Qayta ishlangan nashri t o s h k e n t

II
E r t a l a b   n o n u s h t a d a n   k e y in   b o l a l a r   iv ir s itg a n   s o ‘r in i 
yigM shtirayotgan  Z a y n a b  k o ‘c h a  eshigi o ld id a  g ‘iyqillab  m ash in a 
to ‘x tag an id a q o ‘lidagi su p u rg in i ch e tg a  u lo q tirib ,  eshikka qarad i. 
Q irq   b esh   y o s h la rd a g i,  B u d y o n n iy n ik ig a   o ‘x sh a tib   m o ‘ylov 
q o ‘ygan  kishi  kirdi.  U n in g   o rq a sid a n   yashik  k o ‘targ an   y igitcha 
inqillab kelardi.  H ovli etagida kuym alanayotgan b olalar barobariga 
q iy q irib   yu b o rish d i:
12

—  K atta e n a ,  to g ‘am  k eld ilar,  M irvali to g ‘am   keldilar!
A yvonda  p an jarag a  b a g ‘rini  b e rib   o ‘tirg an   k a m p ir  o ‘rn id an
tu rm o q c h i b o ‘lib,  q o ‘zg‘ala boshladi.
M irvali  d eb  a talm ish  yigit  sh o sh ib  b o rib ,  k a m p irn in g  yelkasi- 
d a n   b e o z o r  bosdi.
—  Q o ‘zg‘a lm a n g ,  e n a ,  q o ‘zg‘alm an g .  S evinib  q o ld in g izm i, 
en a?  T o lib jo n   kelib b a g ‘ringiz  t o ‘lib  qoldim i?!
K a m p ir  tim irs k ila n ib ,  M irv a lin in g   y elk asig a  q o ‘l  ta sh la b  
k o ‘rishgan  b o ‘ldi.
—  V oy,  n im a sin i  a y ta sa n ,  b o la m ,  g 'o y ib im   h o z ir  b o ‘lib, 
uyim  to ‘lib qoldi.  E ndi  o yog‘im ni u zatib  ketaversam   ham  b o ‘ladi. 
D iy d o rin i  k o bro lm a y a p m a n -d a , b u   k o ‘z о Ngur d u n y o n i  zim isto n  
qilib  q o ‘ydi.  K elg an in g   ju d a   yaxshi  b o ‘ld i-d a ,  b o la m .  T o lib - 
jonginam ning ichi to 1 la dardga o ‘xshaydi.  Endi o kzing uni bag'ringga 
ol.  0 ‘ksitm a.  H a r qalay,  y u rtn in g  tepasidagi  o d a m sa n .
M irvali  u y o q -b u  y oqqa alangladi.
—  D a y d in in g  o ‘zi q an i?  Q aysi goT ga g ‘oyib b o ‘ldi?
A trofni  o ‘rab  tu rg a n   b o la la r b a ra v a r ja v o b   qilishdi:
—  T o g ‘a m  p a std a ,  o ro lc h a d a   o ‘tirip tilar.
—  V oy,  c h a q ir  uni.  M irvali  to g 'a m   k eld ilar,  d e b   ayt.
B olalar qim irlashm asdi.  M irvalining o rq asid an  yashik k o ‘tarib
kelgan  yigitning yan a kirishini  kutib,  eshikka q arab  tu rish ard i.  Sal 
o ‘tm a y   y igitcha —  u n in g   shofyori  q o p   o rq alab   kirdi.
—  Z a y n a b ,  an av i  n a rsa la rn i  o ‘zin g   jo y la b   ol.  —  M irvali 
s h u n d a y   d eb   shofyoriga  y uzlandi:  —  Q o g ‘o z  q o p d ag i  g o ‘sh tn i 
h a m   o lib  kir.
Z ay n ab  xijolat to rtib ,  n o ro z i  o h a n g d a  dedi:
—  K echa ak am n in g  oyoqlariga jo n liq  so ‘ygandik.  B ekor ovora 
b o lpsiz-da.
M irvali  u n in g   gapiga  p arv o   q ilm ay ,  esh ik   to m o n   y u ra  b o sh ­
ladi.
—  U   d a y d i n i   o ‘z im   t o p i b   k e l a m a n .  Z a y n a b ,   s i n g li m ,  q u m -  
g ‘o n d a  b itta  c h o y  q a y n a tv o r g in .
— G ap in g iz qursin,  direk to r,  sh u  paytda  kim  q u m g ‘o n d a  ch o y  
qaynatadi?!
K am p ir gapga aralashdi:
—  X o ‘p  d eg in ,  b o la m ,  d arro v   x o ‘p  d egin.  Q u m g ‘on   ch o y in i 
sog‘ingandir-da.
13

M irvali  b o lalarn i erg ash tirib  ch iq ib  ketdi.  S h o fy o r,  m e n   n im a 
qilay, degandek,  m ashina old id a unga qaradi.
—  Q o v u n larn i  re tra n sly a to rd a   ish lay o tg an larg a  o b o r.  B iron 
so a tla rd a   q ay tib   kel.  S h o sh m a ,  k e tm a y   tu r,  —  ded i  u  n im a d ir 
esiga tushgandek.  —  O zro q  kutib turgin.  H o z ir kelam an.
U ,  sh u n d ay  d eb,  pastlikka q a rab  ketgan  ilon  izi y o ‘ld an  o ‘ziga 
o ‘zi  to rm o z   b e ra y o tg a n d e k ,  o ‘ng  o y o g ‘iga  q a ttiq   tira lib ,  b u ta la r 
o rasid an  ja rlik  to m o n g a   ketdi.  Bu p a st-b a la n d lik d a   kuniga  n ech a 
m arta la b   b ir-b irin i  quvib  o ‘y n ag an   b o la la r  k u c h a n m a y ,  u n in g  
atrofida sh am oldek aylanib pastga tushib kelishardi.
M irvali  o ‘ziga  o ‘zi  ta n b e h   b erg a n d e k   o ‘ylardi:  m a sh in ad a 
y uraverib  p iy o d a  y u rish n i  u n u td im m i?   X u d d i  to rm o z i  buzilgan 
m ash in ad ek  pastlikka m u n k ib  ketyapm an!
U n in g  b u  ja rlik k a   k e lm ag an ig a  h a m   b e s h - o ‘n  yil  c h iq a r-o v . 
K a tta   y o ‘ld a n   g ‘irillab   kelib,  g ‘irilla b   k e ta v e rg a n   e k a n .  B a’zan 
k am p ird a n  x ab ar olgani  kelganda  h a m  bu to m o n la rg a  q aram ag an  
edi.  S h u  to p d a ,  o ro lch alar k o ‘rina bosh lag an d a o ‘t-o lo v  bolaligini 
u n u tib   y u b o rg a n in i  p a y q a b   q o ld i-y u ,  yuragi  q isild i.  A xir  bu 
jo y la r,  o ro lc h a la r,  o tliq n in g  b o ‘yini  k o ‘rsa tm a y d ig a n   q a m is h la r 
o ra sid a   p o tirla b   k o ‘ta rila d ig a n   o ‘rd a k la r,  to n g g a c h a   sh o v q in  
s o la d ig a n   b a q a la r n in g   q u r illa s h la r i,  s u v la rn in g   s h o v illa s h i, 
to s h la r o ra sid a n   c h iq ib ,  yuvilib to p - to z a  b o ‘lib  ketg an   q u m la rn i 
lo y q a la tm o q c h i  boMgan  b a liq la rn in g   k u m u s h d e k   to v la n ish la ri, 
tu s h   p a y tid a   b ir d a n   jim jit  b o ‘lib  q o la d ig a n ,  tu n la r i  g o ‘yo 
a lla q a n d a y  jin la r  b azm   q ilad ig an   b u   o ro m g o h   e n d i  u n g a  b e g o n a 
b o ‘ lib   q o l g a n d e k ,  n e g a   k e l d i n g ,  b i z n i   u n u t g a n s a n - k u ,  
d eyayotgandek b o ‘lardi.
M irvali  asli  bu  q ish lo q d a n   em asd i.  U n in g   o n asi  M irvali  olti 
yoshlik paytida tu g ‘olm ay  nob u d   boNadi.  B olam ni o ‘ksitm aym an, 
d e b   R ixsi  a k a   u y la n m a y d i.  M ir v a lin in g   h o lid a n   k a m p ir , 
T o lib jo n n in g  o ‘gay onasi  x ab ar olib tu rad i.  H a r qalay, singlisining 
b o lasin i  tash lab   q o ‘ym aydi.  X olasi  u n i  o ‘z  uyiga  k o ‘ch irib   olib 
k etm ay d i.  T o g 1  so ‘q m o q la rid a n   q a tn a b ,  issiq-sovugN dan  x ab ar 
o lib  tu ra d i.  Rixsivoy  ch iro q c h ilik   yosh g in a  p o lv o n d a n   yiqilib, 
a la m d a n   o ‘zin i  c h av aq lab   tash lay d i.  Bu  o ra d a   k a m p irn in g   ham  
c h o li  vafot  q ilib ,  kalo v lan ib   q oladi.
M irvali  b o ‘yiga  yetib ,  r o ‘zg‘o rn i  eplay d ig an   boMib  q o lg an d i. 
K am p ir n ih o y a td a  sa b r-q a n o a tli edi.  O ldingi e rid a n  qolgan yetim  
qizi  Z ay n a b ,  keyingi  e rid a n   q o lg an   T o lib jo n ,  singlisidan  q o lg an
14

Mirvali.  U  m ana shu  uch yetim chani oyoqqa turg‘izish ham  qarzim , 
h a m   f a r z im ,  d e b   b ila rd i.  Bu  t o g i i   y u r td a   fid o y i  x o tin la r  
o z m u n c h a m i,  deysiz.
M irv a li  s h u   t o p d a ,  b o la lig i  q o lib   k e tg a n   o r o lc h a la r g a  
y a q in la sh a r e k a n ,  a n a   sh u larn i  o ‘yladi.
O rq asid an   kelayotgan  bo la yolg‘iz oyoq yoMdan ch iq ib ,  to sh - 
lard an  sakrab-sakrab oldinga o ‘tdi.
—  T o g ‘a,  te lev izo rim iz  ish lam ay   q o ‘ydi.
—  Ishlaydi,  en d i  ishlaydi,  —  d e d i  xayoli  boM ingan  M irvali. 
—  E rta -in d in   ishlaydi.
A w alg i  kun  kechga to m o n   kelgan sel  re tran sly ato r m inorasini 
ag‘darib yuborgan, to g ‘ning bu tarafidagi  x o nadonlarda televizorlar 
k o ‘rsatm ay  q o ‘.ygandi.
M irvali  tosh  tep asig a  c h iq ib ,  atro fg a  alanglay  b o sh lad i.  Bu 
y erd an   yetti  orol  b e m alo l  k o ‘rin ib   tu ra rd i.  A m m o   b iro n ta sid a  
T o lib jo n n in g  qorasi  k o T in m asd i.
—  T o g ‘a ,  m en   to p ib   kelaym i?
—  Q ay erd alig in i b ilasan m i?  —  ded i  u  bolaga qarab.
—  B ilam an,  kechayam  shu yerga kelib, sharshara old id a o ‘tirib 
yig‘lag an larin i  k o ‘rg an m an .
Boya  kam p irn in g ,  o ‘rto g ‘ingni  ichi to ‘la d ard , degani  M irvali­
ning esiga tushdi.
—  Y o ‘l  b o sh la, jiy a n ,  m en i  o ‘sh a y o q q a  o lib bor.
Bola uni sharshara to m o n g a boshlam ay, yolg‘iz oyoq yo ‘l ayiri- 
lishida c h a p  to m o n g a  boshladi.
—  S h a rsh a ra  bu  y o q d a -k u ,  —  ded i  ajab lan ib   M irvali.
—  B ilm asakansiz-ku,  to g ‘a.  S h o w a  bu yoqda.
D a rh a q iq a t,  u la r  sal  y u rish g ach ,  o lti-e tti  m e tr  b ala n d lik d a n
tushayotgan sharshara oldidan chiqishdi.  D em ak, to g ‘ sellari yo‘lini 
o ‘zg a rtirib d i-d a ,  d eb   k o ‘n g lid an   o ‘tk azd i  u.  Shu  p a y tg ach a to g ‘- 
nin g  b u  p u c h m o g ‘iga b iro n   m a rta  h a m   k elm ag an id an  ajablandi.
S h a rsh a ra   guviUab  tu sh a r,  y o ‘l-y o ‘lakay  q o y a  to sh larg a  u ri­
lib to ‘zo n  b o ‘lib ketar,  suv to ‘zonlari y ig irm a-o ‘ttiz m e tr kenglikni 
tu m a n d e k  o ‘rab olardi.
— T o g ‘a m  s h o w a n in g  n aryog‘ida o ‘tiradilar.
U la r b a q a to ‘n q o p lag an  sirp a n c h iq  to sh ia rd a n  sak .a b -sa k ra b , 
show aning narigi tom oniga o ‘tishdi. Tolibjon sharsharaga tikilgancha 
q im irla m a y  o ‘tirard i.
—  E n d i  sen   k etav er, jiy a n .  Biz  h o z ir  b o ram iz.
15

Bola o rqasiga ch ig irtk a d e k  sakrab y u gurib ketdi.  M irvali  bo la 
o rqasidan b ir d a m   iljayib q a ra b  tu rg ach ,  T olibjon  o ‘tirgan  xarsang 
to sh  to m o n  y u ra boshladi.
T o lib jo n   h a m o n   q im irla m a y ,  sh arsh arag a tik ilg a n c h a  o ‘tira r, 
sach rag an   t o ‘z o n d a n   yelkalari  h o ‘l  b o ‘lib  k etg an ,  iy ak larid an  
tizzasiga suv to m a y o tg a n in i  h a m   sezm as edi.
—  H o ,  daydi!  —  ded i  unga y aq in lash ib  q o lg an   M irvali.
T o lib jo n   suv  sh o v q in id a n   u n in g   o v o zin i  e sh itm a d i.  M irvali:
—  H o y ,  k a rm isa n ,  n im a  balo?!  —  d e b  y a n a  q ich q ird i.
T o lib jo n  b o shini  k o ‘tard i.  O d am  b o ‘yi p astlik d an  o ‘ziga q arab
iljayib  tu rg a n   n o ta n is h   sh o p   m o ‘ylov  k ish ig a  h a y ro n   b o ‘lib, 
o T iris h in i h a m ,  tu ris h in i  h a m   b ilm a y  tik ilg a n c h a  q o ld i.  M irvali 
h a m   qiziq ahvolga tu sh d i.  T o lib jo n  d eb  o ‘ylagan o d am i b egonaga 
o ‘xsh ab   k o ‘rin d i.  L ek in   u n in g   q a y e rid ir  T o lib jo n n i  e sla ta rd i. 
K o ‘zi,  h a ,  ikki  k o ‘zi  T o lib jo n n ik i  edi.  O d a m  b o lasi y illa r o ‘tg a n  
sari  o ‘z g a ra v e ra d i,  a m m o   k o ‘zlari  o ‘s h a - o ‘s h a ,  y o sh lig id a g id e k  
o ‘zg a rm a y  tu  rave rad i.  Bu  o ‘sh a  T o lib jo n   ed i.  U  h a m   M irv alig a 
qarab, a w a lig a  uni tan im ad i. T olibjon sh u n c h a  y u rt kezib, q a n c h a  
savdolarni bo sh id an  kechirib,  negadir birga o ‘sgan, birga qoyalarga 
tirm a s h g a n   d o ‘s tin i  b iro n   m a rta   b o ‘lsin  esig a  o lm a g a n id a n  
afsu sla n d i.  S h u n in g   u c h u n   b o ‘lsa  k e ra k ,  tu r q i-ta ro v a tin i  h a m  
unutib yuborgandi.  Bari b ir u n u tm ag an d a h a m   M irvali bolaligidagi 
u  k o ‘rg an  V ali  e m asd i.  U   voyaga  y e tib ,  t o ‘lishib,  y o sh lig id ag ig a 
o ‘x sh am ay  k etg an d i. A yniqsa,  sh o p   m o ‘ylovi  u n i ju d a  b o sh q a c h a  
k o ‘rsatardi.
—  V oy,  T o lib   a k a ,  o ‘zin g izm isiz?  M en i  ta n im a y a p siz m i?  
M en   V a lim a n ,  M irvali  c h a to q m a n .
T o lib jo n   o ‘r n id a n   tu r d i- y u ,  b ird a n   to s h   u s tid a n   s a k ra b , 
M irvalini  q u c h o q la b  oldi.  U   q a d rd o n in i b ag ‘riga b o sark an ,  b iro n  
o g ‘iz so ‘z aytishga tili ay lan m asd i.  Shu  to p d a  h a m  q u v o n c h ,  h a m  
buy u k  b ir a n d ish a  tilin i tanglayiga y o p ish tirib  q o ‘ygandi.
H a r  xil  o ‘ylar  u n i  gun g u   lol  qilib  q o ‘ygandi.
O d am zo d   q iziq  b o ‘ladi.  0 ‘y  o ‘ylab  to p o lm a g a n ,  xayolingga 
m in g   u rin g a n in g   b ila n   k e ltiro lm a g a n   u m rin g n i  yo  a z o b ,  yo 
q u v o n c h ,  yo  a n d ish a   p ay tlarid a  lop  etib   b ir  d aq iq a d a   k o T asan . 
0 ‘tgan um ring ko‘z oldingdan ju d a  tiniq, ju d a  an iq  b o ‘lib o ‘tadi. Va 
shu  d aq iq ad a,  o ‘tg an  u m rin g g a b a h o  b erib  ulgurasan.
M an a  shu  to g 6  c h o ‘qqisida  b ir  cho"6p o n   o y o g ‘i  tagidagi  to sh  
k o ‘ch ib   q u lab   k etad i.  P astd a  p ic h a n  g ‘ara m i  b o r e k a n ,  o 6sh a n g a
16

tu sh ib   o m o n   q o lad i.  T o   sh u   p ic h a n   g ‘ara m ig a   tu sh g u n c h a   b ir 
d a q iq a  vaq t  o ‘ta d i,  xolos.  A m m o   u en d i  o ‘ld im ,  d e b  o ‘ylaydi.
C h o ‘p o n la r uning tirik qolganiga sevinib,  rangi b o ‘zdek oqarib 
ketgan c h o ‘p o n d an :
— 0 ‘lishing naqd edi. Yaxshiyam pichan ustiga tushding.  Rostini 
ay t,  to  g ‘ara m g a   tu sh g u n in g c h a   x ayolingdan  n im a la r  k ech d i?  — 
d eb  so ‘rashadi.
—  D a d a m n i  k o ‘rdim ,  ayam   bilan g ap lash d im ,  bolalarim  bilan 
v idolashdim .  X o tin im   t o ‘rtta   yetim   b ilan  q a n d o q   yashaydi,  deb 
o ‘yladim .  M u n i q aran g lar,  m iltiq o ‘q la n g an ch a q o ziq d a qolgandi, 
shu esimga keldi, bolalar bilm asdan tepkini bosvorsa, bitta-yarim taga 
tegib ketadim i, deb k o ‘p  tashvish to rtd im . A b d u satto r o ‘layotganda 
vasiyat  qilib,  ikki  m in g   s o ‘m   bergan  edi,  qizim n i  uzatishganda 
o ‘zing  bosh  b o la s a n   d eb ,  sh u   gapni  hech   kim   bilm asdi.  0 ‘gay 
otasi  bilsa,  p u ln i  qistashi  m u m k in   edi.  S h u   pul  q iy o m at  qarz 
b o ‘lib b o ‘y n im d a  q o lib  k e tad im i,  d eb  y o m o n a m   ezilib  k etdim ...
Bu gapga birov ishondi, birov ishonm adi.  K o ‘p chilik c h o ‘ponni 
yolg‘o n ch ig a chiq azg an   edi. A slini o lg an d a,  u  rost g ap n i aytgandi.
B unday d a q iq a la rd a   b u tu n   b ir  u m r  k o ‘z o ld in g d a n   o ‘tad i.
T o lib jo n   h a m  shu  to p d a  b u tu n   bolaligini  k o T ib   ulgurgan edi.
M irvali T olibjonning ko‘nglidan  nim alar o 'tg an in i sezib turardi. 
Shuning u chun ortiqcha ginaxonlikka o ‘tm ay, o ‘zini go ‘yoki yaqinda 
ajralishib yana to p ish g an d ek  tutdi.
—  O b b o ,  d a rv ish -e y ,  o b b o   d a rb a d a r-e y ,  o t  ay lan ib   q o zi- 
g ‘ini  to p g an d ek ,  yan a  yurtingni  q o ‘m sab k ep san -d a.  Ajab qipsan. 
E ndi q o c h ib  b o ‘psan.  B o‘yningga a rq o n  solib  ish latam an .  U n d a n  
k eyin...
M irvali b ird a n   serg ak lan ib ,  gapi o g ‘z id a  q o ld i.  A xir, T o lib jo n  
u n d a n  katta edi-ku!  0 ‘sh a kezlarda uni  aka derm id i? Sizlarm idi yo 
senlarm idi?  H o z ir sen lag an im   m alol  kelgan b o ‘lsa-ya!  H a r qalay, 
in tellig en t  o d a m .  C h e t  e llard a  d ip lo m a tla r  b ilan  g ap lash g an , 
k atta o x u rd a n  suv  ichgan.
— Y uring,  uyga boraylik,  o ‘sh a yerda gaplasham iz.
T o lib jo n  e n d i a n c h a  o 'z ig a  kelgan,  parishonligi  h a m  tarq ag an
edi.
U   M irv alin in g   b o lalik   yillarini  en d i  an iq   k o ‘z  old ig a  keltira 
b o sh lad i.  J u d a   s h o ‘x  b o la   ed i.  M u sh tlash ish g a  o ‘c h ,  o ‘tg a n n in g  
o ‘ro g ‘in i,  k e tg a n n in g   k e tm o n in i  o la d ig a n  sim o b d e k  b e q a ro r edi. 
E n d i q u y ilib   q o lg an d ir. 
_______
2 —   S .  A h m a d .  J i m j i t l i k
A lis h e r N av y ty  
17
n o m id a m

Ikkovi indam aygina tepalikka chiqa boshlashdi.  Sharshara ovozi 
asta -se k in   esh itilm ay   qoldi.
—  B ir y o ‘q lab   b o rg a n   e d im ,  to p o lm a d im .
T o lib jo n   h ay ro n   b o ‘ldi:  m e n i  q a y e rd a n   y o ‘qlag an   boMishi 
m u m k in ?
—  Q a ch o n ? — ded i T olibjon.
—  B ungayam   b e sh -o lti  yil  b o ‘lib  q o ld i.  M o zam b ik k a  b o rg an  
edik.  0 ‘sha yerda m utaxassislarim iz paxta ekishyapti.  M e n a m  o ‘n 
k u n  tu rib   keldim .  0 ‘sh a n d a  sizn i shu  tara fd a   d eb  esh itib  q o ld im . 
Qidirib topolm adim . Asvon tom onga ketdi, deyishdi.  U  tom onlarga 
y o ‘lim   tu sh m ad i.
—  0 ‘zb e k la r  u  ta ra fla rd a   k o ‘p.  Irrig a to rla r,  a g ro n o m la r  bor. 
K o ‘rish o lm a b m iz -d a ,  M isr  e h ro m la rin i  k o ‘rsatard im .
— K o‘rdim , — dedi  Mirvali,  —  M isrgaborganim da ko‘rdim. Z o ‘r 
jo y la r  e k a n .  0 ‘sha  e h ro m la m i  o d a m   bolasi  q o ‘l  b ilan   qilganiga 
ishonging  kelm aydi.
G a p   b ilan   b o 'lib ,  u la r  te p a lik k a   ch iq ib   o lg a n la rin i  b ilm ay 
qolishdi.  E shik  o ld id a  Z a y n a b   u larn i  k u tib   tu ra rd i.  S h o fy o r bola 
uxlab qolgan b o ‘lsa kerak,  k ab in an in g  o c h iq  eshigidan  ikki  o yog‘i 
ch iq ib  tu ra rd i.
—  M u n ch a hayallab ketdinglar? Q u m g ‘o n  nech a qaynab, necha 
sovidi.  A y am ,  u la r q a n i,  d eb  ju d a  sh o sh irib  ta sh lad ilar.
Mirvali shofyom i uyg'otib, kabinadagi ratsiya tm bkasini ko‘tardi. 
U  kim   b ila n d ir  g ap lash ib :  «Q ay n arg a  jo y   q ilin g la r,  m e h m o n  
b o rad i» ,  d eb   ta y in la d i-d a ,  T o lib jo n   k e tid a n   hovliga  kirdi.
H ovliga koMoblab suv sepilgan,  h a m m a  yoq o rasta edi.  S o‘riga 
gilam  to ‘shalgan. Ayvonda o ‘tirgan kam pim i  Mirvali ko‘tarib so‘riga 
olib  keldi.
—  Q u d ra tin g d a n   o ‘rgilay,  x u d o ,  k o ‘z im n i  o lish g a -k u   o ld in g , 
o yog‘im n i tin c h  q o ‘ysang b o ‘lm asm idi.  T im irsk ilan ib  b o ‘lsa  h am  
o m o n a tin g n i o lg u n in g ch a yurib tu rard im .
M irvali  kam pirga tegajog‘lik qildi:
—  S h u n c h a   y u rd in g iz,  b o ‘ldi-da!  M anavi  n e v a ra -c h e v a ra la - 
rin g izn in g   k o ‘zi,  o y o g ‘i  sizniki.  T o ‘q so n n i  u rib   q o ‘y d in g iz-k u , 
y a n a   n im a n i  k o ‘rm oqchisiz?!  K o ‘raverib, jam ik i  narsa yod  b o ‘lib 
ketgandir.
—  S h u n d o q   d e y sa n -k u ,  b o la m ,  bu  y o ru g ‘ ja h o n n in g  ja m o li- 
ga  kim   t o ‘y ibdiki,  m en   t o ‘yay.
Z a y n a b  k e tm a -k e t  u c h  c h o y n a k   c h o y   keltirdi.
18

—  M anavinisi enam ga, dolchinli.  M anavinisi akam ga,  kiyiko‘ti 
d am la n g a n .  M anavi t o ‘qso n   besh sizga,  d irek to r.
—  K iy ik o 4 id a n   ic h ib   tu r in g la r ,  b o la la rim ,  m e ’d a n i  to z a  
q ilad i,  — ded i  k a m p ir  o ‘z  c h o y n a g in i  tim irsk ilan ib   to p a rk a n .  — 
H o y ,  q iz im ,  o v q a tin g   pish g an   boMsa,  o p k e la q o l,  ak alarin g n i 
q o rn i  o c h g a n d ir.  A taylab  q o v o q   so m sa  q ild ik ,  T o lib jo n   b o la m , 
sen b o rg an  taraflard a h a m  o sh q o v o q  b o 'la rk a n m i?
T o lib jo n   yelkasini  qisdi.
B olalar sh o v q in -su ro n  b ilan b ir to g ‘o ra  m an ti,  qog‘o z paketda 
som sa olib kirishdi.
—  O sh q o v o q   y em ag an im g a  h a m   k o ‘p   y illar  b o ‘lib  ketdi.
—  H im ,  —  ded i  k a m p ir afsuslangandek.  —  S hu y erd an  chiqib 
k etg an in g d an   keyin yem ag an  ek an san .  H a ,  b o lam ,  y ash am ab san - 
da.  U m m i suvga oqizib kepsan.
T o lib jo n   n im a  d ey ish in i  b ilm ay ,  bo sh   egib,  ta n siq   qov o q  
so m san i yeb o ‘tirav erd i.
—  V ali,  b o la m ,  en d i  T o lib jo n n i  senga  to p sh ird im .  TugMlgan 
y erlarin i ay lan tir.  Y u rtin i  k o ‘rsin.  D ilidagi g ‘u b o m i yoz.
O v q a td a n   keyin  M irvali  k a m p ird a n   d u o  o lib  o ‘rn id a n   tu rd i.
— T o lib  e n d i  m e n i  ix tiy o rim d a.  K e c h q u ru n   k elm asa,  x av o tir 
o lm a n g ,  en a.
—  Y o ‘q ,  y o ‘q ,  k e c h q u ru n   uyda  b o is in .  M en   hali  diydoriga 
t o ‘yg an im  y o ‘q.  K e c h q u ru n   k atta  kuyov keladi.  N e v a ra la r keladi. 
U y  t o ‘lib ketadi-ya!
—X o ‘p,  x o ‘p.  M ayli,  keladi.
M irvali  b ilan   T o lib jo n   c h iq ib   k etishdi.  Sal  o ‘tm a y ,  k o ‘c h a d a  
m ashina gurilladi.  K etayotgan  m ashina orqasidan yuguigan b ir gala 
b o lan in g  qiyqirig‘i,  b aq irib -ch aq irish i eshitildi.  K am p ir tashqariga 
q u lo q  so la rk a n ,  h a,  u m rin g d a n   b a ra k a  to p k u rla r-a ,  d e b  q o ‘ydi.
I l l
M a sh in a  o ‘ngir  oralab ,  k e ch ag in a sel surib tu sh irg an   xarsang 
uyum lari oldida to ‘xtadi.  M irvali pastga tushib, q o ‘lini peshonasiga 
so y ab o n   qilib,  x u d d i  a rra   b ila n   q irq ilg a n d e k   tik   qoyaga  q aradi. 
0 ‘ttiz m etrli telem in o ra qoyaning q o q  belida fil xartu m id ek  ildizga 
ilin ib   q o lg an   edi.
T o lib jo n   h a m   k a b in a d a n   bo sh   ch iq a rib ,  o ‘sh a  to m o n g a   — 
n e c h a  to n n a  o g ‘irlikdagi  m in o ran i pan jasid a ushlab tu rg an   ildizga
19

hay rat  b ilan  tik ild i.  S h a m o l  sal  te b ra tsa ,  u  p astg a  s h ito b   b ilan 
q u lash i  an iq   edi.
—  Bu  ildiz p aro v o zn i  h a m   k o ‘ta ra d i,  o g ‘ay n i,  —  d e d i M irvali 
T o lib jo n n in g   k o ‘n g lid an   o ‘tg an   fik m i  p ay q ag an d ek .  —  E rtaga 
alp in istlar keladi.  X'ertolyot  h a m  ch aq irilg an .  0 ‘zim izn in g  b o la la r 
h o zir m in o ra  o yog‘i tiraladigan su p ach ag a b e to n  quyishyapti.  0 ‘n 
m in u tlik   sel,  b ila sa n m i,  q a n c h a   z a ra r  k eltird i.  U c h   y u z  t o ‘qso n  
yetti  e c h k in i  n o b u d   qildi.  T o ‘qq iz   k o ‘p rik n i  surib  ketdi.  T o ‘rtta  
q ish lo q ch ad ag i  y u z  sak so n   x o n a d o n n in g   te lev izo rin i  o ‘c h ird i. 
B uzgan  yoN larni  a y tm a y   q o ‘ya  q olay.  T a b ia tn in g   b u n a q a   telb a 
o ‘yinlariga bas  kelib b o ‘lm aydi.
Tolibjon kabinadan chiqdi.  Q oyadan to ‘kilgan toshiardan echkiga 
o ‘xshab sak ra b -sa k rab  y u rg an   m a sh in a d a  silkinaverib,  beli  o g ‘rib 
ketg an  edi.  Q a d d in i  rostlab,  atrofga  n a z a r tashladi.  Y o m g ‘ir yuvib 
o ‘tg a n  pastliklar k o ‘m -k o ‘k.  G iy o h la rd a  z a rra ch a  g ‘u b o r y o ‘q.
— T olibjon,  birpas d a m  olib tu r,  biz yuqoriga chiqib,  b e to n c h i 
b o lalard an  xabar olib q o ‘yaylik,  — dedi  M irvali yon soatiga qarab. 
—  A gar  x o h lasan g ,  biz  b ilan   yur.
Tolibjonni m ashina qoqib q o ‘ygan edi. Shu yerda kutishini aytdi.
S h o fy o r b ilan   M irvali y uqoriga c h iq a  b o sh lad i.
T olibjon h o zir M irvali olib q arag an  qo p q o g ‘iga yo q u t qadalgan 
y o n   so atn i  ta n id i.  Bu  so at  u n in g   o ta sid a n   q o lg an .  K a m p ir  h a r 
sandiq ochganda uni  Mirvaliga ko'rsatib, katta b o lg a n in g d a  tutasan, 
derdi.  A m m o   M irvalining sabri ch id am ay ,  k a m p ir y o ‘g ‘ida sandiq 
titib ,  so a tn i  o la r,  u c h - to ‘rt  k u n  b o lalarg a  m a q ta n ib  y u rard i.
B ugun  k o ‘rish g a n la rid a n  b e ri j u r ’a t b ila n  b iro n  g ap  a y tm a d i. 
U n c h a - m u n c h a   a y tg a n   g a p in in g   y a rm i  ic h id a   c h a y n a lib   q o lib  
k e ta rd i.  A slid a ,  T o lib jo n   y o s h lig id a   h a m   o d a m o v ir o q   e d i. 
T e n g q u rla rig a   o r tiq c h a   a ra la s h m a s ,  b ir   c h e k k a d a   k ito b   o ‘q ib  
k u n in i  k e c h   q ila rd i.  K a m p ir  u n in g   b u   f e ’lid a n   k o ‘p   ra n jird i. 
V oy,  b o la m - e ,  m u n d o q   o ‘rto q la rin g g a   q o ‘s h ils a n g - c h i,  h a d e b  
kitobga tikilib o ‘tirav erasan m i,  d eb  u n i zo T lab  k o ‘ch ag a ch iq azib  
y u b o ra rd i.
T o g ‘ bolalari ju d a  sh o ‘x, jangari b o ‘ladi.  N arigi qishloq bolalari 
b ilan  m u sh tlash g an i  a tay lab   d o v o n   o sh ib   b o rish a rd i.  K o ‘y lak - 
ish to n la ri  d ab d a la   b o ‘lib,  b irin in g   b oshi  yo rilib ,  b irin in g   k o ‘zi 
k o ‘karib,  kechga to m o n  qaytib kelishardi.  U  y o q d an  yegan kaltagi 
kam lik qilgandek, dadalaridan ham  yaxshigina shapaloq yeyishardi. 
A m m o   m u sh tlash ish g a  to ‘ym ag an   b u   b o la la r  y a n a   to g ‘  o sh ib
2 0

q a sd la rin i  o lib  q ay tish ard i.  A y n iq sa,  M irvali  gapga  k irm ay d ig an  
«quloqsiz» bola edi. A ytgan gapini qilm ay,  u ram an  deganini urm ay 
q o ‘ym asdi.  Xullas,  T o lib jo n  yoshlik paytlarini k o ‘z oldiga  keltirib, 
M irv alin in g   o q so q la n m a g a n ,  tim d a la n m a g a n ,  p e sh o n a si  g ‘u rra 
b o ‘lm ag an   p ay tin i  eslo lm ad i.  U n d a n   ta sh q a ri,  m u sh td e k   boshi 
b ilan   u rg u tlik   b ir  tojik  qizini  yaxshi  k o ‘rib  q o lib ,  d o v o n   o shib 
hadeganda o ‘sha yoqqa ketib qolaverardi.  0 ‘z qishlog'idan nariga qiz 
b e rm a y d ig a n   u rg u tlik   to jik la rg a   u n in g   b u   b e m a 'n ilig i  m alo l 
kelg an id an  b ir-ik k i  u shlab o lib k altaklashgan  edi.  0 ‘sh a n d a   ham  
M irvali tavba qilm agan.  E rtasiga oy en d i  k o ‘tarilgan  pallada o ‘sha 
qizni o p qochib kelgandi. Vali o ‘sh a n d a  endi o ‘n  ikkida edi.  Q iz esa 
to ‘q q iz-o ‘n yoshlarda ekan.  Sochlari jam alak,  uzun ch ak an  ko‘ylagi 
to ‘pig‘iga tu sh g an  b ir g o ‘d ak  edi.
K a m p ir kalovlab qolgan edi.  H a rc h a n d  q izni oborib q o'yishga 
q istasa  h a m   o ‘g ‘li  k o ‘n m as,  q iz n in g  y aq in ig a  o d a m   yoM atm asdi. 
K a m p ir  y ax sh ilik ch a  g ap irib   k o ‘rd i,  b o ‘lm ad i,  yig‘lab  y alin d i, 
b o ‘lm ad i.  Q izn in g   h a m   ketgisi  kelm asdi.  K a m p ir  o ‘sh a   k ech a 
y otm adi. T iq etsa, eshikka qarab qizni bag‘riga bosib, o ‘tirib chiqdi. 
H a li  to n g   y o rish m ag an   edi.  D ev o r  o rq a sid a   o t  d u p u ri  eshitildi. 
O tliq la rn in g  to jik c h a la b  g a p irish id an   yuragi  o ‘y n ab   ketd i.  D ev o r 
n a h ra sid a n  tu p ro q  t o ‘kilib,  ik k i-u c h   yigit  o ‘zini  hovliga g u p -g u p  
otdi.  M irvali  uxlam ayotgan ekan, bujir tutga tirm ashib to m g a ch iq - 
d i-y u , c h o rb o g ‘ga o ‘zini otdi.
B o ‘lay o tg an   t o ‘p o lo n d a n   q o ‘s h n ila r  uyg‘o n ib   k etishdi.  Bir 
z u m d a   hovli  o d a m g a   t o ‘ldi.  Q izn in g   urugMari,  b o la n g n i  to p ib  
b erasan , d e b  kam p irg a o ‘d ag ‘aylar,  k a m p ir n im a deyishini bilm ay 
d ir - d ir   titra rd i.
T o n g o ta r  m a h a li  qizni  olib  ketish d i.  A m m o   ertasig a  h am , 
in d in ig a h a m  V alid an  d a ra k  b o ‘lm ad i.  K a m p ir yig‘lar,  kim ga arz 
qilib ,  k im d a n   m a d a d   s o ‘rash in i  b ilm a s  edi.
T o g ‘  o d d m lari  se ija h l  b o ‘ladi.  Ja h l  u stid a  u n i  b ir  balo   qilib 
q o ‘y ish m a d im ik a n ,  d e b   tashvishga  tu sh ib   qoldi.  0 ‘sh a n d a   h am  
T o lib   h e c h   n arsa  b ilm a g a n d e k ,  b ir  c h e k k a d a   k ito b   o ‘qish  b ilan 
b a n d   ed i.  K a m p ir u m rid a   unga  q a ttiq  g a p irm a g a n d i.  0 ‘gayligim  
b o tm a s in ,  d eb   h a m ish a ,  b o la m -b o ‘ta m ,  d erd i.  A m m o   b u g u n  
c h id a m a d i.  T epasiga sh ah d   kelib,  q o ‘lid an   k ito b n i to rtib  oldi.
—  H a ,  k ito b   h a m   o ‘lsin  o d a m d a n   aziz  b o ‘lmay!  D u n y o n i 
suv  b o ssa  t o ‘pig ‘ingga  ch iq m ay d i-y a!  T u r  o ‘rn in g d a n ,  q id ir  u 
yaram asni!
21

T olib o ‘tirgan jo y id a d o ‘ng ‘illadi:
—  Y u rg an d ir,  daydib.  K eladi.  O ch   q o lib ,  sillasi  q u rib ,  qay tib  
keladi.
—  V oy,  u n g a  b ir b a lo  b o 'lg a n .  B or,  q id ir,  su rish tir.  M u n c h a  
m eh rsiz boMmasang!
T o lib   istar-ista m a s o ‘rn id a n   tu rib ,  k o ‘ch ag a c h iq d i.  Q ay o q q a 
b o rish in i,  k im d an   s o ‘rashini  b ilm asdi.  U  ta x m in a n   soy  y o q alab  
k e ta rk a n ,  h u sh ta k  ovozini  e sh itd i...
U  uyga  q ay tib   kelg an d a  k a m p ir  o ‘c h o q   b o sh id a   o ‘tirg a n c h a  
a la m in i  Z a y n a b d a n   olardi:
—  Y etim   q o ‘zi  asrasan g  o g ‘z i-b u m in g   m o y  e ta r,  y etim   o ‘g ‘il 
asrasang o g ‘iz -b u rn in g  q o n   eta r,  d eb  sh u n i  ay tad i-d a!  H oy,  nega 
sh u m sh a y ib   o ‘tirib s a n la r,  e c h k ila rn i  q ay irib   k e lm a y sa n la rm i, 
yelini  t o ‘lib  ketdi-ku!  X u d o y i  ta o lo n in g   m e n d a n   b o sh q a   yetim  
b o q ad ig an i y o ‘qm i?!  M u n c h a  p e sh o n a m   sh o ‘r boM masa...
T o lib n in g   o y o q   to v u s h in i  e s h itib ,  k a m p irn in g   o g ‘zid ag i 
og‘zida, b o ‘g ‘zidagi b o ‘g ‘zida qoldi.
—  H o y ,  b iro n   g ap   to p ib   keldingm i?
T olib ja v o b  o ‘m iga  h ad eb   iljayardi.
—  D u ru stro q  g ap ir,  o ‘zini  k o ‘rdingm i?
—  K o‘rdim .  Ertaga keladi.
— V oy,  nega ertag a k elark an , b u g u n   kelsin!
—  K elo lm ay d i,  ju d a y a m   z a ru r  ishi  b o rm ish .
—  D u ru stro q   g a p irsa n g -c h i,  o ‘z  k o ‘zin g   b ilan   k o T d in g m i, 
g a p la sh d in g m i,  o v o zin i  o kz q u lo g ‘ing b ilan   esh itd in g m i?   R ostini 
ayt.
—  B ir-ikki  m a rta  y o lg 'o n  gap irg an m id im !  — d e d i z a rd a  bilan 
T olib.
T olib bo la b o ‘lib b iro n  m a rta  yolg‘on  gap irm ag an  edi.  K am pir 
u n in g  b u  o d a tin i yaxshi bilardi.  H o z ir V alining sog‘-salom atligini 
eshitib,  yuziga q o n  yugurgandek b o ‘ldi.
T olib bo sh q a gap aytm ay,  ayvonga b o rib ,  kitobini q o 'lig a  oldi.
M irvali  q a h ri  q a ttiq ,  u n c h a -m u n c h a g a   k o ‘zid a n   yosh  c h iq - 
m aydigan bola edi.  Q o‘shnisi  Razzoq buqachining oshxonasi shiftiga 
d o im o  y ig irm a-o ‘ttizta qazi osig‘liq b o ‘lardi.  M irvali b a ’z i-b a ’zida 
d e v o r  o sh ib   b itta   qazi  o ‘g ‘irlab  c h iq a rd i-d a ,  soyga  tu sh ib ,  eski 
paqirda qaynatib, bolalar bilan yerdi.  Bir gal d ev o r oshib tushganda 
b u q ach in in g  iti talab,  kiyim -boshlarini b u rd a-b u rd a qilib yuborgan 
edi.  M irvali shu  itd a n  qasd o lish  payiga tu sh d i.  H a r k u n i devorga
2 2

m in ib   o lib ,  itga  suy ak   ta sh la r,  n o n   ta sh lar,  q asso b x o n ag a  atay in  
borib, olib kelgan ichak-chavoqlarini berardi.  Oxiri it unga o ‘igandi. 
R azzo q  b u q a c h i b o zo rch ag a  ch iq ib   ketgan  p a y tlard a  M irvali itni 
e rg ash tirib  soyga o lib b o ra r,  « o ‘ynatar»di.
M irvali b ir kuni bolalam i t p lab , yuringlar,  sizlaiga «kartinka» 
k o ‘rsa ta m a n ,  d eb   q oldi.  B olalar  unga  erg ash ib   soyga  tu sh ish d i. 
R azzoq b u q a c h in in g  iti  yovvoyi jiydaga oyogMdan b o g ‘liq tu rard i. 
It  n e g a d ir  a rq o n   b ilan   e m a s,  usti  o q   qobiqli  e le k tr  sim i  bilan 
bogM angan edi.
M irvali, «hozir kartinka k o ‘rasanlar» d eb,  sim ni y echib, u chini 
jiy d a n in g  ayrisiga tash lab  to rtd i.  It o yog‘id an  o silg an ch a  k o ‘tarila 
bo sh lad i.  O xiri  u  o d a m   b o ‘yi  k o ‘ta rilg a n d a n   keyin  M irvali  sim 
u c h in i  jiy d a  
ta n a sig a   m a h k a m   qilib  bogM adi.  It  tip irc h ila r, 
vangillardi.  M irvali q o ‘ynidan gugurt chiqazib, b ir parch a q o g ‘ozni 
y o n d ird i-d a ,  itn in g  b o ‘yniga tu td i.  X uddi fo n a r yog‘i sepilgandek 
itn in g  ju n la ri  lop etib  y o n ib   ketdi.  O lov ich id a q o lg an  it d ah sh atli 
ulidi.  E ndi  u  k attak o n   m a sh ’aladek lovullab yonardi.  S aldan  keyin 
itn in g   ovozi  o ‘c h d i,  q im irla m a y   qoldi.
0 ‘s h a n d a   T o lib jo n   ikki  k o ‘zini  p an jalari  b ilan   b erk itib ,  o rq a 
o ‘g irib  o lg an   edi.
M irvali kaklik boqardi. T o ‘rt-beshta kaklik doim   hovlida donlab 
y u ra r,  u n i  k o ‘rg a n d a   y u g u rib   o ld ig a  k e lard i.  S h u   k ak lik la rd a n  
bittasini  usta  D o lim n in g  m ushugi  olib qochdi.  M irvali  payt  poylab 
m u sh u k n i  tu td i.  Ikki  k o ‘ziga  m ix  tiq ib ,  m o ‘ylovini  q a y c h ila b  
q o ‘yib  y u b o rd i.
M u sh u k  a la m   b ilan   m iyovlar,  q a y o q q a  q a ra b  yursa o ‘zin i  b ir 
n im ag a u rib  olardi.  Y o b o ‘lm asa,  ariq q a tu sh ib  ketardi.  U n in g  bu 
h o lid a n   M irvali  m azza qilib  kulardi.
0 ‘sha kuni  M irvali  k o ‘r m u sh u k n i  kech g ach a  «o‘ynab»,  keyin 
d evordan  usta  D o lim n in g  hovlisiga o tib yuborgandi.
Bu  voqeaga  k o ‘p  yillar  boMgan.  U la r  ik k ovining  yoshi  h am  
b ir jo y g a  b o rib   q o lg an .  B irining  o m a d i  k elgan,  biri  o m ad sizlik  
azo b in i to rtard i.
B iron so atlar cham asi vaqt o ‘tib,  M irvali ildizlarga osilib qaytib 
tushdi.
Y an a  m ash in ag a  ch iq ish d i.  Y o ‘l  o ‘y d im -c h u q u r,  g ‘ild irak lar 
to s h ia rd a n  sak rab   m a sh in a n i  tin im siz silk itar,  T o lib jo n  g o h   o ‘ng 
y o n b o sh ig a,  g o h   c h a p   y o n b o sh ig a  su rilib ,  b u   o g ‘ir y o ‘l  azobiga 
k o ‘nikolm asdi.
2 3

—  Q ish lo q d a   hali  k o ‘p  tu ra sa n m i?   Y o  y an a ju fta k n i  rostlab, 
shu ketganingcha soqoling k o ‘ksingga tushganda kelasanm i? — dedi 
M irvali.
T o lib jo n  ja v o b  qildi:
—  K o ‘ra m a n -d a .  B u jo y larg a jim jitlik qid irib  keldim .
—  N im a?!  — ded i  h a y ra tla n ib   M irvali.  — Jim jitlik  d e d in g m i? 
V oy,  seni  q ara-y u !  Jim jitlik n i  m e n   b o r jo y d a n   q id iry a p sa n m i?  
T o p ib   b o ‘psan!  T av b a,  d u n y o n in g   ishlari  z a p   g ‘ala ti-d a .  M en 
jim jitlik n i  quvib  y u rib m a n ,  bu  boMsa q id irib   y u rip ti. Jim jitlik n i 
o d a m z o d   o lg a n d a   to p a d i.  G o T g a   kirganda!..  M enga  q a ra ,  seni 
sizlaym i,  senlaym i? Sizlasam  begonaga o ‘xshab qolasan,  senlasam  
dilin g   o g T iy d im i,  d e y m an .
—  M enga baribir. Yaxshisi, senlaganing durust, — dedi Tolibjon.
—  Bo‘pti.  E rtalab  kuyovingni  id o rad a  k o ‘ruvdim ,  kelganingni 
o ‘sh an d an  eshitdim .  Q ay n ag ‘a m   keldi, deydi.  S h u  o ‘y laym an, shu 
o ‘ylaym an,  o tin g n i  to p o lm a y m a n .  D alavoy  kal  d ad an g n i  tan ird i, 
o ‘sh a n d a n  so T ad im .  Esida b o r ek an ,  T olib edi  shekilli,  d eb  qoldi. 
Q ara,  o d a m la rn i  esid an   ham   ch iq ib   ketibsan.  P a lo n c h i  o d am  
so 'y g an ,  palo n ch i  m ach itg a o ‘t q o ‘ygan,  d eb  eslashadi.  S eni  n im a 
qilgan,  d eb  eslashsin?  Bu  y o m o n ,  o sh n a m .  Y urtin g d a  unutilsang, 
b u n d a n  dahshatlisi boNm aydi.  Q aytib kelganing ju d a  yaxshi b o ‘ldi. 
O d am lam ing esidan chiqm aydigan ko‘p  ishlar qilam iz.  K o‘nglingga 
kelm asin, g apning sirasini  aytdim . A lbatta,  c h e t ellarda k o ‘p  ishlar 
qilgan boMishing m um kin.  M en buni aytayotganim  y o ‘q. TugNlgan 
y urtingda  h a m  b ir n im a qilib q o ‘yishing kerak.
—  O d a m   o ‘ld iray m i,  m a c h itg a   o ‘t  q o ‘yaym i?  —  d e d i  T o lib ­
jo n   p ich in g   bilan.
M irv a li, e -e , b o r-e, dedi kabina derazasidan tashqariga tu p u rar 
ekan.
—  S hu  m a sh in a   m e n in g   u y im ,  —  d e d i  keyin.  —  B a’zan 
kechalari m ashinada uxlab tong ottiram an.  Bilasanmi, qan ch a yerim 
b o r?  B ilm aysan.  M a n a   sh u   to g ‘larn in g   ikki  tarafidagi  y e rlarn in g  
h am m asi  m en ik i,  m en g a q aray d i.  U y d an  b ir ch iq ib   k e tg an im ch a 
h aftalab  k elo lm ay m an .
—  B o lalig in g d a  h a m   uyga  sig‘m ay  to g ‘- to s h la rd a   sa n q ib  
y u rard i ng.
M irvali  kulib  yubordi.
— Y om on edim -a!  O n am  bech o ran i  k o ‘p  qiynaganm an. Yarim  
k e c h a la ri  to g ‘lard a  y u ra v e ra rd im .  B o T ila r  y eb   k e tm a g a n ig a  
h a y ro n m a n .
2 4

—  B o ‘ri  b o lasin i  h a m   b o q q a n   e d in g ,  shekilli.
—  V ey,  b o ‘ri  iniga kirib,  b o lasin i  o p c h iq q a n m a n -a !  Q ip -  
qizil jin n i  ed im .
—  U rgutning Q ora qishlog‘idan qiz olib qochganing esingdam i?
M irvali  jim ib   q o ld i.  U  alla q a n d a y   xayollarga  b erilg a n d e k ,
k o ‘z la rin i  y u m ib ,  sh irin   b ir  x o ‘rsinib  q o ‘ydi.
—  O ti  G u lb i,  G u lb ib i.  0 ‘zi  h a m   g u ld ek   q iz  e d i-d a .  B ech o ra 
o ta -o n a s i  m e n d a n   b e z o r  b o ‘lib  c h iro q c h ilik   b ir ju v o z k a sh n in g  
o ‘g ‘liga zu d lik  b ilan   to ‘y qilib b erib  y u b o rd i.  M u n i q a ra , y a q in d a  
tasodifan ko‘rib qoldim .  N evara-chevarali b o ‘lib ketibdi. Yaxshiyam 
u y lan m ag an im .  J u d a   x u n u k   k a m p ir  b o 'p ti.  S ay lo v ch ilar  b ilan 
uchrashuvga bo ig an  edim .  P rezidium da o ‘tirsam , selsovetning raisi 
C h o ri  A sh ir tu rtd i.  Q ulogN m ga  sh iv irlab ,  o ltin c h i  q a to m in g  o ‘n 
b irin c h i jo y id a   o ‘tirg an   x o tin n i  ta n iy a p sa n m i,  d e b   q o ld i.  Q arab  
ta n im a d im .
—  0 ‘sha  G u lb ib i boMadi.
—  J u d a   x u n u g i  c h iq ib   k e tib d i-k u ,  —  d e d im   k o ‘zla rim g a  
ish o n m a y .
C h o ri  A sh ir  kuladi.
—  S eni  kelishingni  ay tg a n d im .  T a g ‘in am   b u   p a rd o z   qilib 
k elgani,  —  dedi.
M a sh in a   n o te k is  yoM lardan  k o p to k d c k   sa k ra b -sa k rab ,  oxiri 
keng,  tekis asfaltga ch iq d i.
T o g ‘  yoM idan  m a sh in a   tek is  b o ra rd i.  T o lib jo n   m a sh in a n in g  
y o m o n   yoM lardan  y u rib   silk itg an id an   beli  zirq ira b   o g ‘rirdi.
O fto b   to g ‘n in g   b u   to m o n ig a   oMgan.  P astlik lar  k o ‘m - k o ‘k, 
g ‘u b o rd a n   xoli  to lla rn in g   barg lari  shafTof  ed i.  Y o n g ‘o q z o rla r, 
jiy d a z o rla r p an asid ag i  soy  sh o v q in i  e sh itilm a s,  b u   y erla rd a   faq at 
m a sh in a   m o to rin in g  gurillashi  h o k im  edi.
YoMni  e c h k ila r  podasi  t o ‘sib  c h iq d i.  E c h k i,  h a r   q a la y ,  ju d a  
ziyrak  hayvon  boMadi.  Q o ‘y   podasi  boM ganda  c h o ‘p o n n i  q iy n ab  
y u b o ra rd i.  T o   m a sh in a   kallasiga  d o ‘q   etib   u rilm a g u n c h a   tikka 
k elaveradi.  E chki  boMsa,  m a sh in a   q o rasi  k o ‘rinishi  b ila n   o ‘zini 
c h e tg a  o lad i.  S h o fy o r b ir-ik k i signal  berishi b ila n  e c h k ila r podasi 
yoMning  c h a p   to m o n ig a   o ‘td i.  M irvali  ularg a  a lla q a n d a y   m e h r 
b ilan   q arard i.
—  Bu jo n iv o rlarn i k o ‘paytirguncha o n a  su tim  o g ‘zim ga kelgan.
A ncha jo y gachajim  ketishdi. 0 ‘n m inutlar cham asi vaqt oMganda
T o lib jo n n in g  b o ‘yniga  issiq  nafas tek k a n d e k  boMdi.
2 5

M irvali  uning yelkasiga boshini tashlab,  pish-pish qilib uxlardi. 
T olibjon,  m ayli, o ro m  olsin,  degan  niyatda qim irlam ay o ‘tiraverdi.
R atsiya  c h o ‘z ib - c h o ‘zib  o v o z  b erd i.  S h o fy o r  tru b k a n i  o lib , 
y a n a   b osib  q o ‘ydi.  K im d ir  m a n q a la n ib ,  tin m a y ,  alio ,  alio ,  d eb  
qich q irard i.