Q. Yu. Nazirov kamondan oʻq otish

Aniqlash usuli. Misol uchun 73 kg ogʻirlik, 20 yoshlik, boʻy uzunligi 163 sm 
boʻlgan ayol kishining asosiy modda almashinishini aniqlaylik. Buning uchun birinchi 
1-jadval yordamida jinsi va ogʻirligiga asosan yaʼni 73 kg ayol, 1361 Kkal ekanligi 
maʼlum boʻladi. Bu raqamni biz oldin 70 kg ayol, va 75 kg ayolni topib olamiz, chunki 
jadvalda 73 kg yoʻq boʻlganligi uchun. Soʻngra bu 1325 va 1372 Kkal ekanligini bilib 
olamiz va 1372 dan 1325 ni ayiramiz, 47 boʻladi, bu raqamni 4 ga boʻlamiz, chunki 
jadvalda 71, 72, 73, 74 kg lar yoʻq boʻlganligi uchun. SHunday qilib 47 ni 4 ga 
boʻlamiz, taxminan 12 boʻladi, 12 ni 3 ga koʻpaytiramiz 36 boʻladi, 1325 ga 36 ni 
qoʻshsak 1361 Kkal.

---

89 
Har xil mehnat jarayonida modda almashinishi oʻzgarib boradi. Bu ichki aʼzo ish 
qobiliyati nerv tizimi ish qobiliyati va mushak tizimi ish qobiliyatiga chambarchas 
bogʻlangan. Bu modda almashinishini oʻrganish, aniqlash, sport va jismoniy tarbiya 
bilan shugʻullanuvchilar uchun nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Chunki har bir 
sportchi va pedagog bir kungi ish jarayonida qancha energiya yoʻqotadi va bu 
yoʻqolgan energiyani tiklash vositalarini yaxshi, puxta bilishi kerak.
V.2. KAMONDAN OʻQ OTUVCHILARNI TAYYORLASH TIZIMI. 
Texnik tayyorgarlikning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
1. Kamondan otishning asosiy elementlarini egallash. 
2. Otish texnikasini takomillashtirish. 
Birinchi vazifaning yechimi sportchilarga otish texnikasining asosiy elementlarini 
oʻrgatishdan iborat boʻlib, ular nishonga olish (jarayon sifatida), kamonni chizish va 
boʻshatish (barmoqlarni boʻshatish va kamon ipini tutqichdan boʻshatish) kiradi. 
Mashgʻulotlar oʻzaro bir-biri bilan bogʻliq tayyorgarlikni iborat boʻlgan, nafas 
olishni tartibga solishni, kamon tarangligini, oʻq tekisligida kamonni nishonga olish va 
ushlab turishni, koʻrish va ushlab turishni taʼminlaydigan murakkab, oʻzaro bogʻliq 
harakatlar majmuasini ishlab chiqishni oʻz ichiga oladi.
Kamonni boʻshatishning bajarilishi, shuningdek, kamonning doimiy tarangligini, 
oʻq tekisligida kamonni ushlab turgan qoʻlning harakatini, barmoqlarning 
boʻshashishini taʼminlaydigan ketma-ket va bir vaqtning oʻzida bajariladigan koʻplab 
harakatlarni taʼminlaydi. Bu barcha harakatlar kamonni ushlab turgan qoʻlning 
harakatlari bilan qatʼiy muvofiqlashtirilishi va ishonchli tayanishni taʼminlashi kerak 
(kamon bosimiga doimiy ravishda qarshilik koʻrsatish). 
Yoyni choʻzish kamonni ushlab turgan qoʻl mushaklari va bel mushaklarining 
muvofiqlashtirilgan ishini oʻz ichiga oladi. 
Bu element kamonni ushlab turish, ipni ushlab turish, kamonni ushlab turgan 
qoʻlning bilagini joylashtirish, bel mushaklari va kamonni tortadigan hamda ushlab 

---

90 
turadigan qoʻlning muvofiqlashtirilgan ishlashini taʼminlaydigan bir qator mikro 
harakatlardan iborat.
Dastlabki koʻnikma hosil qishdan uni takomillashtirishgacha keskin va aniq 
ifodalaydigan usul mavjud emas, shuning uchun otuvchini oʻqitish va malakasini 
oshirish shartli ahamiyat kasb etadi. Biroq, texnikasi rivojlantirishda turli xil vositalar 
va ish usullari katta ahamiyatga ega. 
Takomillashtirishning asosiy vazifasi aniq, erkin va oʻzgaruvchan texnikani 
(harakatni) bajarishdir. Bunga murakkab sharoitlarda uni koʻp marta takrorlash orqali 
erishiladi.
Individual pedagogik vazifalar alohida takomillashtirishni oʻz ichiga oladi: 
a) otish texnikasining asosiy elementlari (nishonga olish, kamonni tortish va 
tushirishni bajarish); 
b) otish elementlari (tayyorlash, kamonni ushlab turish usuli, kamonni ushlab 
turish, nafas olishni nazorat qilish, aslida nishonga olish); 
v) mikroelementlar (oyoq, gavda, qoʻllar, boshning holati, kamonni chizish usuli, 
kamonni ushlab turish usullari va boshqalar); 
d) umumiy otish texnikasi. 
Mashgʻulot jarayonida amalga oshiriladigan toʻrtta aniq vazifani alohida yoki 
birgalikda hal qilish mumkin, mashgʻulot davriga, shuningdek, kamonchining 
individual xususiyatlariga va uning tayyorgarlik darajasiga bogʻliq. 
Kamondan oʻq otish texnikasini oʻzlashtirish jarayonida kamonchi oʻziga xos 
fazilatlarni rivojlantiradi: "ishonchli tayanch hissi", "tayyorlikning puxtaligi", "kamon 
ipini ishonchli ushlash hissi", "barqarorlik hissi", "vaqt tuygʻusi" va boshqalar, ular 
texnik va taktik mahorat bilan birga otishmaning yetakchi ixtisoslashgan sifati — 
"otish hissi" ni tashkil qiladi. 
Texnik koʻnikmalarni takomillashtirish ikki turdagi — asosiy va qoʻshimcha 
maʼlumotlardan foydalanish bilan bogʻliq. 
Kamon otishini amalga oshirishda asosiy maʼlumotlar, — mushaklarda 
joylashgan retseptorlar va mushaklarning uzunligi, ularning kuchlanish darajasi, 

---

91 
yoʻnalishi oʻzgarishini aks ettiradigan hamda harakat tezligi, tananing turli 
qismlarining texnik harakatlarni toʻgʻridan-toʻgʻri amalga oshiradigan apparatidan 
keladi. Asosiy maʼlumotlarga, shuningdek, harakatlarning tuzilishi, otuvchi tanasining 
tashqi muhit bilan oʻzaro taʼsiri, koʻrish va eshitish organlari, vestibulyar analizator va 
teri retseptorlari haqida maʼlumotlar kiradi. 
Qoʻshimcha maʼlumotlar bevosita talabaning ongiga yoʻnaltiriladi. Uning manbai 
gapirib berish va koʻrgazmalidir. Ushbu maʼlumotlar bajarilgan harakatlar, qilingan 
xatolar, haqiqiy holat va berilgan holat oʻrtasidagi nomuvofiqlik, umuman olganda, 
vosita harakatlarining samaradorligi haqida tasavvurga ega boʻlishga yordam beradi. 
Boshqarish tizimiga kiradigan harakat maʼlumotlari 
yangi koʻnikmalarni 
shakllantirishda, koʻnikmalarni mustahkamlash va avtomatlashtirishda, umuman otish 
texnikasini takomillashtirishda katta rol oʻynaydi. Koʻp turli xil vosita harakatlaridan 
faqat kerakli natijaga olib keladiganlar tanlanadi va mustahkamlanadi. Takrorlanganda 
bu harakatlar mustahkam mahorat hosil qiladi, asosiy va qoʻshimcha maʼlumotlarning 
umumlashtirilgan tahliliga koʻra samarasiz boʻlgan qolgan harakatlar esa 
mustahkamlanmaydi. Shu sababli, yillar davomida chuqur texnik takomillashtirish 
mavzusi bir xil harakat — oʻq otish boʻlgan kamondan otishda eng qiyin vazifa — bu 
juda qatʼiy belgilangan harakatlarni davriy ravishda oʻzgartirish va yangilash, 
kamonchining jismoniy va ruhiy tayyorgarligi darajasi ularni oʻsish surʼatlariga 
moslashtirishdir. 
Mashgʻulot jarayonida murabbiy kamonchilardan tutishning toʻgʻriligini doimiy 
ravishda kuzatib boradi va yuzaga keladigan xatolarni tuzatadi, bu esa oʻq 
otuvchilarning eʼtiborini bilak boʻgʻimi mahkamlanishi, barmoqlar kamon dastasini 
mahkam ushlamasligi kerakli va boshqalarga qaratadi. Bundan tashqari, tutqichning 
monotonligini doimiy ravishda kuzatib borishingiz kerak. Bunga kamon tutqichidagi 
maxsus yostiqdalar yordamida yordam berish mumkin, bu esa kamonni ushlab 
turishning tanlangan usulini (yuqori, oʻrta, past) bajarishni osonlashtiradi. Qoʻshimcha 
oʻqitish va takomillashtirish jarayonida, oʻq otuvchi, baʼzida uni boshqarishning 
ratsional usulini topib, tutqichini ushlash usullarini eng maqbulini tanlaydi. 

---

92 
Oʻqni ushlash harakatlari asosan koʻrsatkich, oʻrta va nomsiz barmoqlari bilan 
bajariladi. Koʻpincha oʻq otuvchilar ikki barmoqli tutqichdan foydalanadilar – bunda 
asosan oʻrta va nomsiz barmoqlar ishlatiladi. Shuning uchun, murabbiy, qoʻl 
harakatlarini oʻrgatayotganda, uning bajarilishini bir necha bor koʻrsatishi va ikki 
barmoqli tutish bilan barmoqlarning terisiga ortiqcha yuk tushishini hamda koʻpincha 
shikastlanishga olib kelishi mumkinligi xususida shugʻullanuvchilarga tushunchalar 
berib borishi lozim. 
Shuningdek, murabbiy tutqichni tutishda (chuqur, oʻrta, sayoz), uni bajaradigan 
barmoqlar mushaklaridagi yukni iloji boricha kamaytirish kerakligini koʻrsatishi va 
aytishi kerak.
Shundan soʻng, murabbiyning buyrugʻi bilan oʻq otuvchilar bir necha marta 
qoʻlga olishadi va murabbiy xatolarni tuzatadi va uning bajarilishining toʻgʻriligiga 
oydinlik kiritadi. 
Tutqichdagi ushlash joyi bilak qoʻshilishi bilan bir xil gorizontal tekislikda, yaʼni 
qoʻl va bilak bitta toʻgʻri chiziq hosil qiladi. kaft barmoqlari bir-biridan tarqalib yoki 
erkin tegib turadi hamda gorizontal holatda ushlab turiladi. Bilak boʻgʻimini 
mahkamlashda mushakni ushlab turish uchun katta kuch talab etiladi, ammo kamonga 

---

93 
qarshilik kuchini qoʻllash markazining joyidan siljish ehtimoli sezilarli darajada 
kamayadi. 
Kamonni tortadigan qoʻlning holati. 
Oʻng qoʻl kamonni tortadi. Sustlashuvchi qoʻlning sekin harakatlanish fonida, 
kamonni tortib turgan qoʻlning fonida amalga oshiriladi.