Psixologiya tariyxi kk

A`YYEMGI MATERIALIZMDE JAN 
 HAQQINDA TA`LIM . 
Demokrit jandi dene ha`reketinin` sebebi dep tu`sindi. Jan material , ol en` mayda domalaq , tegis ha`m 
pu`tkil organizm boyinsha tarqalg`an ju`da` ha`reketshen` atomlardan turadi. Jan ot siyaqli usi atomlardan ibarat 
bolip, ol o`z formasi ha`m aktivligi boyinsha ot atomlari boladi. Demokrit jandi materialliq ma`niste ken`islik boylap
orin o`zgertiwshi dep esapladi . Demek, jan o`ledi ha`m dene menen qosilip joq qilinadi. Jan bizlerdin` ha`r bir dem 
alisimiz arqali u`zliksiz jan`alanip bariladi. Demokrit jan ha`mmege, ha`ptne, o`li denege de tiyisli, biraq ol o`li 
denede jan aziraq boladi, dep esapladi. Usi ta`rizde, Demokrit panpsixizmge, yag`niy o`simlikler de, taslar da jang`a
iye degen tu`sinikke keldi . 
Awiriw- yubul atomlardin` proporiyalarinin` o`zgeriwi bolip, adam qartayg`an waqitta ha`reketshen` atomlar 
azayadi. Seziw organlarinda mayda atomlar sirtqi du`n`yag`a jaqin bolip, sonliqtan olar sirtqi qabil etiwge 
iykemlesken. Jaqsi ha`wanlerdin` organi ju`rek, sezimtal tilek ha`m qumarliqlardin` organi bawir bolip esaplanadi. 
Solay etip, Demokrit jang`a ta`biyg`iy tu`sinik beredi.Jan deneden sirtta jasamaydi. Demokrit jandi deneden 
ayriqsha dep esaplay, otirip, oni dene, ayriqsha dene dep sanaydi. Jannin` denelik qa`siyetleri haqqinda da`lillerdi 
Lukretsiy ken`irek rawajlandiradi . 
Epikur, Lukretsiy ha`m Stoikler Demokrit jan haqqinda tu`siniklerin dawam etti. Epikurdin` ko`z qarasi 
boyinsha tek seziwshi janzatlar g`ana jang`a iye. Al stoikler bolsa, jannin` segiz bo`legin ayirip ko`rsetti U` 
basqariwshi tiykar (adamdag`i aqil yamasa haywanatlardag`i sezim (instinkt), onnan dene boylap os`minogtin` jeti 
ayag`i siyaqli tarqalatug`in jannin` besewi ko`riw, iyis seziw, esitiw, da`m seziw ha`m seziw bolip esaplalandi. Ko`riw-
bul basqariwshi bo`limnen ko`zlerge deyin tarqalatug`in pnevma, esitiw, iyis seziw – bul basqariwshi bo`limnen 
muring`a deyin tarqalatug`in pnevma, da`m seziw – bul basqariwshi bo`limnen tilge deyin tarqalatug`in pnevma, 
seziw- bul basqariwshi bo`limnen sezip biliwge bolatug`in na`rselerdin` u`stine deyin tarqaladi. Qalg`an bo`limlerden 
biri qaytadan islep shig`iwshi dep ataladi ha`m bul basqariwshi bo`limnen bala tuwiwshi organlarg`a deyin tarqaladi . 
Basqa bilimdi Zenon dawis dep atap, bul basqariwdiwshi bo`limnen tamaq, til ha`m basqa so`g`lew organlarina deyin 
tarqalatug`in pnevma bolip esaplanadi. Al basqariwshi bo`lim du`n`ya ju`zi siyaqli bizlerdin` shar ta`rizli basimizda 
jaylasqan . Stoiklerdin` jan haqqinda ta`liymatinda olardin` du`n`yag`a ko`z ta`n bolg`an ratsionalizm ko`rinedi. Aqil 
jannin` basli ha`m joqari bo`legi bolip esaplanadi. Al Lukretsiy ruwx ha`m jannin` ayirmashilig`in ko`rsetedi U` ruwx 
ja`ne aqil dep atalip, ol jannin` jani bolip sanaladi .