Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov

Tog‘ jinslariga elastik tebranishlarning ta’siri. 
Past chastotadagi elastik tebranishlar mexanik zo‘riqmalar tarzida ta’sir 
ko‘rsatadi. Tog‘ jinslariga yuqori chastotadagi tebranishlar (ultratovush) boshqacha 
ta’sir etadi. Ultratovush suyuqlikdan o‘tganda Kavitatsiya hodisasi ro‘y beradi. 
Kavitatsiya qattiq jinslarda dispergatsiya hodisasi (yemirilish) keltirib chiqaradi. 
Infratovush va tovush to‘lqinlari gillik nam jinslarda tiksotropiyani (suyulishni) 
keltirib chiqaradi. 
Issiqlik maydonining ta’siri. 
Issiqlik maydoni ikki turda ta’sir ko‘rsatib birinchisi minerallarning issiqlik 
ta’sirida issiqlikdan kengayishi va termik zo‘riqishlarko‘rinishida bo‘ladi. Ikkinchi 
turi issiqlikdan fizik va termoximik o‘zgarishlardir. Termoximik o‘zgarishlarga: tog‘ 
jinslarining qurishi, tog‘ jinsining 1 agregat holatidan boshqasiga o‘tishi (erishi, 
qotishi, bug‘lanishi, suyuqlanishi, vozgonka), degidratatsiya (ximiyaviy bog‘langan 
suvning ajralib chiqishi), disotsiatsiya (minerallarning gaz ajralib parchalanishi), 
oksidlanish va qaytarilish jarayonlari.
Elektr va magnit maydonlarining ta’siri. 
Elektr va magnit maydonlari tog‘ jinslariga quyidagi usullarda ta’sir ko‘rsatadi: 
1) 
to‘g‘ridan – to‘g‘ri elektr va magnit maydoni ta’siri ostida siljish 
elektronlar va ionlarning harakati va boshqalar.
2) 
Bil vosita ta’siri issiqlik maydoni shaklida, tebranishlar shaklida bo‘ladi. 
Tog‘ jinslarining isishi Djoul – Lens qonuni asosida tushuntiriladi. 
Ý
Ý
T
Å
q


bu 

---

93 
yerda: 
Ý

- solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik; 
Ý
Å
- elektr maydonining 
kuchlanganligi.