Q. Yu. Nazirov kamondan oʻq otish

Chaqqonlikni rivojlantirish 
Chaqqonlik — bu murakkab koordinatsion harakatlarini tezda oʻzlashtirish, 
shuningdek, vaziyatning oʻzgarishiga qarab vosita faoliyatini tezda sozlash qobiliyati 
hisoblanadi. Chaqqonlik vosita harakatlarining koordinatsionlashtirish murakkabligi 
va harakatlarning aniqligi, ularni amalga oshirish vaqti bilan tavsiflanadi.
Koordinatsion (Muvozanat saqlash) qobiliyatlari tarkibi quyidagilarni oʻz ichiga 
olishi kerak:
 Yangi harakatlarni oʻzlashtirish qobiliyati; 
 Harakatlarning turli xususiyatlarini farqlash va ularni boshqarish qobiliyati; 
 Harakat faoliyati jarayonida improvizatsiya qobiliyati; 
Muvozanat saqlash qobiliyatining yuqori darajasi, yangi harakat koʻnikmalarini 
egallab olishga imkoniyat beradi; koʻnikma va harakat sifatlari – kuch, tezlik, 
egiluvchanlik, mavjud boʻlgan malakalar zaxirasidan foydalanish, shugʻullanish va 
bellashuvning konkret sharoitida zarur boʻlgan oʻzgaruvchan harakatlarni bajarish 
lozim. Muvozanatni saqlash qobiliyati ongli ravishda tanlangan harakat 
koʻnikmalaridan hosil boʻladi shuning uchun tabiiyki, kamonchining muvozanat 

---

61 
saqlash qobiliyati uning tayyorgarlik darajasiga, egallagan koʻnikmalarning qiyinligi 
va soniga, shuningdek “otuvchi-qurol” tizimini taʼminlab beruvchi va sport faoliyatida 
sharoitlarning oʻzgarishini toʻgʻri qabul qilishi (yoritilganligi, shamol, yomgʻir va xo 
kazo.), oʻtish uchun lozim boʻlgan, bir vaqtning oʻzida texnik harakatlarni hamda 
harakat koʻnikmalariga taʼsir qilmaydigan ruhiy kechinmalarning yengil oʻtishiga 
bogʻliq.
Mashgʻulotlarga kirishishdan oldin shaylanish mashqlari. 
Shaylanish (razminka, tanani qizdirish) — bu musobaqalarda yoki 
mashgʻulotning (mashq) asosiy qismini bajarishdan oldin maxsus tanlangan 
mashqlarni turkumidir.
Shaylanish asab tizimining qoʻzgʻaluvchanligining optimal darajasiga erishish 
uchun (miya yarim korteksining sezgir va harakatlantiruvchi nerv markazlari, vegetativ 
nerv markazlari) va vosita apparati, metabolizm va tana haroratini oshirish, faollikni 
oshirish uchun amalga oshiriladi. yurak-qon tomir va nafas olish tizimlari, harakatlarni 
muvofiqlashtirishni yaxshilash, yaʼni, tanani oldingi ishlarga tayyorlash. Bundan 
tashqari, sport jarohatlarining oldini olishning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi. 
Shaylanish uchun quyidagi asosiy talablar qoʻyiladi:
 mashqlar oddiy, tushunarli va sportchilarga tanish boʻlishi kerak; 
 mashqlar majmuasini bajarish otuvchining tanasini optimal psixofizik 
tayyorgarlik holatiga keltirishi kerak; 
 shaylanish charchoqqa olib kelmasligi kerak;
 mashgʻulot yoki musobaqaning asosiy qismi oldidan Shaylanish davomiyligi va 
dam olish oraligʻi sportchining holati va atrofdagi sharoitlarga muvofiq qatʼiy 
tartibga solinishi kerak.
Shaylanish odatda umumiy va maxsus guruhlarga boʻlinadi;
Umumiy shaylanish turli xil mashqlardan iborat boʻlishi mumkin, ularning 
maqsadi tana haroratini oshirish, markaziy nerv tizimining qoʻzgʻaluvchanligini 
oshirish, kislorod tashish tizimining funksiyalarini yaxshilash, mushaklar va boshqa 
organlar va toʻqimalarda metabolizmni yaxshilashdir.

---

62 
Maxsus shaylanish, oʻz tabiatiga koʻra, amalga oshiriladigan faoliyatga imkon 
qadar yaqin boʻlishi kerak. 
Maxsus shaylanishni amalga oshirish otishmani muayyan mashqlarni bajarishga 
sozlaydi va bosh miya katta yarim sharlarida qoʻzgʻalish va tormozlanish jarayonlari 
oʻrtasidagi optimal munosabatlarning paydo boʻlishiga, dinamik psixologik 
jarayonlarni namoyon boʻlishini taʼminlaydigan tegishli ruhiy jarayonlar va 
aloqalarning oʻrnatilishiga yordam beradi.
Kamonchining shaylanishning murakkab xususiyatini taʼminlaydigan 
mashqlarni tanlash va amalga oshirishda quyidagilarni hisobga olish lozim: 
Birinchidan, ular har xil, maxsus tanlangan jismoniy mashqlarni sekin-astalik 
bilan, asosiy eʼtiborni ishlaydigan mushaklarga qaratiladi, shu bilan birga har bir 
harakatda dastlab kichik, keyin oʻrta va maksimalga yaqin mushaklar kuchlanishini 
rivojlantiradilar. Mashqlar asosan zarbani bajarishda ishtirok etadigan mushak 
guruhlarini jalb qiladigan tarzda tanlanishi kerak. Mashqlarni bajarish uchun 6-7 
daqiqa vaqt ajratiladi.