Qayindoshlar oilasi

So‘galli qayin (Betula verrucosa):
1 — urrochi kuchalali shoxi, 2 — erkak kucha-lali shoxi; 3—uch gulli urg‘ochida dixaziyli kuchalaning o‘zagi tomonidan ko‘rinishi; 4 — shuning o‘zi o‘rama tangachasi tomonidan; 5 — meva; 6 — mevaning o‘rama tangachasi; 7 — erkak dixaziyning diagrammasi; 8 — urg‘ochi dixaziyning diagrammasi.


Olxalar mikoriza hosil qiluvchi, tuproqning unumdorligi-ni yaxshilovchi o‘simliklar qatoriga kiradi, chunki ularning il-dizlarida tugunakli bekteriyalar yashaydi. Olxalar 30 tacha turdan iboratdir. Ular shimoliy yarim sharda o‘sadi. Shundan 12 tasi SSSR florasida uchraydi. yopishqoq yoki qora olxa (A. glutinosa) Uzbekistonning ba’zi shaharlarida dekorativ o‘simlik sifatida ekiladi. Uning barglarining ostki tomoni silliq. Ular SSSR YEvropa qismida, G‘arbiy Sibirda va Kav­kazda, ko‘pincha dare qirg‘oqlarvda o‘sib olxazorlar tashkil etadi.
Shu joylarda kul rang olxa (A. incana) ham o‘sadi. U bar-gining ost tomoni tukli bo‘lishi bilan kora olxadan far^ qiladi.
Qayindoshlarning xo‘jalikdagi ahamiyati. Bu oila vakil-larining asosiy xususiyatlari po‘stloqlarida oshlovchi va bo‘yok, moddalarning bo‘lishidir. Bulardan tashqari po‘stlog‘ida yana qayin kamfarasi, betulin va efir moyi bo‘ladi. Urug‘larida moylar bor. Tanasining bahordagi shirasida xiylagina qand bor. Oq qayin va momiqli qayinlardan turli buyumlar ishla-nadi. YEqilg‘i sifatida foydalaniladi. Olxa tanasi suv va namga chidamli bo‘lganidan quduqlarga ishlatiladi. Undan qu-rilish materiali sifatida, duradgorlik va chilangarlikda ham foydalaniladi. Chizmachilikda ishlatiladigan ko‘mir oli-nadi. Olxa asalarilarga yaxshi nektar beruvchi o‘simlik hi-soblanadi. Ukrainada qilingan tajribalarga ko‘ra, qora ol-xaning bargi bilan dub ipak qurtini boqish mumkin. Olxalar hamma turining po‘stlog‘ida 10 protsent oshlovchi modda bor. Urmon yong‘og‘i mvva beruyechi o‘simlik sifatida ekg‘ladi. Qayin, olxa, grab, o‘rmon yong‘og‘i, ximel, agrab (ostya) dekorativ o‘sim-lik sifatida bog‘ va parklarda ekiladi.
Bu oilaning vakillari daraxt va buta o ‘simliklaridir. Barglari oddiy tuzilgan, cheti yirik yoki mayda tishchali, patsimon tomirli yonbarg chalari mayda, tez to'kilib ketadi. Barglari navbat bilan joylashadi. 
Oilaning turlari ayrim jinsli, guli bir uyli. Urug‘chi va changchi gullari kuchalaga o ‘xshash to ‘pgul hosil qiladi. Kuchalasi tangacha q o itig ‘ida joylashgan. Tangacha yonbargchalar bilan birga o ‘sib ketgan gulyon bargchalardan iborat. Mevasi quruq yong‘oq shaklida. Oiladagi turkum turlarining mevasi morfologiyasiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi.
Jumladan, qayin va qandag‘och turkumlariga mansub daraxtlaming mevasi mayda yong‘oqchadan iborat bo‘lib, pardasimon qanotchalari bor. Grab va o‘rmon yong‘o g ‘ining mevasi qanotchasiz bo‘lib, hidli. O‘rmon yong‘og‘ining mevasi birmuncha yirik, iste’mol qilinadi. Oilatarkibidagi Betula, Alnus, Carpinus, Corylus turkumlari, ayniqsa, diqqatga sazovor.