Q. J. Mirzaev, E. Sh. Shavqiev,B. K. Janzakov innovatsion iqtisodiyoT

1-MODUL. “INNOVATSION IQTISODIYoT” FANINING NAZARIY ASOSLARI


1-mavzu. “Innovatsion iqtisodiyot” faniga kirish
Reja:
1.1. Innovatsion iqtisodiyot − fan va o‘quv kursi sifatida.
1.2. “Innovatsion iqtisodiyot” − iqtisodiyot fanlarining tarkibiy qismi va bilimlar sohasi.
1.3. “Innovatsion iqtisodiyot” fanining mazmuni, maqsadlari va boshqa fanlar bilan aloqasi.

1. 
   Innovatsion iqtisodiyot − fan va o‘quv kursi sifatida
   

Ma’lumki, insoniyat hayotining davomiyligi uning ehtiyoj­lar­ining mavjud ekanligi, ayniqsa insonlarning moddiy ko‘ri­nish­dagi hayotiy ehti­yoj­lari − kiyim‑kechak, oziq‑ovqat, uy‑ro‘zg‘or buyum­la­riga ega bo‘lish zarur­ligini taqozo etadi.

Hayotiy ne’matlarga bo‘lgan ehtiyojlarni qondirish maqsadida inson­lar turli sohalarda faoliyat ko‘rsatishadi.
Insonlar hayotiy ne’matlarga bo‘lgan ehtiyojlarini yanada to‘­li­qroq qondirilishini ta’minlash maqsadida turli yo‘na­lish­da­gi fao­liyatlar bi­lan shug‘ullanishi zaruriyati tug‘iladi: ta’lim, fan, ma’naviyat va boshqalar.
Insonlar ehtiyojining qondirilish darajasi bevosita resu­rs­­larga borib taqaladi.
Resurslarning barchasi – tabiiy boyliklar, malakali ishchi kuch­lari, ishlab chiqarish vositalari, iste’mol tovarlari, pul mab­lag‘­lari va bosh­qalar tabiat va jamiyatda cheklangan miqdordadir. Hat­toki, ishlab chiqa­rishning bugungi darajasida insoniyat ixti­yori­dagi turli tabiiy boylik­larning taxminan qancha vaqtga yeti­shi­ni oldindan bashorat qilish mumkin. Jumladan, insoniyat 2500 yilga kelib, barcha metall zaxiralarini sarflab bo‘lishi bashorat qi­li­nib, bunda temir rudasi 250 yilga, alyuminiy 570, mis 29, rux 23, qalayi 35, qo‘rg‘oshin 19 yilga yetishi taxmin qilinmoqda. Amal­da hozir yashayotgan avlod ham ishlab chiqarishda qo‘rg‘oshin, qalayi, rux, oltin, kumush, platina, nikel, volfram, misdan foydalanish muammosiga duch kelmoqda. Yaqin yuz yil ichida ishlab chiqarishni energoresurslar: neft, gaz, ko‘mir bilan ta’minlash muammosi ham alohida muammo bo‘lib qolishi ehtimoldan holi emas”³.
Cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, in­son­­larning yashashi va kamol topishini ta’minlaydigan moddiy va ma’naviy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish bi­lan bog‘liqlikda amal qiladigan turli-tuman faoliyatlar yaxlit qi­lib, bir so‘z bilan aytganda, iqtisodiy faoliyat yoki iqtisodiyot deb ataladi.
Iqtisodiyot – mulkchilikning turli shakllariga asoslangan xo‘ja­liklardan, xo‘jaliklararo, davlatlararo birlashmalar, korpo­ratsiyalar, konsern­lar, qo‘shma korxonalar, moliya va bank tizim­lari­dan, davlatlar o‘rtasi­dagi turli iqtisodiy munosabatlardan ibo­rat o‘ta murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizimni anglatadi.
Cheklangan iqtisodiy resurslardan oqilona foydalanib, aho­li­ning to‘xtovsiz o‘sib boruvchi ehtiyojlarini qondirish maqsadiga eri­shish yo‘lla­rini topish iqtisodiyotning asosiy mazmunini tash­kil etadi.
Shu sababdan ham, bugungi kunda, mamlakat iqtisodiyotining barcha sohalarini innovatsion rivojlanish jarayonlarini raqamli iqtisodiyotga mos intensivlashtirish strategik jihatdan eng aso­siy masala sifatida qaralmoqda.
Hozirgi davrda milliy iqtisodiyotning barcha soha va tar­moq­larida innovatsion iqtisodiyot asoslarini bilish malakali muta­xas­sislar tayyor­lashning zaruriy sharti hisoblanadi. “Innovatsion iqtisodiyot” fani innovatsion iqtisodiyot bo‘yicha muayyan bilim­lar­ni egallashga ko‘maklashadi.
Innovatsion iqtisodiyot – fan sifatida innovatsion jara­yon­lar­ni boshqaruv mexanizmlari bo‘yicha umumiy zamonaviy tushuncha va tasav­vurlarni shakllantirish, innovatsion fikrlash, yangilangan ma’lumotlar oqimini qabul qilish va umumlashtirish, shuning­dek,tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilish kabi zaruriy ich­ki resurslarni rivojlantirish bo‘yicha innovatsion bilimlar maj­mua­­sini ifoda etadi.
U jamiyat uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy ne’matlarni tayyorlashning yangi usullarini va jarayonlarini hamda zamonaviy boshqa­ruvni shakllantirishni o‘z ichiga oladi.
Fan-texnika taraqqiyoti jadal rivojlanayotgan bugungi sharoitlarda bilim bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanib bor­moq­da.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 sentya­br­dagi “2019-2021yillarda O‘zbekiston Respublikasini innovatsi­­on rivoj­lantirish strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha” PF-554-son Farmonida: “Yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish” Strategiyaning asosiy yo‘­na­lishlaridan biri etib belgi­langan.
Shu munosabat bilan mamlakatimiz oliy ta’lim muas­sa­sa­la­ri­­da talaba-yoshlarning startap-loyihalari tanlovini tashkil e­tish, istiqbolli startap-loyihalarni tanlab olish va moliya­lash­ti­­rish tartibi ishlab chiqil­gan.
Startap-loyihalar tanlovining maqsadi – oliy ta’lim mu­as­sasasida talabalarni ilmiy faoliyatga yo‘naltirish va ularda innovatsion fikr­lashni, yangi g‘oya va tashabbuslarni shakl­lan­ti­rish­dan iborat.
Startap-loyihalar tanlovining vazifasi esa quyidagilar hi­sob­­lanadi:

• 
  oliy ta’lim muassasalarida talaba-yoshlar o‘rtasida tad­bir­kor­lik layoqatini rivojlantirish va tadbirkorlikni rag‘bat­lan­ti­rish;
  
• 
  istiqbolli startaplarni aniqlash va ularni rivoj­lan­ti­rish;
  
• 
  biznes-loyihalarning umumiy miqdorini oshirish;
  
• 
  loyihalarga yo‘naltirilgan ta’limni rivojlantirish;
  
• 
  oliy ta’lim muassasalarida talaba-yoshlarning ilmiy-ama­liy faoliyati samaradorligini oshirish;
  
• 
  kelgusida tijoratlashtirish maqsadida intellektual fao­li­­yatni natijalarini yaratish;
  
• 
  startaplarni yaratish asoslarini shakllantirish uchun yangi texnik masalalarni ishlab chiqishga yo‘naltirilgan tadqiqotlarni rag‘batlantirish;
  
• 
  innovatsion tadbirkorlikni rivojlanishiga ko‘maklashish.
  

Mamlakatimiz oliy ta’lim tizimi muassasalari“… o‘z vako­lat­lari doirasida:

• 
  ilm-fan va ilmiy faoliyat sohasining asosiy yo‘na­lish­la­­rini amalga oshirishda qatnashadi;
  
• 
  ilm-fan va texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yo‘na­lishlari bo‘yicha takliflar kiritadi;
  
• 
  davlat ilmiy dasturlari, shuningdek xalqaro dasturlarni ishlab chiqishda qatnashadi va ularning bajarilishini ta’min­lay­di;
  
• 
  o‘z bo‘ysunuvidagi tegishli ta’lim muassasalari va ilmiy tashki­lot­larda samarali hamda raqobatbardosh ilmiy faoliyat yuri­ti­lishini ta’­minlaydi;
  
• 
  tegishli yo‘nalishlar bo‘yicha ilmiy darajali kadrlar tayyor­lashni ta’minlaydi, ilmiy faoliyat yurituvchilarni rag‘bat­lan­ti­rib boradi;
  
• 
  ilm-fan, ta’lim va ishlab chiqarishning uzviy bog‘liqligini ta’­minlash bo‘yicha chora-tadbirlarni belgilaydi va amalga oshi­ra­di;
  
• 
  o‘z bo‘ysunuvidagi ilmiy tashkilotlarning moddiy-texnika baza­sini mustahkamlab boradi;
  
• 
  ilmiy ishlanmalarni tijoratlashtiradi va ular egalarini rag‘batlantiradi, shuningdek yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb etish, ularning samarali ilmiy faoliyat yuritishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi;
  
• 
  ilm-fan va texnologiyalar asoslari, yutuqlarini ommalash­ti­rish, shuningdek ilm-fan va ilmiy faoliyat sohasiga oid tegishli tadbir­larni targ‘ib etishda qatnashadi”⁴.
  

Fan-texnika taraqqiyoti, malakali kadrlar, xo‘jalik mexaniz­mi va undan oqilona foydalanish, izlanish, tadbirkorlik, tashab­bus­korlik, rag‘batlantirish: bularning barchasi iqtisodiyotda ijo­biy siljishlarga erishish uchun asos bo‘ladi.
Shu tariqa “Innovatsion iqtisodiyot” fani iqtisodiyotning izlanish, yangilikni tatbiq etishdagi uslubiy vazifalarni baja­radi hamda jamiyat hayotining barcha soha va tarmoqlarida amaliy qarorlar qabul qilishda muhimmanba bo‘lib xizmat qiladi.