Q. Yu. Nazirov kamondan oʻq otish

Kuch qobiliyatlarini shakllantirish 
Kuch — bu odamning mushaklarning kuchlanishi tufayli tashqi yuklarga qarshi 
turish va uni yengish qobiliyatidir. 
Mushaklarning qisqarishi markaziy nerv tizimidan keladigan nerv impulslari 
taʼsirida sodir boʻladi. Shu munosabat bilan mushaklarning ishini nazorat qilish asab 
va mushak tizimlari oʻrtasidagi maxsus aloqalar orqali amalga oshiriladi. 
Kuch qobiliyatlari mushakning fiziologik diametriga, har xil turdagi mushak 
tolalari nisbatiga, ishda ishtirok etuvchi vosita birliklari soniga, sinergid mushaklarning 
faolligini sinxronlantirishga va antagonist mushaklarni ishdan oʻz vaqtida chiqarib 
tashlashga bogʻliq. Muayyan vosita harakatlarida kuch qobiliyatlari toʻgʻridan-toʻgʻri 
harakatning biomexanik tuzilishi bilan belgilanadi: ishda katta mushak guruhlarini jalb 
qilish imkoniyati, katta mushak guruhlari ishida ishtirok etadigan qoʻl, qoʻllarining 
uzunligi va boshqalardir. Odam tayanch apparatining barcha mushak guruhlarini 
umumiy uygʻun rivojlantirish uchun tanlab taʼsir koʻrsatuvchi kuch mashqlaridan 
foydalanish orqali hal etiladi bu yerda ularning hajmi va mazmuni muhim ahamiyatga 
ega. Ular turli mushak guruhlarining mutanosib rivojlanishini taʼminlash kerak. Tashqi 
sharoitdan bu tana tuzilishi va qomatning tegishli shakllarida ifodalanoladi. Kuch 
mashqlarini qoʻllashning ichki samarasi organizmdagi hayot uchun muhim 
funksiyalarning yuqori darajasi taʼminlanishi hamda harakat faoliyatining amalga 
oshishida koʻrinadi.
Kuch qobiliyatlarining namoyon boʻlishi tegishli ishning energiya taʼminoti 
samaradorligi, harakatlarni bajarish texnikasining mukammalligi, tezlik qobiliyati va 
moslashuvchanligining rivojlanish darajasi bilan chambarchas bogʻliqdir. 
Bundan tashqari, mashgʻulot darajasi, charchoq va sportchining asab tizimining 
holati mushak kuchining namoyon boʻlishiga taʼsir qiladi. Kuch qobiliyatlari odatda 

---

52 
uch guruhga boʻlinadi: toʻgʻri kuch, tezlik-kuch, kuchga chidamlilik va ularning har 
birini rivojlantirish uchun maʼlum mashqlar kerak boʻladi.
Birinchi guruhga kamonni statik holatda ushlab turish va uni choʻzish bilan 
bogʻliq harakatlar kiradi. 
Ikkinchi guruhga noqulay meteorologik sharoitlarda va otishni yakunlash uchun 
vaqt tanqisligi bilan otish paytida kamonning tez koʻtarilishi va uning choʻzilishini 
taʼminlaydigan harakatlar kiradi. 
Uzoq vaqt davomida optimal quvvat kuchlanishlarini saqlab turish qobiliyati 
bilan ajralib turadigan uchinchi guruh kamondan oʻq otishini oʻz ichiga oladi. 
Otishni amalga oshirayotgan kamonchining harakatlarini tahlil qilganda, toʻrtta 
asosiy bosqichni ajratib koʻrsatish mumkin: tayyorgarlik; kamon tarangligi va uning 
otish tekisligidagi yoʻnalishi; oʻqni keyinchalik qoʻyib yuborish bilan nishonni 
aniqlashtirish; mushaklarning kuchlanishini yengillashtirish (dam olish). Asosiy ish 
ikkinchi va uchinchi bosqichlarda amalga oshiriladi, ayniqsa takroriy harakatlarning 
takrorlanishini hisobga olsak uni amalga oshirish mushaklarning sezilarli kuchini talab 
qiladi. Oʻq otishini amalga oshirishda ishtirok etadigan asosiy mushak guruhlariga 
latissimus dorsi mushaklari, deltasimon mushakning orqa toʻplamlari, infraspinatus, 
kichik va katta dumaloq muskullar (yelkaning kengayishida ishtirok etuvchi), trapezius 
va kichik romboid (yelka kamarini choʻzilish-qisqarishi) kiradi, skapulani (kurak 
suyagi) umurtqa pogʻonasiga tortishi), shuningdek, bilakning mushaklari, qoʻl 
(kamonni ushlab turish va boʻshatish), mushaklar — tananing fleksorlari (bukish)va 
ekstansorlari (yozish) ishtirok etadi. 
Asosiy sport harakatini (nishonga kamondan otish) qayta-qayta bajarish 
jarayonida otuvchining asosiy vazifasi yukning kuch komponentidan kelib chiqadigan 
ortib borayotgan charchoqqa qarshi turishdir, yaʼni. kamonni nisbatan barqaror holatda 
(maʼlum vaqt davomida) ushlab turish va uni tortib olish. Shuning uchun 
kamonchining mashgʻulotlari haqiqiy kuch, tezlik-kuch qobiliyatlari va kuchga 
chidamliligini rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni oʻz ichiga olishi kerak.

---

53 
Umumiy 
kuchning 
rivojlanishi 
barcha 
mushak 
guruhlarining 
kuch 
qobiliyatlarini yaxshilashga qaratilgan va barkamol jismoniy rivojlanish uchun zarur 
shartidir. Shuning uchun umumiy jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish uchun 
umumiy rivojlanish mashqlari — tananing alohida qismlari tomonidan harakatlar va 
harakatlar kombinatsiyasi keng qoʻllaniladi. Ular turli darajadagi mushaklar 
kuchlanishi bilan — oʻrtachadan maksimalgacha, turli tezlik va amplitudalarda, 
obyektlarsiz va jismlar bilan (gantellar, toshlar, shtangalar, rezina va prujina 
amortizatorlari va boshqalar), gimnastika apparatlarida, ular bilan bogʻlangan holda 
(sheriklik va alohida) bajarilishi mumkin. Oʻquv mashgʻulotidagi yuk mashqlarni 
tanlashga, ularni amalga oshirish xarakteriga va soniga bogʻliq. Mushaklar 
kuchlanishining intensivligi katta ahamiyatga ega, bu mashqlar davomiyligini oshirish, 
uni amalga oshirish tezligini oʻzgartirish va ogʻirliklar massasini oshirish orqali 
oshirilishi mumkin. Mashqlar orasidagi dam olish oraligʻini oʻzgartirish orqali yuk 
miqdori ham sozlanishi mumkin. Oraliq interval qanchalik kichik boʻlsa, u erda yuk 
koʻproq boʻladi.
Umumiy rivojlanish mashqlari tananing turli qismlariga va mushak guruhlariga 
taʼsiriga qarab boʻlinadi: 
 qoʻl va yelka-kamari mushaklari uchun mashqlar; 
 gavda va boʻyin mushaklari uchun mashqlar; 
 oyoq mushaklari uchun mashqlar;
 butun tananing mushaklari uchun mashqlar (umumiy xarakterdagi 
mashqlar). 
Shuni taʼkidlash kerakki, kuchni rivojlantirish, agar mashgʻulot jarayonida 
ogʻirliklar bilan mashqlar va mushaklarning sezilarli kuchlanishi bilan sekin surʼatda 
bajariladigan mashqlar qoʻllanilsa, eng samarali boʻladi. Turli oʻquv asboblaridan 
foydalangan holda mashqlar ham juda samarali hisoblanadi. 
Kamonchining texnik harakatlariga nisbatan maxsus kuch ishlab chiqiladi. 
Yoyni ushlab turish va uning bosimiga qarshilik koʻrsatish, shuningdek, toʻgʻridan-
toʻgʻri kamonni tortish kerak. Kamonchi uchun maxsus kuchni rivojlantirishning eng 

---

54 
keng tarqalgan va maqbul usuli bu maksimal va takroriy harakatlar usulini oʻz ichiga 
olgan izotonik usuldir. Bu usul sportchining maksimal (chegara nuqtasi yoki chegaraga 
yaqin) taranglik bilan harakatlarni bajarishidan iborat. Asosiy mashq sifatida otishni 
qayta takrorlash qoʻllaniladi — kamon tarangligi va kamon yoki kamonni yoyida 
maʼlum vaqt davomida maʼlum bir tayyorgarlik holatida ushlab turishdir. Kuch 
mashqlari tizimida takrorlashlar soni va yondashuvlar soni kabi tushunchalar mavjud. 
Takrorlash — har bir mashqni bir yoki bir necha marta bajarish. "Toʻplam" tushunchasi 
takrorlar sonidan qatʼi nazar, mashqni bir butun sifatida bajarishni oʻz ichiga oladi. 
Quvvat qobiliyatlarini rivojlantirish uchun siz kamonning kuchlanishiga taqlid 
qiluvchi mashqlardan ham (kamon bilan ham, kamonsiz ham yoki sekin harakatdagi 
trenejorlardan) foydalanishingiz mumkin. 
Bunday holda, mashq 1-1,5 daqiqa davomida amalga oshiriladi. Har bir 
takrorlashdan keyin mushaklarni boʻshashtirish va bir necha chuqur nafas olish va 
chiqarish lozim. Ushbu mashqda ishtirok etadigan mushaklarning kuchlanishi 
chegaraga yaqin boʻlishi kerak.
Shuni yodda tutish kerakki, maksimal kuch ishlatish usulidan foydalangan holda 
mashgʻulot otuvchidan mushaklarning maksimal kuchiga erishishni talab qiladi, bu 
juda kuchli va samarali stimul boʻlib, neyropsik qobiliyatlarga yuqori talablarni 
qoʻyadi.
Sportning oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, maksimal harakat 
usulini haftada 2-3 martadan koʻp boʻlmagan holda, kuchni rivojlantirish jarayonini 
yanada ragʻbatlantirish uchun — faqat mashgʻulotlarga tayyorgarlik davrida tavsiya 
qilish mumkin.Takroriy harakatlar usuli kamonchi uchun eng maqbulidir. Uning 
mohiyati shundan iboratki, oʻq otgan vosita faoliyati jarayonida mushaklarning 
sezilarli kuchlanishini namoyon qiladi, ammo harakat chegarasi ogʻirlik yoki qarshilik 
miqdori bilan emas, balki takrorlash soni bilan belgilanadi. 
Bir yondashuvda kam sonli takrorlash (4-8) bilan, asosan, mutlaq mushak 
kuchining rivojlanishi sodir boʻladi. Takrorlashlar soni oʻrtacha (40-50%) qarshilik 
bilan 12 yoki undan koʻp boʻlsa, asosan kuch va chidamlilik rivojlanadi. Kuch va 

---

55 
chidamlilikni oʻrtacha darajada rivojlantirish uchun biz takroriy harakatlar usulidan 
foydalangan holda kamon yoki kauchuk amortizatorning kuchlanishiga taqlid 
qiladigan mashqni tavsiya qilishimiz mumkin. Takrorlashlar soni 10-14, yondashuvlar 
soni 5-6 marotaba. 
Kamonchilar kuchni rivojlantirish uchun odatda izotonik usul bilan 
birlashtirilgan izometrik usuldan ham foydalanishlari mumkin. Izometrik usulning 
mohiyati rivojlangan mushak yoki mushak guruhida maʼlum, iloji boʻlsa, doimiy 
kuchlanishni keltirib chiqarish va bu kuchlanishni maʼlum vaqt davomida saqlab turish 
zarur hisoblanadi.
Ushbu usul boʻyicha mashgʻulotlarni faqat dinamik mashqlar yordamida kuchni 
rivojlantirishga qaratilgan dastlabki tayyorgarlikdan soʻng boshlash tavsiya etiladi. 
Shuni esda tutish kerakki, ushbu usul boʻyicha mashqlar yordamida har bir mashgʻulot 
bir nechta umumiy rivojlantiruvchi mashqlarini oʻz ichiga olgan holda (shaylanish) 
qizdirish mashqlari bilan boshlanishi kerak. 
Kuchni rivojlantirishning izometrik usulining afzalliklari; 
 mashgʻulotning qisqa davomiyligi (15-20 daqiqa); 
 deyarli har qanday mushak guruhiga ijobiy taʼsirligi; 
 murakkab va qimmat uskunalarni talab qilmaydi; 
 mashqlar tayanch-harakat tizimini mustahkamlashning yaxshi usuli boʻlib, 
qayta tiklanish mashqlari sifatida xizmat qilishi mumkin. 
Shu bilan birga maxsus kuchni rivojlantirish uchun kamon choʻzilishiga taqlid 
qiladigan mashqlardan foydalanish ham mumkin. 
Kamonni tortish boʻyicha barcha texnik harakatlar uch bosqichga boʻlingan: 
1-bosqich — yelkalar chizigʻi va kamonning kuchlanishini bajaradigan qoʻl 
orasidagi burchak, 90-100 ° (kamonni tortib olishda dastlabki holat), tirsak 
boʻgʻimidagi burchak 80-90 °; 
2-bosqich — yelkalar chizigʻi va kamon tarangligini bajaruvchi qoʻl orasidagi 
burchak, 120-130 °, tirsak boʻgʻimida 50-60 ° (oʻrta holat); 

---

56 
3-bosqich — yelkalar chizigʻi va kamon tarangligini bajaruvchi qoʻl orasidagi 
burchak, 160-170 °, tirsak boʻgʻimida 30-40 ° (yakuniy holat). 
Mashqni bajarayotganda shuni hisobga olish kerakki, kuchlanishning kuchayishi 
va kamayishi 2 soniya davomida amalga oshiriladi, maksimal kuch vaqti 5-6 s va butun 
mashq (harakatning koʻpayishi, uning ushlab turilishi va yengillashi) 10 s. Yuklamalar 
orasidagi dam olish — 30-40 s, mashqlar orasidagi vaqt oraligʻi — 2-3 daqiqani tashkil 
etadi. Kamonchining kuch mashqlarining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri uning 
harakatlarini nazorat qilish qobiliyatidir. Bundan maqsad shuki, kamonchi bir vaqtning 
oʻzida bir nechta texnik harakatlarni bajaradi va faqat harakatlarni toʻgʻri va 
tabaqalashtirilgan taqsimlash unga ularning yuqori samaradorligini taʼminlashga 
imkon beradi (kamon bosimini ushlab turish va qarshilikni oshirish, kamonni tortish, 
oʻqni qoʻyib yuborishda barmoqlarni boʻshatish va h.k.) ilmiy tadqiqotlar shuni 
koʻrsatadiki, bu qobiliyatning rivojlanish darajasi sport mahoratining oʻsishiga ijobiy 
taʼsir koʻrsatadi. 
Koʻp holatlarda yosh sportchilar uchun kamon tortish uchun zarur boʻlgan 
harakatni takrorlashda "kamon kuchi" ning 9-10% ni, malakali sportchilarda esa atigi 
1,0-1,5% ni tashkil etadi.
Shunday 
qilib, 
biz 
kuch 
qobiliyatlarini 
rivojlantirishda 
kamonchi 
mashgʻulotlarining yetakchi tarkibiy qismi — bu oʻz harakatlarini nazorat qilish 
qobiliyati degan xulosaga kelishimiz mumkin. 
Shuni ham hisobga olish kerakki, kuch qobiliyatlarini rivojlantirish uchun sport 
mashgʻulotlarida qabul qilingan bosqichma-bosqichlik, tizimlilik va boshqalar 
tamoyillariga rioya qilish, shuningdek, otishining individual xususiyatlaridan, 
bosqichdan kelib chiqqan holda taʼlim davriligi hamda vosita va usullarni tanlash zarur 
boʻladi.