Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Hujayradagi
Funksiyalari
kislotalarini
miqdori, %
nomlari
Transport RNK
10
Ma’lum 
aminokislotani
(tRN K )
o‘ziga bog‘lab olib, ribo- 
somaga yetkazib beradi.
Ribosomali 
RNK
85
Ribosoma tarkibiga kiradi,
(rRNK)
struktura funksiyani hamda 
ribosomani faol markazini 
shakllanishida 
ishtirok 
etadi.
Informatsion yoki
5
Hujayradagi barcha ko‘ri-
matritsali (i RNK,
nishdagi oqsillami sintezi-
m RNK)
ni dasturlaydi.
4. Oqsil moddalarni tuzilishi va funksiyalari
Hayot - «oqsil moddalarni faoliyat ko‘rsatish usuli». Nima 
sababdan oqsillar hujayrada va butun organizmda eng ko‘p 
tarqalgan molekulalardan biri bo‘ldi?
Bu savolga javobni, oqsil molekulalari bajaradigan funksiyalami 
ko'pqirraligidan izlash kerak. Oqsillar bajaradigan funksiyalami aso- 
siylari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: plastiklik (quruvchilik), 
katalitik (fermentativ), transportiik (tashuvchilik), gormonal, himoya 
qiluvchilik, harakatga keltiruvchilik, ustun va shakl beruvchilik, 
energetik, retseptorlik (sezgirlik), zaxiralik, antibiotiklik, toksinlik.
Mana shunday funksiyalami ko‘pqirraligi oqsillami strukturasi va 
xususiyatlari bilan bog‘liq. Ular nimalardan iborat? Oqsil moleku­
lalarini kimyoviy strukturalari qanday? Oqsil molekulalari fazoda 
qanday tuzilgan?
39

---

Oqsil molekulari - polimerlar. Ulami monomerlari - aminokis- 
lotalar. Tabiatda 100 ga yaqin aminokislotalar bor. Shulardan faqat 
20 tasi tirik organizmlami oqsillari tarkibiga kiradi. Aminokislotalar eng 
kamida bitta amino (-NH2) va bitta karboksil (COOH) guruhga ega. 
Oqsil molekulasini shakllantirayotganda aminokislotalar birin-ketin, bir- 
birlari bilan peptid bog‘lari orqali bogianadi. Peptid (kovalent, azot- 
uglerod) bog‘i - bir aminokislotani aminoguruhi bilan, ikkinchi 
aminokislotani karboksil guruhi orasidagi o‘zaro ta’sir natijasi sifatida 
hosil bo‘ladi. Aminokislotalar bir-birlari bilan peptid bog1 lari orqali 
bog‘lanib, har xil uzunlikka ega bo‘lgan peptidlar (dipeptidlar, 
tetrapeptid) hosil qiladi. Ko‘plab aminokislotalarni o'zaro bog'la- 
nishidan polipeptid hosil bo‘ladi. Oqsillami ko‘pchiligi yuqori 
molekulali polipeptidlar hisoblanadi. Ulami tarkibida yuzdan bir necha 
mingga yaqin aminokislotalar bo‘lishi aniqlangan.
21-rasm. Gemoglobin molekulasini birlamchi (a), ikkalamchi (b), uchlamchi 
(d) va to 'rtlamchi (e) strukturalarini birin-ketin shakllanishi.