Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

§ 30. Kelbetliklerdin’ stillik qollanılıwı
Kelbetlikler ha’r qıylı ko’rkemlew quralları xızmetinde o’nimli jumsaladı. Bul olardın’ ma’nisine – zatlardın’ tu’r-tu’sin, ren’in, sapasın, qa’siyetin ha’m t.b. belgilerin biliriwine baylanıslı boladı. A’sirese, kelbetlikler ten’ew ha’m metafora xızmetin atqaradı. Mısalı: Qanday jaqsı qızday jasanıp, a’tiraptın’ qulpı do’ngeni (B.S.). Ash tolqınlar urmas jag’ısqa gu’rlep, Sonalı ko’llerden ushtı tırnalar (I.Yu.). Jem ko’rgen qırg’ıyday jigit jutınıp, Ash na’zerin tikti sug’ı o’tkenshe (I.Yu.). Shiyrin, mazalı balalıq bizin’ qaharmanımız Za’riptin’ de basınan o’tti (A.A’.).
Kelbetlikler ko’rkem shıg’arma tilinde qaharman portretin jasawda ken’ qollanıladı: Saqalın taqırlap aldırg’an tolıq deneli, orta boylı, miyizdey qap-qara shashın artına qayırg’an, mintazday etip kiyingen jigit bizler menen so’yleskisi kelip bir na’rse dedi (M.S.). Da’rmenbay jası on ekiler shamasındag’ı sarı sınlı, shashları kirpitikennin’ tikenindey shanshılg’an, jalpaq betli, sezimtal bala (O’.O’.).
Kelbetlikler arasında ma’nisi bir-birine jaqın so’zler de o’nimliushırasadı. Olar zatlardı, qubılıslardı ha’r ta’repleme sıpatlap beriwde ken’ qollanıladı. Mısalı: Sonshelli pa’k, sonsha azada, Nur sa’wleli bolg’anın’ ushın (I.Yu.). Qırımnın’ qa’ha’rli xanı bolsam da, Hu’snin’ aldında men g’a’rib-biyshara (I.Yu.).
Kelbetlikler ko’rkem shıg’arma tilinde ko’rkemlew qurallarının’ biri antiteza xızmetinde jumsaladı, yag’nıy antonimler bir tu’sinikke baylanıslı qarama-qarsı ma’nide qollanıladı. Mısalı: Aq su’n’gili suwıq nayza, su’n’gir ıssı ko’kirekke (I.Yu.). Du’nyada adamnan ku’shlirek yamasa a’zzirek, adamnan batırıraq yamasa qorqag’ıraq, adamnan aqıllıraq yamasa na’pa’mirek, tu’siniwi qıyın qospalı, o’zgermeli qaysı maqluqat bar? (T.Q.).
Do’rendi kelbetlikler de ha’r qıylı stillik xızmetlerde jumsaladı. Bunda kelbetlik jasawshı qosımtalardın’ o’z ara sinonim ha’m antonim bolıwın ko’remiz. Ma’selen, kelbetlik jasawshı = lı//= li qosımtası menen = sız//= siz qosımtası ma’nisi jag’ınan bir-birine antonim do’rendi kelbetliklerdi jasaydı: Bilimsiz bir jasar, bilimli mın’ jasar (Naqıl).
Al = g’ır//= gir, = g’ısh//= gish, = awıq//= ewik, = qaq//= kek qosımtaları sinonim kelbetliklerdi jasaydı: bilgir-bilgish-bilewik, urısqısh-urısqaq, tırısqısh-tırısqaq ha’m t.b.