Qaraqalpaq mamleketlik universiteti “ ” fakulteti “ ” kafedrası

1. Makrobiogenli elementler: kislorod, uglerod, azot, vodorod ; olardıń muǵdarı organizmde 1% hám odan artıq boladı.
2. Oligobiogenli elementler; olardıń muǵdarı 0, 1 den 1% átirapında bolıp, olarǵa kalsiy, xlor, fosfor, kaliy, altıngugurt, magniy, temirler kiredi.
3. Mikrobiogenli elementler: olardıń muǵdarı 0, 01% ten kem bolıp, olar sink, marganets, kobalt, mıs, brom, yad, molibdenlar bolıp tabıladı.
4. Ultramikrobiogenli elementler: olardıń organizmdegi muǵdarı 0, 000001% ten aspaydı ; olarǵa litiy, kremniy, kadmiy, selin, titan, vanadiy, xrom, nikel, gúmis, altınlar kiredi.
Ultramikrobiogenli elementlerdiń turmıslıq processlerde biologiyalıq áhmiyeti anıqlanǵan, ayırımları bolsa ele anıqlanbaǵan. Átirap -ortalıqtıń pataslanıwı ayırım ximiyalıq elementlerdiń organizmde akkumulyatsiyaga alıp keliwi múmkin. Organizmdiń tiykarǵı bólegin, yaǵnıy 98 - 99 % ini vodorod, kislorod, azot hám fosfor quraydı. Bul elementlerdiń kópshiligi qosbog' payda etiwi, atomlar kóleminiń ihchamligi, olardan payda bolǵan molekulalardıń ayriqshalıǵı hám atomlararo aralıqtıń salıstırǵanda qısqalıǵı menen parıq etedi. Usı ózgeshelikleri sebepli olar bioximiya metabolizmida jetekshi orın iyeleydi. Fosfor hám altıngugurt atomlari taǵı qosımsha energetikalıq wazıypanı da atqaradı.
Barlıq biologiyalıq elementlardı ápiwayı hám quramalı dúzilisine qaray jaylastırsak, olar kletkada arnawlı bir teksheli strukturanı quraydı. Kletka komponentleriniń birinshi tekshesinde kishi molekulalı birikpeler shólkemlestirip, olarǵa suw, karbonat angidrid, molekulyar kislorod, azot, organikalıq bolmaǵan ionlar hám qatar ximiyalıq elementler kiredi. Ekinshi orında orta komponentli ximiyalıq birikpeler shólkemlestirip, olardıń tiykarın ammiak, organikalıq kislotalar, olardıń tuwındıları, karbamilfosfat, riboza hám basqalar quraydı. Birinshi hám ekinshi teksheli birikpelerden turmıslıq processlerde biologiyalıq monomerlar, olardan bolsa biopolimerlar hám bólek makromolekulalar payda boladı. Organizmdegi monomer makromolekulalar arasından jay alǵan birikpelerge vitaminlar hám kofermentlar kirip, olardıń molekulyar massası monomerlarga jaqın bolıp, biopolimerlar ushın qurılıs materialı retinde qatnasıw etpeydiler.
Biopolimerlar hám joqarı massalı molekulalar óz-ara bir-birleri menen baylanisıp, quramalı makromolekulalarni (lipoprotein, nukleoprotein, glikoprotein, glikolipid hám basqalar ) payda etedi. Ápiwayı hám quramalı makromolekulalarning óz-ara baylanısıwınan molekulyarli strukturalar, olar bolsa joqarı (multienzim) bolǵan sistemalardı quraydı. Nujayra quramınıń náwbettegi tekshesi onıń organoidlari (mitoxondriya, yadro, ribosoma, lizosomalar hám taǵı basqalar ) esaplanadı. Organoidlar sisteması bolsa kletkanı quraydı.