Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov
Download 2.54 Mb. Pdf ko'rish
|
Tog\' jinslari fizikasi Y.L KARIMOV., Z.Y LATIPOV., U.X ESHONQULOV., O.A QAYUMOV
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.10-§. Tog‘ jinslarining mexanik xossalariga tashqi maydon ta’siri.
|
Nazorat savollari.
1. Tog‘ jinslarining elektr xususiyatlarini ayting? 2. Tog‘ jinslarining radiaktivlik xususiyatlari deb nimaga aytiladi 3. Sochilish deb nimaga aytiladi? 4. Namlikning ta’siri deb nimaga aytiladi? 5. Tog‘ jinslarining radiaktivlik xususiyatlari deb nimaga aytiladi? 91 2.10-§. Tog‘ jinslarining mexanik xossalariga tashqi maydon ta’siri. Namlikning ta’siri. Tashqi moddiy maydon tog‘ jinslarida uning tarkibiy qismini yoki aktiv fiziko – ximyaviy ta’sir ko‘rsatuvchi muhit vazifasini o‘taydi. Suyuqlarning tog‘ jinslariga ta’siri dinamik yoki statik bo‘lishi mumkin. Dinamik ta’sir tog‘ jinslarini mexanik yemirilishga va qo‘zg‘alishga olib keladi, statik ta’sir ularning shishiga, ivishiga va erishiga olib keladi. Suv tog‘ jinslarining mayda yoriqlari va g‘ovaklariga tashqi bosim ostida kirib butun hajmga tarqaladi, zarrachalar orasidagi bog‘lanishni kamaytiradi, yoriqlarni kengaytiradi. Suv ta’siri ostida zarrachalar bog‘lanishini kamayishi tog‘ jinslarining mexanik xossalarini o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Tog‘ jinslarining namlanishidan Yung moduli kamayadi. Tog‘ jinslarining namligining ortishi mustahkamlik ko‘rsatkichlarini kamayishiga va deformatsiyalanish va plastikligini ortishiga olib keladi. Masalan, marmarning deformatsiyalanishi 2 marta, gillik qumtoshniki 3 marta, qumtoshniki 3,5 marta ortadi. Tog‘ jinslarining mustahkamligini kamayishi suvda ivish koeffitsienti bilan baholanib, 1 / . . î ñæ í ñæ ð Bu yerda: ð - suvda ivish koeffitsienti (razmokaniya); î ñæ í ñæ . . , - suvda ivigancha va ivigandan so‘nggi qisilishga bo‘lgan mustahkamlik chegarasi. Agar suvda ivish koeffitsienti 0,75 dan kam bo‘lsa, tog‘ jinslari kam ustuvorlikka ega bo‘lgan jinslar deyiladi. Namlik tog‘ jinslarining kon – texnologik parametrlarini kamaytiradi (qattiqligini, abrazivliligini, mo‘rtligini). Masalan, ohaktoshlar qattiqligi 10-15%, grinitlar qattiqligi 5-10%, alevrolitlarniki 50% gacha, plastiklik koeffitsienti 20% gacha ortadi. Bosimning ta’siri. Bosim ta’siri ostida tog‘ jinslari xususiyatlarining o‘zgarishiga sabab, tog‘ jinslarining boshlang‘ich xususiyatlarining o‘zgarishidir. Tog‘ jinslariga bosimning ta’siriga qarab, tog‘ jinsining g‘ovaklik va yoriqlari yopilib zichlashishi mumkin yoki yoriqlar majmuasi hosil bo‘lib, alohida bo‘laklari orasidagi 92 bog‘lanish susayishi mumkin. Tog‘ jinslarining mustahkamligi ancha ortadi. Masalan, ohaktoshning qisilishga bo‘lgan mustahkamlik chegarasi atmosfera bosimida 260 mPa bosim 1000 mPa ko‘tarilganda 1300 mPa bo‘ladi. Shuningdek tog‘ jinslarining siljishga bo‘lgan qarshiligi ham juda ortib ketadi. Egilishga bo‘lgan qarshilik ko‘p jinslarda bosim 300 mPa yetganda 10-15 marta ortadi. Download 2.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|