Qaraqalpaq tiLİNİN` teoriYaliq grammatikasi
Download 1.91 Mb. Pdf ko'rish
|
qaraqalpaq tilini teoriyalq grammatikas
|
Sińisiw qubılısı. Sóz quramında
ǵı morfemalardıń mánileri joǵalıp, olardıń bir-birine sińisip ketiwine, nátiyjede sózdiń morfemalıq sheginiń ábden gúńgirtlesip, morfemalar ǵa bólinbewine alıp keletuǵın process sińisiw qubılıs dep ataladı. Sińisiw processiniń nátiyjesinde sóz quramında ǵı morfemalar óz-ara ábden sińisip, olardıń aralıq jigi bilinbey ketedi. Bul sózlerdiń qanday morfemalardan qural ǵanlıǵı bilinbey ketkenlikten, olardıń jigin tek lingvistikalıq analiz arqalı ǵana anıqlawǵa boladı. Mısalı, prof.V.A.Bogorodickiy orıs tilindegi zabıt` degen feyildiń quramında ǵı -za nıń házirgi tilde prefiks retinde sózden bóline almaytu ǵınlıǵın aytadı. 2 Al prof.R.A.Budagov zabıt degen feyildiń bólinbeytu ǵın bir pútin sóz dep esaplap, kerek bol ǵan jaǵdayda ol sózge basqa bir prefiks jalǵana aladı (zabıt-perezabıt) dep kórsetedi. 3 Sonday-aq, ol usı sıyaqlı «dám» degen máni bildiretu ǵın vkus sóziniń házirgi orıs tilinde v hám kus degen morfemalarǵa bólinbeytu ǵın sóz retinde túsiniledi, al tildiń erterektegi dáwirinde bul sózdiń morfemalıq quramınıń ajıratılǵanlıǵın (mısalı, kus-at, kus-ok degen sózlerde) kórsetedi. Solay etip, sińisiw procesiniń nátiyjesinde sózler dáslepki dáwirde túbir menen affikske bólinse, al házirgi tilde olardıń morfemalar ǵa ajıratılmaydı. Morfologiyalıq sińisiw procesiniń nátiyjesinde quramındaǵı morfemaları bir- birine sińisip ketip, házirgi dáwirde bólinbeytu ǵın sózler túrkiy tillerinde, sonıń ishinde qaraqalpaq tilinde de bar. Mısalı, seksen, toqsan degen sanlıqlar túbirlerdiń bir-birine sińisip ketiwine mısal bola aladı. Házirgi waqıtta bul sanlıqlar segiz+on, to ǵız+on degen bóleklerge ajıratılmaydı, bulardı házirgi tilde qollanıwshılar bir pútin sóz retinde túsinedi. Sonday-aq, awızeki sóylew tilindegi ákel degendi alıp+kel degen sózlerden, apar degendi alıp+bar degen sózlerden kuralǵan dep 1 Download 1.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|