Psixologiya tariyxi kk

BIRINShI TARAW 
 
Jan haqqinda ta`lim shegaralari ishinde psixologiyaliq bilimlerdin` rawajlaniwi . 
 
Birinshi bo`lim 
A`yyemgi du`n`ya ( antik) psixologiyasi . 
Jan haqqinda tu`sinik a`yyemgi da`wirlerden onin` ta`biyatina degen da`slepki tu`sinik ilimiy ko`z 
qaraslardan burin payda bolg`an . Bul tu`sinik adamlardin` mifologiyag`a degen alg`aqshi iseniminin` sistemasinda 
payda boldi . X`aliq a`debiy tvorchestvosi , yag`niy poeziya, ertekler ha`m din G` jang`a u`lken qizig`iu`shilin` penen 
qaraydi. Usi ilimge deyin ha`m ilimnen tisqari tu`sinikler ayriqsha bolip, ilim ha`m filosofiyada rawajlanip atirg`an 
bilimlenden o`zgeshe turadi . Bul jerde jan qanday da bir g`ayrita`biyg`iy na`rse, G`haywannin` ishindegi kishkene
haywan , adam ishindegi adamG` sipatinda qaraladi . Haywannin` ha`m adamnin` is-ha`reketleri usi jan sebepli 
boladi, al adam uyin`lag`anda yamasa ol o`lgende jannin` ha`reketke kelmewi onin` joqlig`i sebepli dep 
tu`schindirilekdi. Jannin` ha`reketke kelmewi onin` joqlig`i sebepli dep twsindiriledi . Uyqi yamasa trans jannin` 
waqitsha jlqdig`i , al o`lim onin` turaqli joq boliwin ko`rsetedi. O`lim jannin` turaqli joq boliwin bildirgenlikten, 
bunnan saq boliw ushin jannin` deneden shig`iwina tosqinliq jasaw yamasa ol shig`ip etken bolsa, oni qaytariwg`a 
tirisiw kerek degen tu`sinik bolg`an . 
Alg`aqshi –obshshinaliq du`zim qul iyelewshilik ja`miyet penen almasqanda, filsofiya usi da`wirde birdey 
waqitta Shig`ista (Eski Hindistan ha`m Qitay) ha`m Batista (Eski Gretsiya ha`m Rim) payda boldi. Psitx`ologiyaliq 
mashqalalar filosofiyanin` bir bo`legi edi. Olar so`zsiz payda boldi, o`ytkeni filsofiyaliq oy-pikirlerdin` predmeti 
pu`tkil du`n`ya ju`zi , adam ha`m onin` jani haqqinda boldi. Sol sebepten Shig`is ha`m Batis ellerinde psixologiyaliq
ha`m filosofiyaliq oy-pikirlerdin` o`z-ara ta`siri mashqalasi tuwiladi. Sebebi xaliqlar arasindag`i qarim-qatnas, 
ma`deniyattin` o`z ara ha`reket etiwi -xaliqlardin` rawajlaniwinda u`zliksiz jag`day bolip esaplanadi . Degen menen 
tariyxiy jag`daylar sebepli bizin` eeramizg`a deyingi VI a`sirge kelip, Eski Gretsiyada filosofiya payda bolsa da , 
Vaviloniya menen Eski Misirda ol qa`liplespey qaldi. Bul jerlerde diniy-mifologiyaliq ideologiya boldi. Ilimiy bilimler 
boyinsha Afrika ha`m Aldin`g`i Aziya bir qatar xaliqlari greklerden ozip ketti. Olarda erterek jaziw belgileri, al Misir 
ha`m Vavilon ruwxaniylerinde astronomiyaliq ha`m matematikaliq biilmler rawajlang`an edi. Bul bilimler grekler 
ta`repinen belsendilik penen o`zlestirilip alindi. Ta`biyat ha`m psixika haqqindag`i ayirim tu`sinikler A`yyyemgi 
Gretsiya, Eski Hindistan ha`m Qitaydin` filosofiyaliq mekteplerde bir-birine sa`ykes keledi. Jannin` ko`ship ju`riw 
ideyasi bolsa Eski Hindistan, A`yyemgi Qitay ha`m A`yyemgi Gretsiya oyshillarina tiyisli . Biraq bul ideyalardin` 
sa`ykesligi olardin` Eski Gretsiyag`a Hindistan ha`m Qitaydan kirip kelgenligin da`lillemeydi . Eski Hindistan 
filsofiyasi pu`tkil Shig`is filsofiyasinin` tiykari bolg`anin izertlewler da`lillep berdi . 
A`yyemgi psixologiya a`yyemgi qul iyelewshilik ja`miyeti jag`dayinda payda boldi ha`m rawajlandi. Oni 
ra`ha`t o`mir ideyasina, yag`niy dene ha`m ruwxtin` garmoniyasi, tiri saw ha`m a`jayip denege tabiniw, bul 
du`n`yadag`i o`mirge degen su`yispenshillikti u`yretetug`in grek ma`deniyatinin` gumanizmi aziqlandiratug`in edi. 
A`yyemgi psixologiya na`zik intellektualizm, aqilg`a degen joqari qatnas ayirilip turdi .