Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov
Download 2.54 Mb. Pdf ko'rish
|
Tog\' jinslari fizikasi Y.L KARIMOV., Z.Y LATIPOV., U.X ESHONQULOV., O.A QAYUMOV
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3.2-§. Massivdagi tog‘ jinslarining fiziko – texnik parametrlari.
|
Nazorat savollari.
1. Namlikning ta’sirini ayting? 2. Bosimning ta’sirini ayting? 3. Elektr va magnit xususiyatlariga ta’sirini ayting? 4. Haroratni tog‘ jinslarining magnit xususiyatlariga ta’sirini ayting? 5. Elektr va magnit xususiyatlariga ta’sirini ayting? 110 3.2-§. Massivdagi tog‘ jinslarining fiziko – texnik parametrlari. Kon massivi jinslarini sinashning natural usullari quyidagilarga bo‘linadi: laboratoriya eksperimenti (o‘zgarilgan masshtabda), penetratsiya, geofizik va hisoblash usullari. Laboratoriya eksperimentini immitatsiya qilish usuli. Tog‘ jinslari bloklarini oldindan tayyorlab olish kerak bo‘ladi va bu blokka massivdan qisman ajratib olinadi. Ushbu usulda tog‘ jinslarining mustahkamlik parametrlari, qisman gidravlik va issiqlik usullari o‘rganiladi. Bu usul ko‘p mehnat talab qilib, ko‘proq natijalar olish imkonini bermaydi. Penetratsiya usulida tog‘ jinslariga turli identorlarni botirib, ularning mustahkamlik, elastiklik, plastiklik xususiyatlari va jinslarning kon – texnologik parametrlarini aniqlash mumkin. Bu usulning qulayligi, soddalik va osonlik natijalarning olinishi bo‘lib, barcha penetratsiya usullari bilvosita usullar hisoblanadi. Geofizik usullarga massivni o‘rganishdagi barcha geofizik usullar majmuasi kiradi va boshqa usullar bilan taqqoslanadi. Massivni o‘rganishni hisoblash usuli laboratoriyada o‘rganilgan namunalarni o‘zaro bog‘liqligi qonuniyatlaridan kelib chiqqan holda hisoblar yordamida massivga tadbiq qilinadi. Ushbu usulda elastik to‘lqinlarning tarqalish tezligidan mustahkamlik ko‘rsatkichlari, nurlarning yutilishidan tog‘ jinslarning zichligi skvajina elektr karotajidan tog‘ jinslarning suyuqlik o‘tkazuvchanligi va boshqalar aniqlanadi. Tog‘ jinslarining massivdagi hajmiy massasi suvga to‘yinganligiga bog‘liq bo‘lmagan holda namunani hajmiy massasiga teng yoki kichik bo‘ladi. Tog‘ jinslarining massivdagi mustahkamligi namunalar mustahkamligidan kichikroq bo‘ladi. Texnik hisoblarda massivdagi mustahkamlikning kamayishi struktura bo‘shashish koeffitsiyenti К с.о bilan belgilanadi. Tog‘ jinslarining quruq massividagi issiqlik o‘tkazuvchanligi namunaning issiqlik o‘tkazuvchanligidan, massivda qo‘shimcha bo‘shliq va yoriqlar borligi evaziga, kam bo‘ladi. 111 Tog‘ jinslari massivining solishtirma issiqlik sig‘imi, quruq namunalarning solishtirma issiqlik sig‘imidan farq qiladi (massivda doimo qo‘shimcha namlik bo‘ladi). Tog‘ jinslari massivining issiqlikdan kengayish koeffitsiyentlari namunalarda aniqlingan ko‘rsatkichlardan kam bo‘ladi, chunki masivda qo‘shimcha yoriqlar bo‘lib, tog‘ jinslarning deformatsiyalanishi ortadi. Solishtirma elektr qarshiligining massividagi o‘zgarishlarga ularning darzliklari va namligi asosiy rol o‘ynaydi. Massivning kon – texnologik parametrlari namunalarda o‘lchangan ko‘rsatkichlardan farq qiladi. Qattiqlik namunada o‘lchanganga nisbatan massivda kamroq bo‘ladi, abrazivlik, maydalanish ham kam bo‘ladi. Tog‘ jinslari massivining plastikligi va oquvchanligi laboratoriya usulida aniqlanganga nisbatan doimo yuqori bo‘ladi. Download 2.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|