Oqsillar, ularning tabiatda tarqalishi, ahamiyati, biologik funksiyalari. Ularni ajratib olish va aniqlash asoslari. Oqsil tarkibiga kiruvchi aminokis- lotalar ularning klassifikatsiyasi
Download 99.68 Kb. Pdf ko'rish
|
2-Маъруза
- Bu sahifa navigatsiya:
- Oqsillar proteinlar va proteidlarga bo‘linadi. Protein ------------ oddiy oqsil Proteid ------------ murakkab oqsil
- Mulder
- A.Ya. Danilevskiy
|
2-Ma’ruza. Oqsillar, ularning tabiatda tarqalishi, ahamiyati, biologik funksiyalari. Ularni ajratib olish va aniqlash asoslari. Oqsil tarkibiga kiruvchi aminokis- lotalar ularning klassifikatsiyasi, xossalari. Strukturani biologik aktivlikning namoyon bo‘lishiga ta’siri. Oqsillar tarkibida azot tutuvchi yuqori molekulyar biologik polimerlar bo„lib, ular asosan 20 xil aminokislotalardan tashkil topgan. Ularning proteinlar (grekcha “protos” – birlamchi, muhim) deb atalishi ham bu gruppa moddalar birinchi darajali biologik ahamiyatga ega ekanligini ko„rsatadi. Hayot jarayonlarining qariyib barchasi oqsil moddalarga va ularning biologik funksiyasiga bog„liq. Oqsillar proteinlar va proteidlarga bo‘linadi. Protein ------------ oddiy oqsil Proteid ------------ murakkab oqsil Ular barcha tirik organizmlar, bir hujayrali suv o„simliklari va bakteriyalar, ko„p hujayrali hayvonlar hamda odam organizmi, tirik organizmlar bilan jonsiz tiabiat chegarasida turuvchi viruslar tarkibining ajralmas qismini tashkil qiladi. Hujayrada yuz beradigan har qanday kimyoviy o„zgarishlar oqsillar ishtirokisiz amalga oshmaydi.: bu jarayonlarda oqsil yoki substrat, yo ferment yoki bular bir vaqtda birdaniga ishtirok etadi. Tuxum oqiga o„xshash, tarkibida azot tutuvchi shu xildagi moddalarni golland olimi Mulder (1802-1880) muntazam ravishda tadqiq qilgan, o„sha zamonning mashxur kimYog„ari Berseliusning (1779 - 1848) taklifiga ko„ra, birinchi marta 1838 yili bu moddalarga nisbatan protein (yunoncha – protos – birinchi darajali ) nomi qo„llanilgan, va bu atama ularning hayot uchun juda muhim ahamiyatga ega ekanligini ifodaladi. Oqsil nomi tuxum oqidan kelib chiqqan sodda atama. Oqsillar xaqida XIX asrning ikkinchi yarmida va XX asrning birinchi choragida olingan ma‟lumotlar, asosan, gidroliz qilish yo„li bilan ular tarkibiga kiradigan aminokislotalarni aniqlash va so„ngra oqsil tarkibida peptid shaklida bog„lanishini belgilash bilan chegaralanadi. Oqsillar kimyosi sohasidagi bu boshlang„ich ma‟lumotlarni olishda rus olimi A.Ya. Danilevskiy (1838-1923), nemis olimi Emil Fisherning (1852- 1919) tadqiqotlari katta ahamiyatga ega bo„ldi. Ammo oqsillar kimyosi va biokimyosi XX asrning ikkinchi choragida boshlab, asosan, ularni ajratib olish (elektroforez), molekulyar og„irligini aniq belgilash (ultratsentrifugalash), birinchi kristall oqsillar – fermentlarni izolyasiyalash, oqsillarni turli yo„llar bilan gidrolizlab, barcha aminokislotalarning to„la sifati va miqdorini aniqlash (xromotografiya) va nihoyat, bir qancha sodda oqsillarning strukturasini mukammal o„rganish (rentgenstruktura analizi) hamda kimyoviy yo„l bilan sintez qilish asosida yuksak darajalarga ko„tarildi. Oqsillar taxminan hayvon organizmini quriq moddasiga nisbatan olganda 15% ni tashkil etadi, o„simliklarda yaproq va poyalarida 3-5%, boshoqlilarda 10- 25 va dukaklilarda esa 20-40 va hattoki 50% gacha quruq modda qismini tashkil etadi. Oqsillarnin turlari nihoyatda ko„p bo„lib, masalan odam organizmida 5 000 dan ortiq oqsil turlari borligi aniqlangan bo„lsa, hozirgi vaqtda ularning 2000 dan ziyodi kashf qilingan va yaxshi tekshirilgan. Oqsil molekulalari uzun polipeptid zanjirlari bo„lib, ular aminokislotalarning peptid bog„i yordamida birikishidan hosil bo„lgan yuqori tartibli polimerdirlar. Har bir hujayraning yadrosida minglab genlar bo„lib, ular shu organizmga xos bo„lgan oqsil strukturasini belgilaydi. Oqsil molekulalari nihoyatda ko„p funksiyalarni bajaradi. Download 99.68 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|