Psixologiya tariyxi kk

To`rtinshi bap 
Teren` psixologiya 
 
Bul psixologiya psixikanin` sana-sezimnen g`a`rezsiz ekeni haqqinda ideyani usinip, usinday psixikani
izertlewge mtildi . Teren` psixologiyanin` orayliq psixologiyaliq ag`imi- Z.Freydtin` psixoanalizi boldi . Klassikaliq 

---

teren` psixologiya An Adlerdin` individual` kontseptsiyasin ha`m K.Yungtin` analitikaliq psixologiyasin da o`z ishine 
aldi. Teren` psixologiyanin` empiristlik psixologiyadan ayirmashilig`i sonda, ol psixika sana-sezimnin` sirtinda, 
onnan g`a`rezsiz tu`rde boldi, dep esaplap, sana-sezimsiz psixikani u`yrendi. Degen menen, ol sana-sezimdi 
biykarlamaydi, al oni psixikag`a ayirim waqitlari g`ana ta`n bolatug`in qubilis, dep sanadi. 
Z.Freydtin` ( a`ho`u`-a`9q9) psixoanalizi ChChXIX a`sirdin` aqiri XX a`sirdin` basinda Avstriyada 
bolg`an siyasiy ha`m ja`miyetlik rawajlaniwdin` ta`siri astinda qa`liplesip bardi . Freyd ka`sibi boyinsha shipaker edi. 
Onin` psixoanalizip XIX a`sirdin` toqsaninshshi jillari psixikasi buzilg`an keseller menen o`zi o`tkizgen meditsinaliq 
praktika sebepli payda boldi . Freyd Vena universitetinin` meditsina fakul`tetin a`hha`- jili tamamlag`annan son`, 
Venada shipaker sipatinda praktikasin basladi. a`9qh- jili ol Angliyag`a emigratsiyag`a ketiwge ma`jbu`r boldi. Freyd 
a`9q9-jili Londonda qaytis boldi. 
Freyd nevrozlar, birinshi gezekte teriya menen shug`illana otirip, belgili frantsuz nevrologlari J.Sharko ha`m 
I.Berngeymnin` ta`jiriybelerin u`rendi. Berngeymnin` terapvevtikaliq maqsetlerde gipnozdi qollang`ani Freyde u`lken
qizig`iwshiliq oyatti. Freyd nevrozlardin` etiologiyasi ha`m olardi emlew boyinsha kontseptsiya oylap tapti. Ol o`z 
kontseptsiyasin G`Isteriyani izertlewG` degen kitabinda bayanlap berdi ( a`h9o`). Freyd bul kitapti o`zi menen birge 
islesken, Vena qalasinin` belgili shipakeri I.Breyer ( a`hn`g`-a`9g`o`) penen birlikte jazg`an edi . 
Freydtin` pikiri boyinsha, kesel adam esinde qalg`an o`zin qiynawshi keirmelerdi gipnoz ja`rdeminde qayta 
eslese, bul onin` shipa tawip ketiwine ja`rdem etiwi mu`mkin. Biraq ayirim jag`daylarda gipnoz da ha`lsiz. Sonliqtan 
Freyd basqasha usillardi izlep tapti. Olavr U` tu`slerdi joriw, erkin tu`rde payda bolatug`in assotsiatsiyalar, kishi 
ha`m u`lken psixopatologiyaliq simptomlar, shekten tis joqari ha`m to`men sezimtalliq, ha`rekettin` buziliwi, jan`ilis 
so`zler, umitiwshiliq h.t.b. edi. Bul ha`r tu`rli materialdin` izertlewin ha`m interpretatsiyasin Z.Freyd psixoanaliz dep 
atadi. Psixoanalizdin` negizin sana-sezimsizlik haqqinda ta`liymat quraydi.
Freydtin` ilimiy isleri bir neshe on jilliqlar dawaminda islendi. Usi jillar ishinde onin` sana-sezimsizlik 
kontseptsiyasi aytarliqtay da`rejede o`zgerdi. Freydtin` ta`liymatin u`sh da`wirge bo`liwge boladi. Birinshi da`wir ( 
a`h9w-a`90o`) psixoanaliz tiykarinan nevrozlardin` emleytug`in usil boldi. Bul da`wirdin` negizgi shig`armalari U` G` 
Tu`slerdi joriwG` ( a`900), G`Ku`ndelikli o`mirdin` psixopatologiyasiG`( a`90n`) , G`Sheshenlik ha`m onin` sana-
sezimsizlikkeG` degen qatnasi ( a`90o`), G`Seksualliq teoriyasi boyinsha u`sh osherkG` ( a`90o`), G`Bir isteriya
analizinen u`zindiG` (a`90o`-jil emlewdin` psixoanalitikaliq usili boyinsha birinshi ha`m juwmaqlang`an bayanlama). 
Birinshi da`wirde psixoanaliz belgili bola basladi. Freydtin` a`tiranina, yag`niy onin` ta`sirinde ashilg`an
do`gerekke psi`xoanalizdi u`yrenip, oni o`z ta`jiriybesinde qollaniwdi qa`legen ha`r tu`rli ka`sip iyeleri ( shipakerler, 
jaziwshilar, xudojnikler) toplandi. Ekinshi da`wirde ( a`90u` a`9a`h) freydizm jeke adamdi ha`m onin` rawajlaniwin 
u`yrenetug`in uliwma psixologiyaliq ta`liymatqa aylandi. Freyd o`z psixologiyasinin` tiykarg`i printsiplerin ha`m
psixikaliq protsesslerdin` bayanlamasin dinamikaliq, topikaliq ha`m ekonomikaliq ko`z qaraslari arqali bildiredi. Bul 
da`wirde G`Bes jasar balanin` fobiyasinin` analiziG` ( a`909) , G`Leonardo da VinshiG` ( a`9a`0) ha`m G`Totem 
ha`m tabuG` (a`9a`g`) degen miynetler baspadan shig`adi. Freyd bul miynetlerinde ko`rkem o`nerdegi do`retiwshilik 
ha`m adamzat tariyxinin` ma`seleleri psixoanaliz arqali u`yrenedi. Psixoanalizge degen qizig`iwshiliq ko`p ellerde 
ku`sheye baslaydi ha`m a`909- jili Freyd Xalldin` mira`ti boyinsha Klarkov ( Vorshester) universitetinde lektsiyalar 
oqiydi. Freyd bul arqali Amerikada psixoalanizdin` tarqalawina tiykar saldi( G`Psixoanaliz haqqinda bes lektsiyaG`, 
a`909). Usi da`wirde Freydtin` da`slepki xizmetkerleri bolg`an A.Adlerdin` ha`m K.Yungtin` Freydten ketip qaliwi 
psixoanalizdin` rawajlaniwinda a`hmiyetli waqiya boldi. U`shinshi da`wirde Freydtin` kontseptsiyasi aytarliqtay
da`rejede o`zgerdi ha`m o`zinin` filosofiyaliq juwmaqlaniwina jetedi. Birinshi du`n`ya ju`zlik uris waqiyalari 
sebepli ha`wesleniwler haqqinda ta`liymat o`zgeredi (G`Ra`ha`tleniw printsipin`iq arg`i ta`repiG`, a`9g`0) , G`Jeke 
adam du`zilisi endi u`sh instantsiya haqqinda ta`liymat tu`rinde boladiG` U` G`MenG`, G`OlG`, G`ideal-menG`( 
G`Men ha`m olG`, a`9g`q). Freyd o`zinin` bir qatar miynetlerinde o`z teoriyasi arqali ma`denichyatti ha`m ja`miyetlik 
turmisti ha`r ta`repleme u`yrendi. Ol dindi u`yrengende G`Bir illyuziyaniq keleshegiG` ( a`9g`w) , al antropologiya, 
ja`miyetlik psixologiya, tsivilizatsiya ma`selelerin u`yrengende G`Ko`pshiliktin` psixologiyasi ha`m adamiyliq 
minnin` analiziG` ( a`9g`a`), G`Muwsa ha`m bir qudayliqG` ( a`9q9) degen miynetlerin jazdi.