Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

NAZORAT SAVOLLARI: 
1. Ijro qurilmalarining nogermetikligi nima? 
2. Salt siljish deganda nimani tushunasiz? 
3. Ijro mexanizmlarini rostlash organlari bilan birlashtirish usullari ayting? 
4. Bevosita yig‗ma ko‗rinishda ijro mexanizmi haqida ma‘lumot bering? 
ADABIYOTLAR:
1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulomov Sh.M. Texnologik 
jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‗qituvchi, 
2011. –576 b. 

---

83 
2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. 
Toshkent, 2012. 
3. Шандров Б.В., Чудаков А.Д. Технические средства автоматизации. М.: 
Академия, 2007. 
4. Емельянов А.И. и др. Исполнительные устройства промышленных 
регуляторов. –М.: Машиностроение, 1975. 
MAVZU: IJRO ETUVCHI QURILMALARGA
UMUMIY TEXNIK TALABLAR 
REJA: 
1. Ijro etuvchi qurilmalarga umumiy talablar 
2. Qabul qilish va topshirish ko‗rinishidagi sinov 
3. Ijro etuvchi qurilmalarni parametrlarini va xarakteristikalarini 
hisoblash va tanlash. 
 
Tayanch iboralar: Ijro mexanizmi, ijro etuvchi qurlma, rostlash organi, 
pnevmatik ijro mexanizmi, gidravlik ijro mexanizmi, elektr ijro mexanizmi, zatvor, 
shtok, klapan, o‗tkazuvchanlik xususiyati, bosimlar farqi, o‗tkazuvchanlik 
xarakterstikasi, davriy sinov, tipik sinov. 
9.1. Ijro etuvchi qurilmalarga umumiy talablar 
Ijro etuvchi qurilmalarga umumiy talablar GOST Bilan belgilangan bo‗lib, bu 
standart texnik talablarni va sinov usullarini belgilaydi: 
1. Ijro etuvchi qurilmalar tebranishga mahkam va tebranish natijasida sochilib 
ketmaydigan, bunda tebranish bo‗yicha tezlanish 2,5 m/sek
2 
, 5-80 gs. diapazonli 
chastotada. 
2. Ijro etuvchi qurilmalar tashqi muhitni ta‘siriga nisbatan oddiy va portlashdan 
o‗zi saqlanadigan konstruksiyalarda tayyorlanadilar.
3. Ijro etuvchi qurilmalar muhit temperaturasini va namligini ta‘siriga 
mahkamligi bo‗yicha quyidagi guruhlarga bo‗linadi:
I – minus 50 dan plyus 50 
0
C ; 
II- minus 30 dan plyus 50 
0
C; 
III – minus 15 dan 50 
0
C gacha 30 dan 80 % namlkda. 
4. Ijro etuvchi qurilmalar quyidagni aniqlik sinfida: 1,5; 2,5; 4,0; 6,0 
tayyorlanadilar. 
5. Ijro etuvchi qurilmalarni shtokini (yoki valni) atrofini zichlashtirish natijasida 
ma‘lum shartli bosimda R
U
germetiklik salniklar uchun 50 ming sikl davomida, 
zichlantiruvchi muhitni temperaturasi 225 dan to 600 
0
C va salniklar uchun 100 ming 
sikl davomida, zichlashtiruvchi muhit minus 50 dan to plyus 225 
0
C. Ijro etuvchi 
qurilmalar qayta tiklanuvchi mahsulotlarga kiradi (remont qilsa bo‗ladigan), 
to‗xtovsiz ishlash ixtimolligi eksponensional taqsimlaninsh qoniniyatiga bo‗ysunadi. 
Ijro etuvchi qurilmalarning to‗xtovsiz ishlash ehtimolligi R(t) 2000 soat to‗xtovsiz 
ishlashi davomida R(t)= 0,98 dan kichik bo‗lmasligi kerak.
GOST asosan uch turdagi sinov o‗tkazishni ko‗zda tutadi: 

---

84 
-qabul qilish va topshirish ko‗rinishidagi, bunday sinovdan xar bir ijro etuvchi 
qurilmalar o‗tadi; 
- davriy ko‗rinishdagi, bunda ikki yoki bir yildan kam bo‗lmagan vaqtda ba‘zi 
bir ijro etuvchi qurilmalar sinovdan o‗tkaziladi; 
- tipik ko‗rinishdagisi, bunda ijro etuvchi qurilmalarning konstruksiyalari, 
materiallari yoki tayyorlash texnologiyalari o‗zgarishi bilan ularni metrologik va 
texnologik xarakteristikalarini o‗zgarishi, va shuningdek ishlash qoboliyati va 
mahkamligini o‗zgarishi munosabati bilan sinov o‗tkazish.