Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

1. Burun bo‘shlig‘i. 2 Tomoq. 3. Hiqildoq. 4. Traxeya. 
5. 0 ‘pka darvozasi. 6. Bronx. 7. Yurak. 8. Nafas 
olishda o ‘pka chegarasi. 9. Bronx daraxti.
Bronx 
O'pka arteriyasi 
0 ‘pka venasi
alveolalar
kapillarlar
Alveolalar
pufakchasi
106-rasm. Nafas olish sistemasining organlari - nanobo 'lakchalami odam 
organizmiga о 'tish yo ‘llaridan biri.
202

---

107-rasm. Ovqat hazm qiiish sistemasining organlari orqali 
nanobo 'lakchalar katta qon aylanish sistemasining qon tomirlariga kirib 
boradi: 1 - o g ‘iz bo ‘shlig
 7; 
2 — o ‘n ikki barmoqli ichak; 3 - ingichka ichak; 
4 - to ‘g ‘ri ichak; 5 - y o ' g ‘on ichak; 6 - oshqozon; 7
 -
qizil ung 'och;
8 - tomoq.
108-rasm. Odamni teri qatlami orqali nanobo ‘lakchalar katta qon aylanish 
sistemasining qon tomirlariga tushadi.
Epidermis
Derma
j Teri osti 
f 
yog1 
qavati
203

---

Nanobo‘lakchalar qonga yoki boshqa biologik suyuqlikka 
tushganidan keyin ularda qanday holatlar kechadi?
Qon, limfa, oshqozon shirasi yoki har qanday boshqa suyuqlikka 
tushgan nanobo*lakchalar o ‘ziga xos bo‘lgan «toj» bilan o4raladi. «Toj» 
(«korona») - biologik suyuqlikdagi oqsil bo‘lib, u nanoboiakchalarni 
o‘rab oladi, ya’ni ularni sirtiga adsorbsiya bo‘lib yopishib oladi. 0 ‘zaro 
ta’sir natijasida oqsillami o‘zi ham o‘zgaradi. Nanobo‘lakchalami o‘rab 
olgan oqsil molekulalari modifikatsiyaga uchrashi mumkin (109-rasm).
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, «toj» ni shakllanish jarayoni tirik 
organizmga tushgan nanobo'lakchalami (nanog‘ovakchalar, temir diok- 
sidining zarrachalari, polimemi nanogranulalari, liposomalar) «oldingi 
tarixiga», ya’ni kelib chiqishiga bog'liq. Nanoboiakcha organizmga 
kirib kelguncha o‘zida adsorbsiyalangan molekulalar saqlasbi mumkin. 
Bunday molekulalar: ishlab chiqarish jarayonini qoldiqlari, atmosfera 
gazlari, nanobo4lakchalami eritmalarini tayyorlash uchun ishlatiladigan 
emulsiyalami stabilizator lari va boshqalar bo‘lishi mumkin.
«Toj» hosil qiluvchi asosiy oqsillar - albumin, immunoglobulinlar, 
fibrinogen va lipoproteinlardir. Nanobo‘lakchalami bu oqsillar bilan 
qoplanishi keng ma’noda uni keyingi hayotini belgilaydi. Nano- 
bo‘lakchalami to‘qima va organlar orasida taqsimlanishi, organizmdan 
chiqib ketish tezligi, membrana retseptorlari ishtirokida hujayrada 
yutilishi kabi jarayonlar, aynan nanobo4lakchalami qoplab olgan oqsilni 
xususiyatlariga bog‘liq.
Oqsillar va boshqa organik moddalar ZnO, CdSe, temir va aluminiy 
oksidlari kabi nanobo4lakchalami eruvchanligini oshiradi. 0 4z navbatida 
nanobo4lakchalar oqsil molekulasiga ham ta’sir ko4rsatishi mumkin: ular 
agregatsiya chaqiradi, yon zanjirlarini oksidlaydi, fermentativ faollikni 
pasaytiradi, uchlamchi strukturani o‘zgartiradi. Mana shulami o‘zi 
nanobo4lakchalar bilan ishlaganda ehtiyotkorlikni talab qiladi. Labora­
toriya sharoitida o4tkazilgan tajribada seziy oksidining nano- 
bo‘lakchalari p2 mikroglobulindan fibrillalar (mikrotola) hosil qilgan- 
liklari kuzatilgan. Bu esa, ma’lum sharoitda bunga o4xshagan jarayonlar 
odam organizmida ham sodir bo4lishi mumkinligini ko‘rsatadi. Masalan, 
agar miyada bunday jarayon sodir bo4lsa, Alsgeymer kasalligini 
rivojlanishiga olib kelishi mumkin.