Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

8.2. Ijro etuvchi qurilmalarning metrologik xarakteristikalari 
Ijro etuvchi qurmilmalarning quyidagi kattaliklari va xarakteristikalarini 
tekshirish kerak bo‗ladi: 
1. Salt siljishi bo‗yicha asosiy keltirilgan xatoligi – shtokni haqiqiy S
D
va 
keltirilgan S
P 
siljishlari orasidagi maksimal ayirmani shartli siljishiga nisbati prosent 
hisobida tekshirilayotgan normal sharoitda, salt siljishda.
 
100
MAX
Y
P
D
S
S
S









 
Salt siljish deganda rostlash organidan muhit o‗tmayotganida va salniklar 
tortilmagan holdagi, normal sharoitda ijro etuvchi qurilmalarni ishlashi tushuniladi. 
Normal sharoit deganda atrof muhitni temperaturasi 20  5
0
C va manba bosimi  3%. 
2. Shartli o‗tkazuvchanlik xususiyati K
VY 
. Maksimal o‗tkazuvchanlik qobiliyati 
K
V100
bilan shartli o‗tkazuvchanlik kobiliyatlari K
VY 
 orasidagi ruxsat etilgan ayirma 
10 % bulishi kerak. 
3. O‗tkazuvchanlik xarakteristikasi GOST asosida tekshiriladi. 
4. Ijro mexanizmlarini rostlash organlari bilan birlashtirish usullari. 
Ijro mexanizmlarini rostlash organlari bilan o‗zaro biriktirishda, maxkamlashda 
va siljituvchi kuchni to‗g‗ri uzatishda quyidagi talablarga javob berilishi kerak: 
- 
zatvorni lyuftsiz siljishini amalga oshirish kerak, chunki lyuft gisterezis 
paydo bo‗lishiga olib keladi. 
- 
Siljituvchi kuchni ijro mexanizmlarini chiqish elementidan rostlash 
organini kirish elementiga uzatuvchi bilashtiriladigan elementlar mustahkam bo‗lishi 
kerak, chunki ularni deformasiyalanishi ijro etuvchi qurilmalarning siljish 
xarakteristikalariga xatolik kiritmasin.

---

82 
Qismlarni birlashtirish ularni yig‗ishda, ajratib olishda va ularga xizmat 
ko‗rsatishda qulay bo‗lishi kerak.
Ijro etuvchi qurilma yig‗ma holda (ijro mexanizmi krishkaga yoki rostlash 
organini korpusiga maxkamlangan bo‗ladi) va yig‗ma bulmagan holda (ijro 
mexanizmi aloxida maxkamlanadi) bo‗lishi mumkin. Yig‗ma ijro etuvchi qurilma 
kompaktroq bo‗ladi, chunki uni maxkamlash uchun maxsus fundament yoki 
kronshteyn kerak bo‗lmaydi. Yig‗ma ijro etuvchi qurilmalar zavodda yig‗ilishi
hisobiga qiyshayib qolish va montaj qilinishida xatoliklar bo‗lishini oldi olinadi. 
Ko‗pchilik ishlab chiqarilayotgan ijro etuvchi qurilmalar yig‗ma holda bo‗ladi. 
Yig‗ma holda bo‗lmagan ijro etuvchi qurilmalara, asosan, aloxida hollarda ya‘ni 
ularni o‗rnatish sharoiti noqulay bo‗lgan hollarda ishlatiladi. Ijro mexanizmlarini 
chiqish elementlarini rostlash organlarining kirish elementlari bilan yig‗ma holda 
chiqarilishi turli hollarda bajariladi:
- bevosita; 
- bikir; 
- trosli. 
Bevosita yig‗ma ko‗rinishda degani bunda ijro mexanizmini chiqish elementi 
(shtoki yoki vali) rostlash organini kirish elementi (shtoki yoki valiga) bevosita 
maxkamlanadi. Bunday mahkamlanish asosan yig‗ma ijro etuvchi qurilmalarda 
amalga oshiriladi. Kichik va o‗rtacha sarflar uchun mo‗ljallangan ijro etuvchi 
qurilmalar uchun bevosita ulash birlashtiruvchi gaykalar asosida amalga oshiriladi 
(razemniy va nerazemniy). Bunday ulanish lyuftni yo‗qotadi. O‗lchovlari kichik 
bo‗lgan ijro etuvchi qurilmalarda ijro mexanizmining va rostlash organining shtoklari 
bitta detel ko‗rinishida bajariladi.
Bevosita ulash richaglar va reykali uzatish asosida bajariladi. Bunday ulashlash 
asosan yig‗ma va yig‗ma bo‗lmagan ijro etuvchi qurilmalarda ishlatiladi. Zaslonkali 
ijro etuvchi qurilmalarda, zatvor-disk 60-90 
0 
aylanadi, bunda shtokni chiziqli 
yo‗nalishi richakli uzatmalar orqali amalga oshiriladi. Bevosita ulash yig‗ma 
bo‗lmagan ijro etuvchi qurilmalarda ham qo‗llaniladi. Richag va tyagalar yordamida 
bevosita ulashni amalga oshirilganda ijro mexanizmi 8 metrgacha masofada 
o‗rnatiladi.
Tros orqali bog‗lanish richagli uzatishlar bilan birga yig‗ma bo‗lmagan ijro 
etuvchi qurilmalarda ishlatiladi.