Tolasimon beloklar bir-biri menen kushilib malum dárejede úyiriklashishi ózgeshelikine iye. Olar ko'prok sklet beloklarında (skleroproteinlar kórinisinde) ushraydı.
Globulyar beloklar - elementlar almasinuvida aktiv esaplanadi. Sebebi olardıń qaptal gruppaları tula alıw ózgeshelikine iye.
Beloklar tiykarınan 2 qıylı gruppaǵa : ápiwayı hám quramalı beloklarǵa bólinedi. Ápiwayı beloklar tiykarınan fakat aminokislotalardangina shólkemlesken bolsa (qolllagen, elastik, retikulin) quramalı beloklar bolmaǵan basqa elementlar menen birikkan boladı. Mısalı : uglevod, temir, yo', may hám basqalar. Beloklardıń kletka daǵı roli kuyidagicha:
1. Signal funksiyasın atqaradı. Mısalı tashki hám ishki ortalıq taosiri, temperatura, nur, ximiyalıq taosirlarga juwap qaytara aladı.
2. Olar katolitik ózgeshelikke iye. Ulıwma kletka daǵı katalizatorlarning derlik xammasi beloklar esaplanadi.
3. Beloklar kletkada háreket wazıypasın atqaradı. Mısalı, joqarı xayvon muskulları arnawlı beloklar qatnasıwında qisqaradı. eń ápiwayı organizmler Kipriklari bolsa xilpillaydi:
1. Beloklar transport tasıwı wazıypasın atqaradı. Mısalı : kán belokı - gemoglobin.
2. Qorǵaw wazıypasın atqaradı, yaǵnıy organizmge kirip qalǵang jat organizmler, kereksiz elementlar - antitelalarni urab aladı hám zıyansizlentiredi.
3. Beloklar kletkada energiya dáregi esaplanadi. Olar aminokislotalarǵa deyin bóleklena aladı. Aminokislotalardıń bir kismi aqırıǵa shekem bóleklenip energiya ajraladi`. 1 gr belok bóleklengende 4. 2 kkal energiya payda boladı.
4. Beloklar kletkanı struktura materialı esaplanadi, yaǵnıy kletkanıń qabıǵı - membranalar sistemasında aktiv qatnasadı.
Kletkada uglevodlar áhmiyetli esaplanadi. Olar C. H. O dıń uzaro birigiwinen payda bolǵan elementlar esaplanadi. Qurılıs materialı menen birge fermentler tasirida bóleklenip kóp mikdorda energiya ajratadı, bul organizm tárepinen paydalanıladı.
Eń ápiwayı uglevod monosaxarid esaplanadi. C6 H12 O6 kórinisinde ámeldegi kletkalarda monosaxarid molekulaların uzaro birigiwinde talay quramalı esaplanǵan disaxaridlar, polisaxaridlar payda boladı. Mısalı, glikogen xayvon kraxmali esaplanıp kletka quramında kóp ushraydı.
Mukopolisaxaridalar - olar neytral hám ashqıltım bolıwı múmkin. Yukori tur xayvonlarda tiykarınan ashqıltım wákilleri ushraydı. Mısalı, gialuron kislotası, xondroitinsul'fat, geparin.
Fermentler - kletkanıń bioximiyalıq reaksiyalarda qatnasıw etip, ayırım elementlar menen waqtınsha birikpe xolatda elektronlar shınjırın payda etedi. Oksidalanish hám tikleniw processlerinde qatnasadı, spesefik qásiyetlerine iye boladı.
Lipidlar - kletkalar citoplazmasında ko'prok ushırasıp energiya dáregi esaplanadi, bujarayonda barlıq organikalıq elementlardan ústinlik etedi. 1 gr lipid bóleklengende 9. 4 kkal energiya payda boladı.
Maylar yukori may kislotalarınıń 3 atomli gliserin menen payda etgen quramalı birikpeleri esaplanadi. Olardıń lipidlardan ayırmashılıǵı erkin gidrofil gruppaǵa iye bolmaydı. Olar sitoplazmada erkin tamshı xolida ushraydı. Tiykarǵı energiya dáregi esaplanadi.
Bulardan tısqarı ayrıqsha organikalıq elementlardıń wákilleri ámeldegi bolıp, áhmiyetli ózgeshelikke iye bolǵan wazıypalardı atqaradı. Olar nuklein kislotalar bolıp, tiykarınan belok sintezida áhmiyetli esaplanadi.
Nukleien kislotalar birinshi ret yadrodan ajıratıp alınǵan (lot. nuclus - yadro bolıp esaplanadı ). Olar DNK hám RNK larga bólinedi. DNK yadroda, RNK yadrosha hám sitoplazmada ushraydı. DNK molekulası biri ekinshisi átirapında uralagn spiralsimon 2 ta ipchadan ibarat. Bunday sabaqlar júdá uzın bir neshe mikron belokdıń eń úlken molekulasınan 100 ret úlken bolıp tabıladı. DNKning ximiyalıq dúzilisi malum bolǵan ximiyalıq birikpelerdiń qandayda birsine xam uxshamagan ayriqsha kislota Uotson hám Krikning (1953 y) ta'kidlshicha, DNK molekulası uzaro boglangan júdá kóp nukleinlardan shólkemlesken 2 ta polinukleotid shınjırınan ibarat. Nukleotid 3 ta molekula :
Do'stlaringiz bilan baham: |
