Qaraqalpaq til bilimi kafedrasí “HÁzirgi qaraqalpaq ádebiy tili”

Temanıń izertleniw tariyxı.Qaraqalpaq tilinde Berdaq shıǵarmalarınıń tilin arnawlı túrde Sh.Ábdinazimov¹, Ájiniyaz shıǵarmalarınıń tilin G.Qarlibaevanıń², izertlewlerinde úyrenildi. Al, kórkem shıǵarma tiliniń stillik ózgeshelikleri E.Berdimuratov³, E.Allanazarov⁴, B.Yusupovanıń⁵ izertlewlerinde sóz etiledi. Sonday-aq, ayırım gazeta hám jurnallarda kórkem shıǵarmanıń tiline arnalǵan geypara maqalar da járiyalandi. Olarda tiykarinan, kórkem shıǵarmanıń ulıwma máseleri yamasa klassik shayırlarımizdıń shıǵarmalarınıń kórkemlik ózgeshelikler sóz etilgen.
Sonday-aq, kórkem shıǵarmalarda qollanılatuǵın troplar máselesi boyınsha E.Bekbergenovtıń “Qaraqalpaq tiliniń stilistikası” miynetinde⁶ jazıwda, sóylewde pikirdiń ıqshamlıǵı, kórkemligi hám onıń ótkirligi artıwı ushın tildegi hár qıylı kórkemlew quralları keń paydalanıladı, tildegi kórkemlew quralların leksikalıq hám sintaksislik túrlerge ajıratıp kórsetken. Leksikalıq kórkemlew quralları troplar dep ataladı, sintaksislik kórkemlew qurallarına stilistikalıq (yamasa ritorikalıq) figuralar delinedi. Usı sıyaqlı troplar máselesi ádebiyattanıw ilimi kózqarasinan alıp qaralǵan prof. Q.Járimbetov miynetinde de sóz etiledi. Bul miynette troplar hám olardıń bir-biri menen uqsaslıq hám ayırmashılıq táreplerine itibar berilgen⁷. A.Abdievtıń “Ótesh hám Omar shıǵarmalarında troplardıń qollanıwi” atlı maqalasında “Ótesh hám Omar shayırlar qaraqalpaq ádebiyatında belgili orınına iye, onı óziniń qunlı kórkem shıǵarmaları menen bayıtqan áhmiyeti zor miyras qaldırǵan kórkem sóz sheberi boldı“⁸- dep ayta kelip shayırdıń dóretiwshiliginde qollanılǵan troplardıń bir toparın yaǵnıy metafora, epitet, giporbolalardı onıń ájayıp poetikalıq qatarları menen kórsetip shayırdıń qaharman obrazın jaratıwdaǵı sheberligin ashıp bere alǵan.
Usınday bir qansha izertlew jumısları kórkem ádebiyat tiliniń izertleniliwinde kórkem sóz sheberleriniń shıǵarmaları tiliniń izertleniwiniń aktuallıq dárejesiniń joqarı ekenligin kórsetedi. Óytkeni,“ullı talant iyeleriniń shıǵarmalarında ádebiy tildiń barlıq qurılısı tolıq hám tásirli túrde sáwleleniwin tabadı, pikirdiń kórkemlep bayanlawdıń ólshemlerin qáliplestiredi”.
Sonlıqtanda biz ullı talant iyeleriniń biri T.Jumamuratov shıǵarmaları tilinıń semantikalıq hám stilistikalıq ózgeshelikleriniń bir bólegin quraytuǵın troplardı sonıń ishinde teńew hám epitetlerdi úyreniw, shıǵarmalarda qollanıw ózgesheligin úyreniw úlken áhmiyetke iye.