Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

5.3. RP 160 turidagi qayd qiluvchi ikkilamchi asbob 
RP 160 turidagi qayd qiluvchi ikkilamchi asbob o‗zgarmas tok va 
kuchlanishini o‗lchash va qayd qilish uchun, shuningdek, o‗zgarmas tok va 
kuchlanish elektr signallariga yoki aktiv qarshilikka o‗zgartirilgan noelektrik 
kattaliklarni o‗lchash va qayd qilish uchun mo‗ljallangan. 

---

71 
Asbob qarshilik termoo‗zgartkichlari (10P, 50P, 100P, 50M, 100M), 
termoelektrik o‗zgartkichlar (TXK, TXA, TPR) va o‗zgarmas tok chiqish signallari 
manbalari bilan ishlashga mo‗ljallangan. Asbob sxemasi o‗lchanayotgan 
parametrning berilgan qiymatdan shkala uzunligining 5% dan 25% gacha oraliqda 
chetlashishini signallashtirishni ta‘minlaydi. Asbobning asosiy xatoligi ±0,5%
(kayd qilinishiga ko‗ra ±1%). 
RP160 asbobining tuzilishi (struktura) sxemasi 5.2-rasmda keltirilgan. 
5.2 – rasm. RP 160 ikkilamchi asbobning struktura sxemasi. 
Asbobning ishlash prinsipi o‗zgarmas tok kuchlanishining ikkita signalini 
taqqoslashga asoslangan: birlamchi o‗zgartkichning U
kir
kirish signali va U
R
teskari 
bog‗lanish signali, u R
p
reoxordning harakatlanuvchi kontakti (dvijok) dan olinadi. 
U
кир
birlamchi o‗zgartkich signali K kuchaytirgichning chikishdan jamlovchi 
kuchaytirgich JK ga keladi, u yerga teskari aloqa U
R
signali ham uzatiladi. Jamlovchi 
(yig‗indi) kuchaytirgich JK ning chiqishidan olingan kuchaytirilgan farqiy signal ± 
∆U komparator KP ga keladi. Komparator KP ikkita signalni shakllantiradi. Ml 
(«Revers») ning aylanish yo‗nalishini belgilab beruvchi ∆U (±∆U) belgi (ishora) 
signali va M1 («Bo‗saga» — «porog») stator chulg‗amiga +24V kuchlanish 
ulanishini ta‘minlovchi signal. Bu kuchlanishning Ml statorning chulg‗amlarida ∆U 
ning qiymatiga, ∆U ning ishorasiga va asbobning berilgan tezkorligiga bog‗liq holda 
kommutatsiyalash tartibini PC reversiv hisoblagich aniqlaydi, uni G generatordan D1 
chastota ajratuvchi orqali keladigan to‗g‗ri burchakli impulslar va DSH deshifrator 
boshqaradi. 
∆U≠0 da Ml rotor ∆U ning ishorasiga bog‗liq holda u yoki bu tomonga aylana 
boshlaydi. R
p
reoxordning harakatlanuvchi kontakti bilan kinematik bog‗langan rotor 
∆U nolga teng bo‗lib qolguncha aylanadi. 
Muvozanat paytida (∆U = 0) asbob shkalasidagi ko‗rsatkichning holati 
o‗lchanayotgan parametrning qiymatini belgilaydi. 

---

72 
RP160 asbobi qarshilik termo o‗zgartkichlari bilan ishlashda yuqorida qarab 
chiqilgan barcha avtomatik ko‗priklardan farqli ravishda qarshilik termoo‗zgartkich 
(TS) ga to‗rt simli liniya bo‗yicha ulanadi.Ikki simi TS ning ta‘minot liniyasi, qolgan 
ikkitasi — o‗lchov liniyalari, bu aloqa liniyasi qarshiligini moslashni talab etmaydi. 
Aloqa liniyasining yo‗l qo‗yiladigan qarshiligi 500 Om dan ortiq emas. TS orqali 
o‗tadigan tok kuchi qiymati ko‗pi bilan 7mA. 
Termoelektrik o‗zgartkichlar asbobga o‗zlarining chiqishlari bilan yoki 
kompensatsiyalovchi (uzaytiruvchi) simlari bilan ulanadi. Bunda aloqa liniyasining 
qarshiligi 1000 Om dan oshmasligi kerak. 
RP160 asboblarida sozlikni tekshirish ta‘minlangan: «Kontrol» (nazorat) 
knopkasi (tugmachasi) bosilganda asbob ko‗rsatkichi shkala uzunligining 50% ga 
mos keluvchi belgini ko‗rsatadi. 
Asbobda qayd etish zoldirli yozuv bilan uzluksiz chiziq tarzida amalga 
oshiriladi. Texnologik jarayonlarning parametrlarini sakkizta mustaqil kanal bo‗yicha 
o‗lchash, nazorat qilish va rostlash uchun 9060 PIM turidagi o‗lchovchi ko‗p kanalli 
mikroprotsessorli asbob mo‗ljallangan. Asbobga chiqish signallari 0—10; 0— 100 
mV; 0—5, 0—20 mA bo‗lgan birlamchi o‗zgartkichlar va turli xildagi tenzorezistorli 
kuch o‗lchovchi o‗zgartkichlar ulanishi mumkin. 
Ikkilamchi 
pnevmatik 
asboblarning 
kirishiga 
uzatiladigan 
analogli 
bosimlarning chegarasi (diapazoni) 20—100kPa ni tashkil etadi; ular chang va 
moydan quritilgan hamda tozalangan 140 kPa bosimli havo bilan ta‘minlanadi. 
Asboblarning o‗lchash mexanizmining ishlash prinsipi kuch kompensatsiyasi 
usuliga asoslangan bo‗lib, bunda sezgir element ta‘siri orqali vujudga kelgan 
moment teskari aloqa prujinasi hosil qiladigan moment bilan muvozanatlanadi. 
Tuzilishiga ko‗ra ikkilamchi pnevmatik asboblar ko‗rsatuvchi, o‗zi yozuvchi 
va integrallovchi asboblarga bo‗linadi. Asboblarning aniqlik sinfi 0,5 va 0,1. 
Raqamli ikkilamchi asboblarda o‗lchangan parametrning qiymatlari maxsus 
raqamli indikatorlar yordamida raqam shaklida akslantiriladi. Axborotni berishning 
bunday usuli idrok qilish uchun ancha qulay, shuningdek, u o‗lchanayotgan 
parametrning qiymatlarini strelkali asboblarga nisbatan baholashning subyektiv 
xatolarini yo‗q qiladi. Bundan tashqari, raqamli ikkilamchi asboblar maxsus 
kelishuvchi (moslashuvchi) qurilmalar yordamida o‗lchangan parametrning qiymatini 
raqam bosuvchi qurilmalarda va perforatorlarda qayd qilish imkonini beradi, 
shuningdek, ma‘lumotlarni elektron hisoblash mashinalariga kiritishni ta‘minlaydi. 
Asboblar birlamchi o‗zgartkichlardan foydalangan hamda fizik kattaliklarni bevosita 
o‗lchash uchun, shuningdek, bir xillashtirilgan o‗lchov o‗zgartkichlari bilan ishlash 
uchun mo‗ljallangan. 
Raqamli asboblar axborot-o‗lchash tizimlarida agregat o‗lchash vositasi 
sifatida yoki shchit-montajida avtonom (alohida) ikkilamchi asboblar sifatida keng 
qo‗llanilmoqda.