Qarshi davlat universiteti informatika o’qitish metodikasi kafedrasi

qaratilgan texnologiyalar va ularning turlari. Informatika fanlarida o‘quv-biluv 
faoliyatini faollashtirish bu o‘quv jarayonida amalga oshadigan, maqsadga 
erishishga yo‘naltirilgan, ta’lim oluvchilarning faoliyatni maqsadga yo‘naltirib 
rejalashtirishni nazarga tutadigan jarayon. O‘quv-biluv faoliyatini faollashtirish 
asosini faollik, faoliyat va o‘quv-biluv faoliyati kabi tushunchalar tashkil etadi.

---

44 
O‘quv-biluv faoliyatini faollashtirish-bilim va faoliyat usullarini samarali 
o‘zlashtirish bo‘lishi bilan birga, o‘quv materiali har bir o‘quvchining faol aqliy 
harakatining mahsuliga aylantiriladi [25]. 
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamalakatlarda o‘quvchilarning 
o‘quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta’lim-tarbiya jarayonining 
samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash borasida katta 
tajriba qo‘llangan bo‘lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol 
metodlar nomi bilan yuritilmoqda. 
Informatika fanlarida o‘quv-biluv faoliyatini faollashtirishning psixologo-
didaktik talablariga quyidagilar kiradi: 
➢ informatikani o‘qitish jarayonida ta’limiy, tarbiyaviy, va rivojlantiruvchi 
vazifalar birligini ta’minlash; 
➢ ta’limning didaktik tamoyillari: o‘qitishda ilmiylik, tizimlilik, izchillik, 
onglilik, faollik, differensiallilik, amaliy, kasbiy yo‘naltirilganlikka erishish, o‘quv 
faoliyatining ilmiyligi, jamoaviyligi va boshqalarning aloqasini mustahkamlash; 
➢ o‘qitish jarayonida jadallik va hissiy muhitni shakllantirish; 
➢ o‘quvchilarninig o‘quv-biluv faoliyatini faollashtirishga, ijodiy faollikka 
yo‘naltiruvchi ta’limning turli metod va vositalaridan foydalanishni yo‘lga 
qo‘yish; 
➢ o‘quvchilarni tizimli mustaqil ta’lim olishga yo‘naltirib borish, o‘quv 
jarayonini doimiy, davomli nazorat, monitoringini, bilimlarni baholashni yo‘lga 
qo‘yish; 
➢ o‘quvchilarning o‘quv-ijodiy faoliyatini rag‘batlantirib borish; 
➢ o‘quvchilarning o‘quv-biluv faoliyatni faollashtiradigan vazifalar tarkibi, 
ketma-ketligi va mazmuni bilan tanishtirib borish va h.k. 
O‘quv jarayonida o‘quvchilarning o‘quv-biluv faoliyatini faollashtirishda 
o‘qituvchining asosiy vazifasi o‘quvchilarning faollashtiruvchi vositani 
yaratishdir. Agar o‘quvchilarning faollashtiruvchi vositani yaratish mumkin bo‘lsa, 
u holda u quyidagi asosiy qoidalarini hisobga olinishini talab etadi: 

---

45 
 o‘quv jarayonining har bir bosqichida o‘quv maqsadlarining tarkibiy 
qismi(ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi)da o‘quvchilar faolligini ta’minlovchi 
faollashtirish vositalarini tanlash; 
 ta’lim tizimining bir butunligining ta’minlanishi; 
 ta’lim tizimi elementlari(ta’limning maqsadi, mazmuni, shakli, metodi, 
vositasi va nazorat)ning o‘zaro va tizimdagi bir-biri bilan aloqasini aniqlash 
(maqsadning mazmun bilan, mazmunning vosita bilan, vositaning shakl bilan, yoki 
ta’lim vositalari: texnik, didaktik yordamchi vositalari va h.k.) va faol holga 
keltirish; 
 o‘quvchilar faoliyatini faollashtirishda ta’lim tizimining har bir tarkibiy 
qismi o‘ziga ma’lum vazifani olishi: motivatsiya hosil qilish, mazmunni tezkor 
yetkazish, yo‘naltiruvchanlik, irodalilik va baholovchilik; 
 ta’lim tizimining tarkibiy qismidagi ta’limning mazmuni, metodlari o‘quv 
faoliyatini tashkil etish shakllari o‘quvchilar faoliyatini faollashtirishga ko‘proq 
hissa qo‘shishini hisobga olish va h.k. 
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, o‘quvchilar o‘quv-biluv faoliyatini 
faollashtirishasosida o‘quv jarayonini tashkil etish, shaxs faolligi muammosini hal 
etib, o‘quvchi faolligini o‘qituvchi faolligi darajasiga yaqinlashtiradi. 
A.Abduqodirov o‘quvchilar faoliyatini faollashtirish texnologiyalariga 
o‘yinli, muammoli, kommunikativ o‘qitish, kerakli tushunchalar kabi 
texnologiyalarni keltirib o‘tganlar [8], O.YU Gluxova esa o‘z tadqiqotlarida faol 
(interfaol) o‘qitish, o‘yinli, imitatsiyali, noan’anaviy va loyihaviy o‘qitish 
texnologiyalarini keltirib o‘tadi [36]. 
O‘yinli ta’lim texnologiyasi. O‘yin inson faoliyatining bir turi bo‘lib, ta’lim 
jarayonini turli vaziyatlarda obyekt tomonidan turli harakatlarni bajarish orqali 
ko‘nikma, malakalarni hosil qilish maqsadida qo‘llaniladi. O‘yinning kompyuterli, 
imitatsiyali, sport, iqtisodiy, harbiy, ishbilarmonlik tadbirkorlik kabi turlarga 
ajratilib bevosita ta’lim jarayonida foydalanish mumkin.

---

46 
O‘yin bu insonni o‘rganish, o‘zining “Men”ini, ijodini, faolligini, 
mustaqilligini, o‘z-o‘zini amalga oshishini namoyon qilish maqsadida real(yoki 
xayoliy) haqiqatga berilib ketishining eng erkin, tabiiy shaklidir. 
Informatika 
o‘qituvchilarini tayyorlashda o‘yinli texnologiyalardan 
foydalanish samarali natijalarga olib keladi [8, 4, 36]. 
Muammoli ta’lim texnologiyasi. Talabalarda ijodiy izlanish, kichik 
tadqiqotlarni amalga oshirish, muayyan farazlarni ilgari surish, natijalarni asoslash, 
ma’lum xulosalarga kelish kabi ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga xizmat 
qiladigan ta’lim muammoli ta’lim deb ataladi. 
Kommunikativ o‘qitish-bu o‘quvchilarda kommunikativ (og‘izaki nutqli 
muloqot, kirishimlilik) aloqaga asoslangan o‘qitish usuli. Bunga “Aqliy hujum”, 
“Debat”, “Tok-shou” va boshqa o‘quvchilarda nutqiy qobiliyatni shakllantirish 
texnologiyalari kiradi.