali oqsillarning fazoviy tuzilishining shakllanishining umumiy fundamental qonuniyatlarini ochish mumkin.


Guruch. 3. Birlamchi oqsil tuzilishi

4.