Q. Yu. Nazirov kamondan oʻq otish

Tezlik va uni rivojlantirish 
Tezlik qobiliyatlari odatda eng qisqa vaqt ichida vosita harakatlarining 
bajarilishini taʼminlaydigan funksional xususiyatlar toʻplami sifatida tushuniladi. 
Tezlik qobiliyatlari quyidagi guruhlarga boʻlinadi: 

---

58 
 oddiy va murakkab reaksiyalar tezligi (yashirin javob vaqti bilan 
oʻlchanadi); 
 individual motor harakatlarini bajarish tezligi (tashqi qarshilik bilan 
yuklanmagan individual harakatlarni bajarish paytida tezlik va tezlanish 
qiymatlari bilan oʻlchanadi); 
 harakatlar chastotasi — surʼat (vaqt birligidagi harakatlar soni bilan 
oʻlchanadi). 
Tezlik qobiliyatlari uchun asosiy shartlar asab jarayonlarining harakatchanligi, 
nerv-mushak koordinatsiyasi darajasi, mushak toʻqimalarining xususiyatlari — turli 
mushak tolalarining nisbati, ularning elastikligi, choʻziluvchanligi, mushak ichiga va 
mushaklar-aro koordinatsion samaradorligi. Tezlik qobiliyatlarining namoyon boʻlishi 
kuch, moslashuvchanlik va muvofiqlashtirish qobiliyatlarining rivojlanish darajasi, 
sport anjomlari sifati, yuqori tezlikdagi harakatlarni taʼminlaydigan biokimyoviy 
mexanizmlarning imkoniyatlari, irodaviy fazilatlarning rivojlanish darajasi bilan ham 
belgilanadi. 
Kamondan otish sport turida otuvchining tezlik qobiliyati odatda formula 
sifatida ifodalanadi 
Vt (tezlik) = Vi (idrok) + Vh (harakat). 
Ushbu formulaga koʻra, otuvchining tezlik imkoniyatlari qanchalik yuqori 
boʻlsa, otishning har biriga kamroq vaqt ajratiladi. Sezish tezligi, asosan, 
analizatorlarning xossalari (vizual, kinestetik, eshitish va boshqalar), markaziy asab 
jarayonlarining dinamikasi va nerv-mushak munosabatlarining xususiyatlari bilan 
belgilanadi.
Idrok etish his qilishlar bilan uzviy bogʻliqdir. Oʻz navbatida his qilish, 
kamonchiga taʼsir etuvchi u yoki bu omillar uning sezuvchanlik darajasini belgilaydi, 
bu esa ayniqsa otishning yakuniy qismida oʻta muhimdir (barcha harakatlarning 
aniqligini belgilaydi), shunday ekan oʻqning kamondan chiqib ketish payti kamon 
(plato) tebranishning eng quyi nuqtasiga toʻgʻri kelishi lozim. 

---

59 
Kamonning tebranish katta ahamiyat kasb etmaydi, ammo, idrok etish va his 
qilish tezligi katta ahamiyatga ega, bunga erishish esa maxsus tayyorgarlikni talab 
etadi. 
Idrok tezligini sezilarli darajada kamaytirish juda qiyin, ammo maqsadli va uzoq 
muddatli mashgʻulotlar bilan siz uning biroz oʻsishiga erishishingiz mumkin. Ikkinchi 
atama — harakat tezligini koʻrib chiqayotganda, shuni taʼkidlash kerakki, u asosan 
asab jarayonlarining harakatchanligi, mushak toʻqimalarining xususiyatlari (turli 
mushak tolalarining nisbati, ularning choʻzilishi, elastikligi, samaradorligi) bilan 
belgilanadi. mushak ichiga va mushaklar-aro muvofiqlashtirish), tezlik-kuch 
qobiliyatlarining rivojlanish darajasi, egiluvchanlik, muvofiqlashtirish qobiliyatlari, 
sport jihozlarining mukammalligi, biokimyoviy jarayonlarning xususiyatlari va 
ixtiyoriy harakatlar intensivligi hisoblanadi. Harakat tezligini belgilovchi turli 
komponentlarni ishlab chiqish uchun turli vositalar va usullardan foydalanish mumkin. 
Masalan, nerv sistemasi jarayonlarning harakatchanligini oʻrgatish, bu asosan 
qoʻzgʻalish va tormozlanish jarayonlarining oʻzgarish tezligiga, maʼlum harakatlarni 
maʼlum stimullarga koʻp marta takrorlashdan (otishni boshlash buyrugʻi, tovush va 
yorugʻlik signallari va boshqalar). foydalanish mumkin.
Kuch va tezlik imkoniyatlarini takomillashtirish hamda rivojlantirish, 
shuningdek mushak apparatining qisqarish qobiliyati, harakatning zaruriy 
amplitudasini, mukammal sport texnikasi ayniqsa yakuniy nuqtalarda, oʻq bilan yoki 
oʻqsiz otishning alohida elementlarini bajarishda imitatsiya (oʻxshatish) usullari orqali 
yoki belgilangan vazifani bajarishda toʻgʻridan toʻgʻri turli masofalarga otish orqali 
erishiladi. 
Bunday mashgʻulotlarni oʻtkazishda shuni hisobga olish kerakki, bajariladigan 
harakatlar tezligini asta-sekin kuchayib borayotgan harakatlar intensivligi va ixtiyoriy 
harakatlar bilan oshirish kerak, shuningdek, alohida elementlarni ham, zarbani ham 
bajarish texnikasini taʼminlash kerak.
Shuni ham yodda tutish kerakki, har bir mashgʻulotda toʻgʻri aqliy motivatsiya 
shakllansa va raqobatbardosh muhit yaratilsa, mashgʻulot samaradorligi sezilarli 

---

60 
darajada oshadi. Yuqori tezlikda oʻq otish mashgʻulotlariga qoʻyiladigan asosiy 
talablardan biri bu texnik topshiriqlarni yaxshi oʻzlashtirishdir. Bu juda muhim, chunki 
faqat shu sharoitda otishmalar oʻzlarining eʼtiborlari va ixtiyoriy saʼy-harakatlarini, 
harakatlarning toʻgʻri bajarilishiga emas, balki ularning tezligiga qaratishlari mumkin 
boʻladi. Tezlik sifatlarining rivojlanishi bilan bajariladigan harakatlar orasidagi 
intervallarni shunday rejalashtirish kerakki, keyingi vazifaning boshlanishi bilan 
markaziy nerv tizimining qoʻzgʻaluvchanligi kuchayadi va tanadagi fizik-kimyoviy 
oʻzgarishlar allaqachon neytrallanadi yaʼni, otuvchi vazifani bajargandan soʻng 
tezlikda qayta tiklanish uchun oʻzida imkoniyat topishi kerak. Xulosa qilib shuni 
taʼkidlash kerakki, kamonchining tezkorlik fazilatlarini rivojlantirishning asosiy usuli 
— bu ragʻbatlantiruvchi signallar boʻyicha maksimal yoki maksimal intensivlikdagi 
yuqori tezlikdagi harakatlarning takroriy takrorlanishi, javob harakatlarining vaqtini 
bosqichma-bosqich qisqartirishdir.