Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti begimov Obidjon Norboboyevich Issiqlik ta’minoti tizimida aktiv va passiv quyosh qurilmalarining samaradorligini asoslash

3.2- rasm. Tabiiy sirkulyatsiyali quyosh issiq suv ta’minoti tizimlarini 
sxemasi: A-bir konturli oquvchi; B va V-ikki konturli; 1-quyosh kollektori; 2-
bak akkumulyator; 3-issiqlik almashtirgich; 4-issiq va 5-sovuq suv 
Issiqlik ta’minotida talab etiladigan umumiy issiqlik miqdorining 
50...70% issiq suv ta’minotiga sarflanadi. Issiq suv ta’minotida isitish 
ta’minotiga qaraganda qattiq talablar qo‘yilmaydi.
Shuning uchun quyosh 
issiqlik ta’minotida issiq suv ta’minotidan foydalanish afzalroq hisoblanadi. 

---

75 
Quyosh issiq suv ta’minoti tizimlari tabiiy (termosifonli) yoki majburiy 
sirkulyatsiyali 1, 2 va ko‘p konturli bo‘lishi mumkin. Bunday tizimlarning 
asosiy elementlari quyosh kollektori-suv isitgich va bak-akkumulyator bo‘lib 
hisoblanadi (3.2- rasm).
Bak-akkumulyator quyosh kollektoridan balandroq o‘rnatiladi va zichliklar 
gradiyenti hisobidan suv tabiiy konveksiya ta’sirida sirkulyatsiyalanadi. Ikki 
konturli tabiiy-konveksiyali tizimlarning (3.2,B,V rasm) kamchiligi - suvning 
sirkulsiyalanish tezligi kichik bo‘lganligidan ularning samaradorligi past. 
Samaradorligini oshirish uchun esa majburiy sirkulyatsiyadan foydalaniladi. 
5 6 13 
А 8 B 11 12
1 8
2 4 1 3 2 6
7 5 7 9 7 9
7 10 7 
3.3. rasm. Aktiv quyosh issiqlik ta’minoti tizimlarini sxemalari: A-ikki 
konturli isitish tizimi; B-uch konturli uyg‘unlashtirilgan issiqlik ta’minoti tizimi; 
1-quyosh 
kollektori; 
2-bak-akkumulyator; 3-issiqlik 
almashtirgich; 4-
akkumulyatorning baypas chizig‘i; 5-uch yo‘lli jo‘mrak; 6-qo‘shimcha issiqlik 
manbai; 7-nasos; 8-xonaga; 9-xonadan; 10-sovuq suv; 11-issiq suvli bak-
akkumulyator; 12-qo‘shimcha suv isitgich; 13-issiq suv. 
Aktiv quyosh isitish tizimlarida quyosh kollektoridagi issiqlik avval 
issiqlik akkumulyatoriga so‘ngra xonaga uzatiladi va shu davrda quyosh 
issiqligining yutilishini, akkumulyatsiyalanishini va taqsimlanishini rostlash 
talab etiladi.
Suvli isitish tizimlarining bak-akkumulyatoriga ega bo‘lgan ikki konturli 
tizimlari eng keng tarqalgan (3.3, A rasm). Bunday tizimlarda tizimning ayrim 

---

76 
qismlarini mustaqil rostlanishi ta’minlanadi va akkumulyatorning baypas 
chizig‘i 4 yordamida qo‘shimcha issiqlik manbai 6 hisobidan akkumulyatorni 
qizib ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Uyg‘unlashtirilgan aktiv tizimlar istishni ham va issiq suv ta’minotini ham 
ta’minlaydi (3.3, B rasm). Sarflanadigan suvni isitish uchun qo‘shimcha issiqlik 
almashtirgichlardan foydalaniladi. 
Aktiv quyosh issiqlik ta’minoti tizimlari qurilmasining ishlash rejimini 
avtomatik boshqarish tizimlari bilan ta’minlash zarur.