Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Metallar asosidagi nanoboMakchalar. Bu nanobo4lakchalami 
keng ishlatiladigan turi bo‘lib, diqqatga sazovardir. Birinchi navbatda, 
bu titan oksidiga tegishli. Bu modda toza holatda ham, nanomateriallar 
tarkibida ham keng ishlatiladi. Titan asosidagi nanomateriallar 
qanchalik darajada xavfsiz?
Kattaligi 20 nm ga teng bo‘lgan, T i0 2 nanobo*lakchasini ingalatsiya 
usulida, laboratoriya kalamushlarini nafas y o iig a kiritish orqali 
bajarilgan toksikologik tadqiqotlar, T i0 2 nanobo‘lakchalari immun va 
asab tizimi hujayralarida to‘planishini ko*rsatgan. Ulami limfotsitlaming 
DNKsiga va miya hujayralariga shikast yetkazganliklari kuzatilgan. 
Titan oksidi nanoboMakchalarining toksik ta’sirini asosiy mexa- 
nizmi atomar kislorodni induksiyasi hisoblanadi. Ma’lumki, atomar 
kislorod biomolekulalarga nisbatan juda yuqori darajada shikast- 
lantiruvchi faollikka ega. Bu faollik nafaqat nanobo* lakchalami 
o‘lchamiga, balki 
T i0 2ni nafas stmkturasiga ham bog*liq. Maxsus 
qo'yilgan 
tajribalarda 
aluminiyning 
nanobo* lakchalarini 
tirik 
organizmga kuchli zaharli ta’siri bor ekanligi aniqlangan. Eng avvalo, 
aluminiyni nanozarrachalari mRNK sintezini bosib qo'yishi va hujayra- 
laming bo‘linishini chaqirishi aniqlangan. Bunda mitoxondriyalarni 
faoliyati buziladi, demak, ATF hosil bo*lishi ham ishdan chiqadi. 
Shunday qilib, aluminiyni nanobo‘lakcha!ari hujayrani energiya 
almashinuvini o‘zgartiradi, bu esa o‘z navbatida butun hayotiy 
zarur boMgan jarayonlarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Vanadiy oksidining nanobo* lakchalarini toksinligi ulami juda kuchli 
katalitik xossalari bilan bog'liq ekanligi ham aniqlangan (110-rasm). 
Kattaligi 30 nm ga teng boMgan nanobo*lakchalami konsentratsiyasi 10 
mkg/mldan baland bo*lganida, OH-radikallar hosil qilishi mumkin. OH
- radikallar lipidlami, shu jumladan membrana lipidlarini va hujayra 
plazmalemmalarini ham oksidlaydi. Bu esa, o*z navbatida hujayrani 
membranali 
organoidlarini 
va 
plazmalemmalarini 
funksiyasini 
buzilishiga olib keladi va hujayradagi barcha hayotiy zamr jarayonlarga 
zarar yetkazadi.
206

---