Qayta ishlangan nashri t o s h k e n t

VIII
M irvali  id o ra d a n   c h iq ib   m a sh in a   k u tib   tu rg a n   e d i,  c h in o r  
ta g id a   xayol  su rib   o ‘tirg a n   b ir   ay o lg a  k o ‘zi  tu s h d i.  A w a lig a   u 
b iro n tasi  o ‘tirg a n d ir-d a ,  d e b  q o ‘ya  q o ld i.  U m u m a n ,  u n in g  h o z ir 
to g ‘  y o lig a  chiqib m in istm i kutib olishga un ch alik  xohishi y o ‘qdek 
edi.  M inistr shu y o ld a n   S urxondaryo to m o n g a  o ‘tib ketadi.  Lekin 
u n in g   a y ta d ig a n   gap i  b o r.  D u k a tlik la m in g   arizasi  y u z a sid a n  
g aplashm oqchi.  M irvaliga qolsa,  u m u m a n  d u k atlik lam i bu jo y d an  
k o ‘c h irib   y u b o rsa .  H a m m a y o q q a   kasal  ta rq a ta d i,  b u   m a ra z la r. 
llg a n la ri  h a m   u la r  m ax su s  m e d p u n k t,  k ic h ik ro q   —  y ig irm a - 
o ‘ttiz o ‘rinli  kasalxona qurib berishni talab  qilishgan.  S hu to lg ‘rida 
g ap  o c h g a n   s o g liq n i  saq lash   b o l i m i   b o s h lig ln i  M irvali  q ay irib  
tash la g a n   ed i.  M a n a ,  d u k a tlik la r  y a n a   b o sh   k o l a r i b   q o lish d i. 
A riza  y o z m a g a n  jo y i  q o lm a y a p ti.  R e d a k siy a la r-k u   x atg a  t o l i b  
ketgan.  A m m o   M irvali  u n c h a -m u n c h a  am ald o rlarg a so ‘zini berib
7 2

q o ‘y a d ig a n la rd a n   e m asd i.  U  faq at  b irin c h in i  ta n  o la d i.  B irin ch i 
esa  u n i  o ‘g ‘lim ,  d e g a n .  S h u n d o q  b o ‘lg a n d a n   k ey in   k im   u n g a tik  
kela oladi?!
C h in o r tagida o ‘tirgan ayol o ‘m id a n  turib, b u  to m o n g a  qaradi. 
M irvali  uni tan id i.  Bu Ja y ro n a  edi.
M irvali  u n i  ilgari  b ir  k o ‘rgan.  Bu  qiz  T o s h k e n td a   in tu ristd a  
taijim on. A w algi yili u  sovxozga arab ayollari delegatsiyasini boshlab 
kelgandi.  M irvali uning qad d i-q o m atig a, sutga chayilgandek opp o q  
yuzi,  zu lu k d ek  q o sh larig a,  c h a q n a b  tu rg an   k o ‘zlariga b o q ib , jin n i 
boMay d eg an d i.  S hu  qizga  o ‘zin i  o ‘k tam   k o ‘rsatish  u c h u n ,  u n in g  
e ’tib o rin i  q o z o n ish   u c h u n   d a stu rx o n g a  n o z - n e ’m a tla m i  t o ‘kib 
tashlagandi.  S hu qizni d eb  delegatsiyadagi  ay o llam in g  ham m asiga 
q im m a tb a h o   sovg‘a la r  b erg an d i.  U   q izn i  c h e tg a   c h a q irib ,  unga 
alo h id a  sovg‘a tay y o rlan g an in i  aytib,  m eh m o n x o n a g a  o lib kirgan. 
C h o ‘nta g id a n   b rillia n t  k o ‘zli  zirak  c h iq a z ib ,  b u   sizga,  b o sh q a la r 
k o ‘rm asin , d eb  tayinlagan.  Q iz h a rc h a n d  y o ‘q  desa h a m  q o ‘ym ay, 
zirakni sum kasiga solib q o ‘ygan edi.
Tashqariga chiqishdi. A rab ayollari patnisni tapillatib urib raqsga 
tu sh ish a rd i.  M irvali  Ja y ro n a n i  b ilag id an   u sh lab ,  d av rag a  to rtd i. 
Q iz  boyagi  sovg‘a d a n   q u v o n g a n id a n m i,  y o   o ‘zi  sh u n a q a   s h o ‘x, 
q u v n o q m i,  h a r   q alay ,  q u y m ic h i  u stid a n   shol  ro^m ol  b o y lab , 
b ir raqsga  tu sh ib   k etd ik i...  U  b e lid a n   p astin i  silkitib o ‘y n a g a n d a , 
ara b   ayollari  h a m   c h e tg a   c h iq ib   q o lish d i.  M irv alin in g   n a z a rid a  
d av rad a  bel  silkitib  o ‘y n a y o tg a n   Ja y ro n a   u n g a   ik k i-u c h   m a rta  
m in n a td o r iljayib  q o ‘yg an d ek  b o ‘ldi.
0 ‘sha kuni delegatsiya a ’zolari sovxoz bog‘ida tu n a b  qolishdi.
M irvali Ja y ro n a d a n  b ir n afasgina b o g ‘d a  say r q ilish n i so T ad i. 
Q iz  h a m   y o ‘q  d e m a d i.  Ikkovi  chirogM  o 'c h irilg a n   b o g ‘d a   a lla - 
pallagacha gaplashib aylanib yurishdi. Jay ro n a o ch iq q in a  qiz ekan. 
U la r   q a y tib   k e lis h g a n d a   h a m m a y o q   j i m j i t ,   o s h p a z   h a m , 
m e h m o n la r  h a m   d o n g   q o tib   u x lash ard i.  M irvali  b ir   q a d a h d a n  
ko n y ak   ich ish n i  ta k lif qildi.  Q iz b o sh   c h ay q ad i.
—  K eling,  J a y ro n a ,  b u n d a n   keyin  k o ‘ris h a m iz m i-y o ‘qm i. 
Shu uchrashuvim iz u ch u n , shu oydin kecha u ch u n , shu qaym oqdek 
to g 1  havosi  u c h u n  b itta d a n   ichaylik.
Ja y ro n a  u n in g  g ap in i q a y ta ro lm a d i.  Q arsh isid a q a d a h   u sh lab , 
y o lb o rib   tu rg a n   yigit  resp u b lik a n in g   e n g   a to q li,  e n g   o ‘k ta m , 
p ic h o g ‘i  keskir,  q o ‘li  u z u n   k ish ilarid an   edi.  K o ‘ksida  O liy  S ovet 
deputatligi  n ish o n i,  «O ltin Y ulduz». Ja y ro n a  q a d a h n i q o ‘liga olib.
73

siz u c h u n , tan ish g a n im iz  u c h u n ,  dedi.  Ikkovlari  ichib yuborishdi. 
Mirvali yana qadahlarga quydi.
—  E ndi  b o ‘ldi,  —  dedi  Jay ro n a.  —  B uyog‘i o rtiq c h a lik  qiladi, 
M irvali  aka.
—  U n d a y   em as,  siz  m e n   u c h u n   ich d in g iz.  A slida,  m e n   siz 
u c h u n   ich ish im   kerak  edi.  K eling,  siz  u c h u n   ichaylik.  O na  0 ‘z- 
b ek isto n im iz d a   b ir beqiyos qiz  borligi  u c h u n ,  o ‘sha  b eqiyos g o ‘- 
zal  qiz — siz  ek an lig in g iz  u c h u n ,  m e n d e k   b ir  b e n a v o ,  n o ta v o n , 
to g 'u   to sh la rd a   sa n q ib   yurgan  d ay d i  yigitga  siz bilan  y o n m a -y o n  
tu rish   baxti  nasib  qilgani  u c h u n   k o ‘ta ram iz.
M irvali  g a p ira y o tg a n d a   qiz  q iy q irib   k u lar,  e ,  o sh irv o rd in g iz- 
k u,  d eb  ojizgina  e 'tiro z  b ildirib tu ra rd i.  Ich ib  yub o rish d i.  M irvali 
sh u n d an   keyin  uni  qoMtiqlab,  oy ish k o m lar orasiga p a rc h a -p a rc h a  
o q   n u r t o ‘kib Ш щап yoNdan yurib ketishdi.  U zo q d an   M irvalining 
n im a la rd ir  d ey a y o tg a n i,  q iz n in g   b e m alo l  q iy q irib   kulayotgani 
esh itilib  tu rard i.
T u x u m   q ilm a y d ig a n   to v u q q a   d o n   b e rm a y m a n ,  d e y d ig a n  
M irvali o ‘sha o q sh o m  d o g ‘d a qoldi.  Bu qiz u sepgan d o n n i c h o ‘qib 
q ochgandi.
0 ‘s h a n d a n   b e ri  M irvali  J a y ro n a n i  k o ‘rm a d i.  N e c h a   m a rta  
k o ‘rish  istagida T o sh k e n tg a  b o rg a n d a   in tu ristg a   kirdi,  a m m o   uni 
u c h ra to lm a d i.  Bir boi-ganida  u n i Y a p o n iy ad a,  yan a b ir bo rg an id a 
L o n d o n d a ,  d ey ish d i.  M a n a ,  h o z ir u  o ‘z o y o g ‘i  b ilan   bu  yerlarga 
k elib  tu rip ti.
Ja y ro n a   M irvalini  k o 'rib ,  y o n ig a  kcla  b o sh lad i.  M irvali  ham  
b eix tiy o r u  to m o n g a  b ir-ik k i  q a d a m   tash lad i.
—  E, baxayr,  keling,  keling...  —  M irvali bo sh q a g ap  to polm ay, 
unga  m ahliyo boMgancha tu rib  qoldi.
Shu  o 'tg a n   ikki yil  orasida Jay ro n a y an a toMishibdi.  Q arashlari 
m a sto n a .  U n in g   t o ‘lg 'a n ib   kelay o tg an   g av d asid a  e rk ak   zo tin i 
d o v d ira ta d ig a n   a lla q a n d a y   b ir  s e h r  b o r  edi.
—  K eling,  keling,  —  d ed i  yan a  M irvali.  —  Biz  to m o n la rg a  
qaysi  sh am o l  u ch ird i?
Ja y ro n a n in g   kelganiga  a n c h a   boMgan  shekilli,  h o rg ‘in  k o ‘ri- 
nardi.
—  U k a m d a n   x a b a r olgani  k elg an d im ,  —  ded i  u  p ast  ovozda.
M irvali  h ayron b o ‘ldi.  Ukasi  bu yerda  n im a qiladi?!
—  U kam  universitetninggeologiya fakultetida o ‘qiydi.  Bir yarim 
o y d a n   beri  shu  to g ‘larda...
7 4

—  E,  boMdi,  boMdi,  —  ded i  M irvali.  —  U la r  to g ‘da  daydib 
y u rish ip ti.Q a c h o n   keldingiz?  S a m o ly o td a m i,  p o y ezd d am i?
—  A v to b u sd a,  —  d eb  ja v o b   berdi  Ja y ro n a .
—  U n i  q aran g -a!  J u d a   c h a rc h a g an d irsiz ?   U k an g iz  u zo q d a. 
T o g 'la r  o rasid a.  Y axshiyam   m en g a  yoM iqdingiz,  boM m asam ,  u 
to m o n larg a b o ro lm ay  sarson b o ‘lardingiz.  Bugun o ‘ng y o n b o sh in - 
giz  b ilan   tu rg a n   ek ansiz.
Y uvib,  yaxshi lab  artilg an   o p p o q   «Volga»  u la r  y o n ig a  kelib 
t o ‘xtadi.  O d a td a ,  M irvali  «Jiguli»,  «N iva»  m ash in a la rid a  yurardi. 
«V olga»ni  faqat  T o sh k e n td a n   k eladigan  m e h m o n la m i  kutgani 
c h iq q a n d a   yurg izard i.  B ugun  SogMiqni  saqlash  m in istrin i  kutish 
u c h u n   shofyoriga  atay in   «V olga»ni  tay y o rlash n i  b u y u rg a n   edi. 
M irv alin in g   fikri  b u zild i.  Ich ig a  sh a y to n   kirdi.  0 ‘z  oyogM  b ilan 
kelgan  oMjani  qoM dan  c h iq a z m a y m a n   e n d i,  d e d iy u   m a sh in a d a n  
tu sh ib ,  unga  ilhaq boMib tu rg a n  shofyoriga  yuzlandi:
—  M e h m o n   k utishga  b o sh q a   m a sh in a   c h iq a d i.  S en  m anavi 
singlim ni  M arjonsoyga tash lab  kelasan.
M irvali shofyorni  chetga chaqirib:  «Juda h am  tez yu rm a.  M eni 
M a y d o n to l o ld id a  k u tib  tu r.  O rq a p ard an i  tu sh irib  q o ‘y.  T u sh u n - 
d ingm i? —  K eyin  u kabinaga ch iq ay o tg an  Jay ro n ag a eshittirib:  — 
M ag n ito fo n g a   yaxshi  le n talarn i  q o ‘yib,  z e rik tirm a y   o lib   ket», 
dedi.
M irv alin in g   yuragi  d u k illab   u rard i.  G o ‘yo  u n in g   b u tu n   o ‘y- 
xayollari  hozirgina jo y id a n  q o ‘zg‘algan  m ash in ad a  ketg an d ek  edi. 
U   esini  yigMb,  o rqasiga  q ay td iy u   telefo n   o ld id a   c h o y   h o ‘plab 
oMirgan  n av b atch ig a  n im a d ir dedi.  K eyin  tele fo n  tru b k asin i  olib, 
b o g ‘n i  u lash n i  buyurdi.
—  «N iva»ni  b o q q a  o lib   kir.  A b dulazizga  a y ta m a n ,  u -b u   solib 
q o ‘yadi.  O rq ag a  ikki  k a n istr  b en zin   tash lab   q o ‘y.  H o z ir  o ‘zim  
boqqa oMaman.
M irvali  id o ran i  a y lan ib ,  b o g ‘  to m o n   k etd i.  B og1  jim jit  edi. 
O sh x o n a d a   kech k i  o v q atg a  tayyorgarlik  k o ‘ray o tg an   o sh p a z n i, 
A blaz,  d eb   c h aq ird i.
A b d u laziz  qoM larini  fartugMga  a rta -a rta   yug u rib   c h iq d i.  U , 
d ire k to r  m e h m o n n i  b o sh la b   keldi,  d eb   o ‘ylagan  boMsa  kerak, 
a n d a k  sarosim ada edi.  U n in g  bu  ho latin i  M irvali sezdi.
—  M ehm on bu yerga kelmaydi.  Boshqa joyda kutadigan boMdim. 
N im a ik i  p ish g an   n arsan g  boMsa,  R asu lb ek n in g   m ash in asig a  bos. 
A y am a,  moMroq  boMsin.
7 5

Bu  p ay t  R asu lb ek n in g   «Jiguli»si  h o v u z  old ig a kelib  t o ‘xtag an  
edi.  R asulbek b ila n  A b d u laziz k o ro b k alarg a jo y la n g a n   n a rsa la m i 
«Niva»ga tashiy boshladilar.
U n g a c h a   M irvali  m e h m o n x o n a g a   kirib,  «O ltin  Y ulduz»  va 
d e p u ta tlik   n ish o n i  q ad a lg a n   k o sty u m in i  kiyib,  o ‘ziga  o ro   berib 
chiqdi.
—  BoM dinglarm i?  —  d e d i  u  a m iro n a .  —  A n a v u n d a n   b ir-ik k i 
sh ish a tash lab  q o ‘ydinglarm i?
A bdulaziz,  xotiijam   b o ‘ling,  d egandek  k o ‘z qisib q o ‘ydi.  Shof- 
y o r rulga o ‘zim  o ‘tira m a n ,  d e b  o ‘ylagan e k a n ,  «N iva»  kabinasiga 
kirib,  b u y ru q   k u ta   b o sh lad i.  M irv ali  u n in g   yoniga  kelib,  tu sh , 
o ‘zim   m in a m a n ,  d ed i.  S h o fy o r hafsalasi  pirboM ib pastga tu sh d i. 
M irvali  k e ta r  o ld id a n :
—  K o m m u ta to rd a g i  q izlarga  ay tib   q o ‘y,  m e n i  kim   s o ‘rasa, 
ertalab  ju n  qirqim iga chiqib ketgan,  q a ch o n  qaytishini b ilm ay m an , 
d esin ,  —  d e b   ta y in lad i.  —  ly a ,  z a m r   g ap   esd an   c h iq ib d i-k u , 
te le fo n n i o lib   kel!
T e le fo n   sh n u ri  u z u n ,  o ‘n - o ‘n  besh  m e tr  kelardi.  A b d u laziz 
yu gurib  b o rib   te le fo n n i  k o ‘tarib   keldi.  Ikki  kafti  b ila n   u sh lab , 
k ab in ad a o ‘tirg a n   M irvalining tru b k a n i o lish in i  kutdi.  U  tm b k a n i 
k o ‘ta rib ,  T u rg 'u n o v n i  u la, d eb  b u y u rd i.  B iro z d a n   keyin:  «M enga 
q a ra ,  m e n   m in istrn i  kutgani  c h iq m a y m a n .  0 ‘zin g  ch iq .  H o z iro q  
y o ‘lga tush.  U  n im a desa, d irek to r biladi, alb atta ay tam an ,  deyaver, 
b o ‘ptim i?  U yog‘ini o ‘zing kelishtirasan.  M en to q q a chiqib ketdim », 
dedi.
T ru b k a n i  sh aq illatib  ta sh la d i-y u  m o to rg a  gaz berdi.
M a y d o n to lg a   b u rilg a n d a   u z o q d a   o q   «Volga»ga  k o ‘zi  tu sh d i. 
D e m a k ,  k u tish y ap ti.  U n in g  yuragi  d u k illab   u ra  b o sh lad i.  T e z ro q  
yetib b o ra  qolsay u  tcngi y o ‘q ,  beqiyos g o ‘zal q izn in g  y o nginasida 
o ‘tirsa.  U   g az  p e d alin i  o x irig ach a  bosdi.  M a sh in a   g o ‘yo  havoga 
k o ‘ta r ilis h   o ld id a n   te z lik   o la y o tg a n   s a m o ly o tg a   o ‘x s h a rd i, 
g ‘ild irak lari  y e rd an   uzilib  y an a  tu sh a r,  y an a  y e rd an   uzilib  xuddi 
havoda suzayotgandek b o ‘lardi.  M irvali «Volga» yaqiniga borganda 
b ird a n   to rm o z  b erd i.  M a sh in a  to sh u  sh ag ‘a llarn i a n c h a  jo y g ach a 
surib b o rib , g ‘iyqillab to 'x ta d i.  U   pastga tu sh ib   m ash in a  m o to rin i 
titk ilay o tg an  sh o fy o rid an  s o ‘radi:
— N im a gap?
— T o rtm a y a p ti,  — d e d i  sh o fy o r.  —  N im a   b o ‘lganini  b ilo l- 
m ay a p m a n .
76

M irvali  u n i je rk ib   tashladi:
—  Senga  n ech a  m arta ay tg an m an ,  tram b ly o m i  alm ashtirib ol, 
deb.  Bu ahvolda tepaga tortolm aydi. Y axshiyam  kelganim , b o ‘lmasa 
q o lib   k e tark an sizlar,  —  u  s h u n d a y   d e b ,  u z r  s o ‘rag an d ek ,  o rq a 
o ‘rin d iq d a   o ‘tirg an   Ja y ro n a g a   q a rab   oldi.  —  S en  qay tib   ketaver, 
o ‘zim   o b o rib   q o ‘y am an .  R asu lb ek n in g   m ash in asi o ‘tm a d im i?   — 
d eb  so ‘radi  M irvali.
— 0 ‘tdi,  m u n c h a  hovliqadi-ya, shun aq ay am  changitdiki, y o ‘l- 
ni  k o ‘ro lm ay   q o ld im .  Ik k i-u c h   m in u t  c h a n g   b osilishini  kutib 
to ‘xtab turdim .
S h o fy o r izza boMgan b ir a lp o z d a  b ag ajn ik d an   p ak etlarn i  olib, 
«N iv a» n in g  o rq asig a e h tiy o tla b  q o ‘ydi.  J a y ro n a n in g  rangi o q arib  
k etg an ,  gapirishga  h a m   m a d o ri  y o ‘q   edi.  U   e rta la b   n o n u sh ta  
q ilg an ich a tu z  to tm ag an  edi.  M irvali u n in g  ahvolini  ko‘rib,  darrov 
payqadi.
—  O c h iq q a n g a   o ‘xshaysiz.  0 ‘tirin g ,  sal  y u rib ,  o v q atlan ib  
olam iz.
Ja y ro n a   m a sh in ag a  ch iq d i.  M irvali  m o to rg a   asta  gaz  berdi. 
« N iv a»   t o g ‘  to m o n g a   b ir  te k is   o ‘rm a la b   b o ra rd i.  T e r a k la r  
q u rsh o v id ag i  sa y h o n lik   k o ‘rin d i.  M irvali  m a sh in a n i  t o ‘x tatib , 
y u k x o n ad an  b u k lan ad ig an  stol va ikki  stu lch a olib o ‘rnatdi.  Keyin 
boya A bdulaziz olib ch iq q an  kastryulkani stolga q o ‘ydi.  Sum kadan 
n o n ,  q o sh iq  va san c h q ila rn i c h iq a z ib , b irp asd a d astu rx o n   tuzadi.
—  Q a n i,  J a y ro n a x o n ,  b ir  ta m a d d i  qilib  olaylik.
Ja y ro n a   o rtiq c h a   iltifot  k u tm ay   kelib  o ‘tird i.  K astry u lk ad an  
tarelkaga suzilgan qovurm adan hovur chiqib turardi. Jayrona, oling- 
o lin g n i,  k u tm ay  yeya  boshladi.
—  Q itd e k -q itd e k   q ila m iz m i,  a?  —  d e d i  M irvali.
Jay ro n a  bo sh  chayqadi.
—  K eling,  o z ro q ,  y o ‘l  a z o b in i  bosish  u c h u n .
U  sh u n d a y   d e b ,  m a sh in a   y u k x o n a sid a n   b ir  sh ish a  a rm a n  
konyagi va ikkita piyola olib stolga q o ‘ydi.
—  Q a n i,  o ‘zin g iz  o c h a siz m i,  yo  o ‘zim   o c h ib   beraym i?
Jayrona n im a deyishini bilm ay, og‘zida ovqat bilan unga hayron
q a ra b   tu ra rd i.  M irvali  sh ish a n i  o lib ,  o g ‘zidagi  z a r  qopqogM ni 
c h iq a rd i-d a ,  q u ltu lla tib   ikki  p iy o lan i  to id ir d i.
—  V oy,  m e n   b u n c h a   ic h o lm a y m a n ,  aka.
—  K o‘nglingiz k o ‘ta rg a n ic h a -d a ,  singlim ,  —  dedi  u n in g  b o ‘sh 
k elg an id an   d a d illa n ib   M irvali.
7 7

U n i  q o ‘y a rd a -q o ‘y m ay   ik k i-u c h   boMib  ichirdi.
— A na en d i c h a rc h o q  h a m   u n u tila d i,  ish tah a  h a m   o ch ilad i.
U n in g  gap i  t o ‘g bri  c h iq d i.  J a y ro n a n in g  c h a r c h o g ‘i  b o silg a n -
d e k  b o ‘ldi.  U  t o ‘yib q o v u rd o q  yeb o lg a n d a n   k eyin,  sh ish a  tagiga 
bostirib q o ‘ygan salfetka qog‘ozga q o ‘llarini, lablarini artib o ‘m id an  
turdi.
—  K e c h ira siz -d a,  bu  qiz m u n c h a  o c h o fa t ek an   d eb  o ‘ylagan- 
dirsiz? Ju d a ham  o ch iq q an  edim .  Q ornim  to ‘yib, endi  uyalyapm an.
Ja y ro n a   in s titu tn i  qizil  d ip lo m   b ilan  b itirib ,  u c h - to 'r t  yil 
c h e t  e llard a  ishlab  keldi.  A rab,  ingliz,  fors tilla rin i  xuddi  o ‘z  o n a  
tilid ek  yaxshi  biladi.  U   tu ristik  sa y o h a tla rd a  ta rjim o n  b o ‘lib,  k o ‘p 
m am lakatlarni kezgan. T ortinchoqlik,  iym anib o ‘tirish unga begona 
edi.  Y evropaliklarning k o ‘p  qiliqlari  unga sh u n d o q q in a  o ‘tib q o ‘ya 
qolgandi.  U  c h e t el turistlarini  S a m a rq an d g am i,  B uxorogam i  olib 
borganda ularga q o ‘shilib tizzad an  yuqori sh o rtik  kiyib olar,  orqasi 
b o tiq   k reslo lard a  o y o g ‘ini  c h a lish tirib   o ‘tira v erard i.  B uni  u  uyat 
sanam asdi.M irvali  uning xip ch a beli,  o p p o q  tom oqlariga suqlanib 
q a ra r,  qiz  esa  u n in g   b u   q a rash larig a  p arv o   q ilm asd i.  C h u n k i  u 
yig itlam in g  bu xil  qarash larig a o ‘rganib  ketgan  edi.
T e ra k z o r  o rq a sid a n   soy  o q a rd i.  M irvali  u n i  qoM tiqlab,  o ‘sha 
tom onga boshladi.
—  M a n a ,  q aran g ,  sh u n a q a   tin iq   suvni  k o T g an m isiz?  Y o ’q, 
y o ‘q ,  yaxshilab  q a ra n g ,  n im a n i  k o lryapsiz?  B aliqlarni  k o ‘ry ap - 
sizm i?
Soyda o q im g a qarshi  b ir q a ric h ,  b ir yarim   q a ric h   kattalikdagi 
b a liq lar  p ild irab   suzishardi.
U lar baliqlarni tom osha qilgani pastga tushishdi. Jay ro n a toshga 
q o q ilib   k e tm a sin ,  d e b   M irvali  u n i  b e lid a n   u sh lab   o lg an   edi.
—  ly a ,  bu  m a rin k a  b alig ‘i-ku!
—  H a,  — ded i  M irvali.  —  U n i O ybaliq deym iz.  R angi  h a m  oy 
rangida.  O lib yerga tashlab q o ‘ysangiz, yarim  d o ira b o ‘lib pitirlaydi. 
X u d d i  b ir tilim   oyga  o ‘xshaydi.
M irvali  b aliq  tu tm o q c h i  bo*lib,  ikkita  to sh g a  o y o g 'in i  tirab  
engashdi.  O raliqdan b eo zo r suzib o ‘tayotgan baliqlarga ch an g  soldi. 
T u to lm a d i.  J a y ro n a ,  tu to lm a d in g iz ,  tu to lm a d in g iz ,  d e b  qiyqirib, 
c h a p a k  c h a la rd i.  M irvali  q irg ‘o q q a  c h iq ib ,  u n in g   tirsillab  tu rg an  
ikki  b ilag id an   siqib  ush lad i.
—  O ybaliqni  tu to lm a g a n   b o ‘lsam   h a m   m an av i  tilla  b aliq n i 
tutdim !
7 8

Ja y ro n a   y an a  q iy q irib   kuldi.  M irvali  u n in g   q o p -q o ra   kip- 
riklar qu rsh o v id a qolgan  k o ‘zlariga tikildi.
—  O n an g iz  sizni  kiyikning  k o ‘ziga  q a rab   tu rib   tu q q a n la rm i, 
d e y m a n .  O tin g iz  h a m   J a y ro n a ,  k o ‘zlarin g iz  h a m ,  q o m a tin g iz  
h a m ,  y u rish larin g iz  ham   ja y ro n n in g   o ‘zi.
Jayrona indam adi. Yuqoriga chiqishdi.  Mirvali yigitlik qoni jo ‘sh 
u ra y o tg a n   b o ‘lsa  h a m   o ‘z in i  o ‘zi  z o ‘r   b ila n   b o s ib   tu ra rd i. 
Shoshilm a,  Vali,  ulgurasan,  bu  hurkovich  kiyik endi  hech  qayoqqa 
q o c h ib   q u tu lo lm a y d i,  d ey a  o ‘ziga  ta sk in   b e rib ,  sto l,  stu llam i 
yig‘ishtirib,  yukx o n ag a jo y lad i.
—  Q an i,  ketaylik.  QorongM ga qolib,  ad ash ib  yurm aylik ta g ‘in, 
— ded i  kabinaga chiqarkan.
«N iva»ning orq a eshigi y o ‘qligidan Jayrona ham  old o ‘rindiqqa 
o 'tira  qoldi.
Y o ‘lga  tu sh ish d i.  K ech  kirib,  ajib  b ir  so ‘lim   pay t  b o sh la n d i. 
Y o n b a g ‘i r l a r   k o ‘m - k o ‘ k.  Bu  ta r a f l a r d a   m a s h i n a l a r   k o ‘p 
q a tn a m a g a n id a n   c h a n g - to ‘z o n   b o ‘lm as,  te z -te z   y o m g ‘ir  quyib 
tu rg a n id a n   d a ra x tla rn in g   sh u n d o g ‘a m   b eg ‘u b o r  barglari  yuvilib, 
xandon  pista m ag ‘zidek o ch -y ash il tu sd a k o ‘rin ar edi. YoMning bir 
to m o n i  a z a m a t  to s h la r  q alash g an   yonbagM rlik,  b ir  to m o n i  soy. 
U n d a  yuqo rid an  shitob bilan quyilib kelayotgan tin iq  suv toshlarga 
urilib,  qirg‘oq q a sapchib oq ard i. Jay ro n a bu xil m a n z a ra lam i faqat 
h u jjatli  k in o la rd a ,  te le v iz o rn in g   k in o s a y o h a tc h ila r  p ro g ra m - 
m alaridagina k o ‘rgan edi.  H o zir konyak kayfidan bu  m an zaralarn i 
xuddi tushida ko‘rayotganga o'xshardi.
—  M a g n ito fo n   q o ‘yib  b eray m i?  —  d e d i  M irvali.
—  F ra n su z   yoki  ara b   estrad asi  q o 's h iq la rid a n   b o ‘lsa,  m ayli. 
S hashm aqom larga u n ch a hushim  y o ‘q.
—  U n d o q   b o 'ls a ,  g ap lash ib   k e ta rk a n m iz ,  —  d e d i  M irvali 
kulib.  —  Q ay y u rtla rd a   boM ganingizni,  n im a la rn i  k o ‘rg an in g izn i 
aytib  bering.  G a p la sh ib   ketsak,  y o ‘l  qisq arad i.
—  Q aysi  b irini  ay tay?  K o ‘p  jo y larg a  b o rg a n m a n .  F ran siy a, 
Italiya,  L o n d o n ,  M a d rid ,  Q o h ira ... ju d a   k o ‘p...
—  D u n y o   k ezam an ,  d eb  erg a h a m  tegm absiz. Y oshingiz o ‘tib, 
q a rib   q o lish n i  o ‘y lam aysizm i?  A xir,  ro ‘zg ‘o r   tu tish   h a m   k erak - 
ku.
J a y ro n a ,  afsu slan g an d ek ,  b ir  u h   to rtd i.
—  G a p in g iz  t o ‘g ‘ri.  M a n a ,  y oshim   h a m   o ltib  ketyapti.  0 ‘zim  
tengi  yig itlar  u y lan ib   ketish d i.  E ndi  m eni  kim   o lard i?  Y o  xotini
79

o ‘lg an ,  y o   x o tin   q o ‘ygan  kishi  o la d i.  Q ari  q iz   b o ‘lib  q o lish  
p e s h o n a m d a   b o rg a   o ‘x sh ay d i.  T ash v ish   q ilm a n g ,  a k a ,  o ‘tirg a n  
qiz o ‘m in i to p a d i, dey d ilar-k u , o ‘zim ga o ‘xshagan u m rin i o ‘tkazib 
y u rg an   b iro n ta si  to p ilib   q o la r.  Y u rg an   q o la d i.  K o ‘rg an   q o la d i. 
Erga tegib bitta bolali b o ‘lg an d an  keyin b u n a q a  yurishlar q ay o q d a 
deysiz.
—Siz  h u sn in g izg a ish o n asiz.  M asjid b u zilsa,  m e h ro b i  q o lad i, 
dey ish ad i.  Q arig an in g izd a  h a m   yo sh   yigitlar  o y o g ‘ingiz  tagida 
o ‘ralashib yurishiga  ishonasiz.  Sizdaqalar qari qiz b o ‘lib qolm aydi. 
K echirasiz,  q a n c h a  oylik olasiz? —  M irvali sh u n d ay  dediyu chakki 
s o 'ra d im ,  d eb   p u sh a y m o n   qildi.
—  B ir  yuzu  y etm ish   so ‘m   o lam an .
—  K am   e k a n .  B ir  yuzu  y etm ish   s o ‘m   p a rd o z -a n d o z in g iz g a  
h a m  y e tm a y d i-k u .  A gar m e n   h u k u m a t boMsam  h u sn in g iz u c h u n  
oyligingizga yan a  u ch  yuz so ‘m  q o ‘shardim .
Ja y ro n a  x a n d o n  tash lab  kuldi.
—  P o d o x o d n iy  b ilan  b ezd etn iy g a u shlab q o larm id in g iz?  M en 
siz  o ‘y lag an ch a  n o c h o r,  m u h to j  b a n d a   e m a sm a n ,  M irvali  aka. 
U y d a  k ech alari  m a sh in k a   b o sa m a n ,  a s p ira n tla m in g   k an d id atlik  
dissertatsiyalarini k o ‘chiram an.  Institutga kiradiganlaiga arab,  ingliz 
tillaridan repetitorlik q ilam an . J u m a lla r u c h u n  arab ,  fors tillaridan 
h ik o y alar ta ijim a  qilib b e ra m a n .  P ulim  o ‘zim ga yetarli.
M irv ali  ic h id a ,  tirik c h ilig i  b a r ib ir   n o c h o r ,  d e b   o ‘y la d i. 
Bu  im p o rt  k o ‘ylak laru   tu flila r,  ta q in c h o q la r,  h a r  biri  sakson 
s o ‘m   tu ra d ig a n   fran su z  atirla ri  u c h u n   u n in g   to p g an i  n im a   h am  
b o ‘lardi. T o p g an -tu tg an in i  n ih o y atd a tejab sardasa kerak.  Q arang, 
k o ‘rgan  o d a m   shu  g o ‘zal  q iz n in g   h a m   tashvishi  b o rm ik a n ,  d eb  
o ‘ylaydi.  Bu  xil  ay o lla r kiyinish  u c h u n ,  ta q in ish   u c h u n  o v q a td a n  
tejaydi.
M irv alin in g   u n g a  ra h m i  keldi.  A gar  x o ‘p   d esa,  h o z im in g  
o ‘zida sum kasiga siq q an ch a pul solib q o ‘yishga h a m  tay y o r edi.
—  J u d a   a n tiq a   k iy in a r  ek ansiz.  H a r  q a n d a y   x o tin n in g   h a m  
k o ‘zin i  k u y d irad ig an   k o ‘ylaklar...
—  «Beryozka» dcgan  m agazin b o r, bilasizm i? V alyutaga sotadi. 
C h et el turistlari  u y erd an  deyarli  savdo qilishm aydi.  0 ‘sh alard an  
o ‘zim izn in g  p u lim izn i valyutaga alm ash tirib  o la m a n .  K eyin,  c h e t 
elga ch iq q an im d a oyligim ga ch ek  berishadi.  C hekni bilasizm i?
—  B ilam an ,  — ded i  M irvali xuddi  sh u n i  kutgandek.  —  Q a n a - 
q a sid an   kerak,  m e n d a   h a r q a n a q a sid a n   b o r.
8 0

Jay ro n a  unga h ay ro n  b o 'lib  qaradi.
—  R o std an m i?  Sizda q ay o q d an  b o ‘ladi?
M irvali ja v o b   o ‘rn ig a b ir k o ‘zini  qisib  q o ‘ydi.
—  M ash in an g iz tepalikka kelganda to rtm a y d i,  — dedi Jay ro n a 
q a t'iy  o h an g d a.
—  N e g a ?   —  ded i  M irvali  h a y ro n   b o llib.
—  M a n a  k o ‘rasiz! Y axshisi, q o ro n g ‘i tu sh m a y  t o ‘g ‘rilab oling. 
Ik k in c h i  svechasi  c h iq ib   ketgan.
M irvali u n in g  gapiga parvo q ilm ay ketaverdi.
—  M a sh in a n i  ay am as ek ansiz.  0 ‘zingizniki  e m a s-d a .
—  S h o sh m a n g ,  siz  q a y o q d a n   bilasiz?
—  B ilam an ,  — ded i J a y ro n a .  — Q o h ira d a   ikki yil,  B om beyda 
b ir yil  m a sh in a   m in g a n m a n .  A m m o   L o n d o n d a  ep lab   m in o lm a - 
g a n m an . A variya qilishim ga o z  qolgan.  Posol m ash in a  m inishim ni 
ta q iq lab  q o ‘ygan.  B ilasizm i,  u to m o n la rd a   m a sh in a n in g  ru li o ‘ng 
to m o n d a.
M irvali  h a n g -m a n g  b o ‘lib qoldi.  Bu qiz b a lo  ekan.  K o‘rm agan 
jo y i, q ilm ag an   ishi q o lm ag an .  N im a n i g apirsang, o ld in g d a n  t o ‘sib 
chiqadi.
Y o ‘l  y u q o rila d i.  M a sh in a n in g   to rtish i  q iy n a lib ,  k o ‘ksovga 
o lxshab «yo‘tala» boshladi.  H ar «yo‘talgan»da kuzov silkinib ketardi. 
Ja y ro n a   sh ch itg a  q a ra d i.  S trelk a  su v n in g   y u z d arajag a  y etay   deb 
qo lg an in i  k o ‘rsatardi.
—  Suv  q a y n ab   k etd i,  t o ‘x tatin g ,  —  d e d i  Ja y ro n a .
M irvali  m a sh in an i  t o ‘x tatib ,  pastga tu s h d i-d a ,  k a p o tn i o ch d i. 
M o to rd a n   k o ‘ta rilg an   q a y n o q   havo  yu zig a  u rilib ,  o ‘zin i  o rq ag a 
tash lad i.  Ja y ro n a   ham   tu sh d i.  M o to r y o n id a  o q  c h in n i  svechaga 
u lan g an   sim   osilib  tu ra rd i.
— A n a,  k o ‘rdingizm i? Joyiga tiq ib  q o ‘ysangiz,  o la m  guliston! 
M a sh in a  h a m   q iy n a lm a y d i,  o ‘zingiz h am .
Mirvali uning aytganini qildi.  Y ana yo ‘lga tushishdi.  Endi m o to r 
b ir m a ro m d a  g u rillar,  yuqoriga  k u c h a n m a y  o ‘rm alard i.
M irvali  faqat  m a sh in a   m in ish n i  b ilard i.  B iron  jo y i  b uzilsa, 
garajga tash lab ,  b o sh q asin i  m in ib  ketaverardi.
U   q iz   o ld id a   s h u   o d d iy   n a r s a n i  b i lm a g a n id a n   x ijo la t 
c h ek k an d ek ,  a n c h a  jo y g ach a  in d am ay  ketdi.
Y o ‘l  to g 1  o ‘n g irid an   c h iq q a n d a n   keyin  y alanglik  b o sh lan d i. 
Jay ro n a  tashvishlanib so ‘radi:
— Y etay  d e b  q o ld ik m i?   Q o ro n g ‘i tu sh y ap ti-y a!
6 —  
S .  A h m a d .  J i m j i t l i k
8 1

—  T o ‘g ‘ri  yoMni  k o ‘ch k i  b osgan.  K o ‘ch k in i  bilasizm i?  T o g ‘- 
d an  tosli qulab,  yo‘lni to ‘sib q o ‘ygan. A ylanm a yoMdan ketyapm iz. 
0 ‘n   b ir  k ilo m e tr  farq  qiladi.
0 ‘ng  to m o n d a n   q ip -q iz il  boMib  b a rk a sh d e k   oy  k o ‘ta rila 
boshladi.  M irvali  m ash in a farasini yoqdi.
— Q orongN ga q o lib  ketdik.  Y urish sal o g ‘irro q   k o ‘ch ad i.
O lisni  k o ‘rsatuvchi  fara  y o ‘l  o ‘rtasiga  su rilib  tu sh g a n   xarsang
to sh la rn i  yoritdi.
—  O b b o ,  — ded i  M irvali.  —  Bu  y o q d a h a m   k o ‘ch k i  surilibdi- 
ku!  E ndi  o ‘tib  boN m aydi.  O rqaga q ay tish n in g  iloji boMmasa.
U   sh u n d a y   d eb   k a b in a d a n   sakrab  p astg a  tu sh d i.  U  y o q -b u  
y o q q a alan g lab ,  n im a la rn id ir o ‘ylag an  b o ‘ldi.
—  M u n d o q   qilsak.  C h a p   to m o n g a   o z ro q   y u rsak ,  m e h m o n  
kutadigan bazam iz bor.  0 ‘sha yerda to n g  otdiram iz.
J a y ro n a n in g   b o ‘sh ash ib g in a  ay tg a n ,  o rq ag a  q ay ta  qolaylik, 
M irvali  ak a,  d eg an   gaplariga  u  e ’tib o r  b e rm a y ,  iloji  y o ‘q,  iloji 
y o ‘q,  d ey a  m a sh in a n i  o rq asi  b ilan   yurgizib,  c h a p   to m o n d a g i 
ikki  teg irm o n   suv o q a d ig a n   soy ustidagi  o m o n a t  k o ‘prik k a  q arab  
yurgizdi.  M ash in a  lo p illab ,  narigi  to m o n g a   o ‘tib   oldi.  Y o ‘l  to r 
boNsa h a m  an ch a tekis ekan.  M irvali  m ini  qiynalm asdan boshqarib 
borardi.  B iro z d a n   keyin yo‘ln in g o ‘n g to m o n id a  k atta g in a g ‘o m in g  
og‘zi qorayib ko‘rindi.  M irvali  m ashinani g lo r  ichiga burdi.  Ichkari 
q o ro n g ‘i  edi.  F ara  ild izlar  osilib  tu rg a n   g ‘o r  d ev o rlarin i  yo ritib  
b o ra rd i.  S ald an   keyin  ta x m in a n   o ‘n  b esh   so tix c h a   k eladigan 
yalanglikka chiqishdi.
A trofi  b ah a y b a t  to s h la r  b ilan   q u rsh alg an   bu  y alanglik  xuddi 
ertak lard ag i  sirli jo y larg a o ‘x shab k etard i.  Y alanglik adogN da g ‘uj 
a rch azo r,  te p a d a n   b ir  teg irm o n   suv  quyilib tu rip ti. Suv  q ayoqqa 
singib  k ety ap ti,  bilib  boN m asdi.
M ashina arc h a z o r orasida to ‘xtadi.
—  Y etdik,  tu sh ay lik   e n d i,  —  ded i  M irvali.
Jayrona hayron boMdi.  Bu qanaqa joy?  U y yo‘q-ku.  H am m ayoq 
to sh .  U  m a sh in a d a n   tu sh m a y   o ‘tirav erd i.  M irvali  q o r o n g ld a  
q ay o q q a d ir ketdi.  B irpasdan  keyin o g ‘ir b ir narsa q ald irab  surildi. 
U   q ay tib   kelib  k ab in a d a n   k a rto n   q u tin i  o la rk a n ,  y u rin g ,  dedi.
Ja y ro n a   yuragi  b e tla m a y ro q   unga  erg ash d i.  U c h   m e trc h a  
keladigan  q o ro n g ‘i  y o ‘la k d a n   o ‘tib   t o ‘x tash d i.  M irvali  tim irsk i- 
lan ib ,  n im a n id ir qid ird i.  K eyin  b ir tab aq ali  te m ir esh ik  gMyqillab 
surildi. Y o ‘lak yorishib ketdi.
82

Ichkariga kirishlari bilan, Jayro n ag a yo1 b eram an , d eb   M irvali 
n im ag ad ir qo qilib,  ingrab yubordi.  Polga taraq lab   n im a d ir tushdi.
—  H a, dayus,  shu yerga q o ‘yarm idi-ya!  —  U   ayol  kishi old id a 
b e ix tiy o r s o ‘kin g a n in i  sezib  q o ld iy u   u z r  so ‘radi.  —  K o brm aysiz- 
m i,  oyoq  ostiga  q o ‘yipti.
Z al arab  m ebellari b ilan jih o zlan g an . Yonidagisi o p p o q  bulg‘o r 
m e b e lla ri  q o 'y ilg a n   y o to q x o n a .  A jd a r  s u ra ti  s o lin g a n   x ito y  
c h o y sh ab lari  y o p ilg an   q o ‘sh   karavot.  P a r  y o stiq larn in g   b u rc h a k  
to m o n i  yuqoriga q aratib  q o ‘yilgan.  K iraverishda o shxona.  Atirgul 
tasviri tushirilgan ch ex  kafellari devorlarga yopishtirilgan.  Burchakda 
ballonli gaz.  U nga y o n m a -y o n  q o ra kafelli vannaxona.
H a m m a  x o n a la r n ih o y a td a  d id  bilan bezatilg an .  H a r b ir xona 
ostonasiga uch i g aja k k a o ‘xshab qayrilgan h in d  shippaklari tashlab 
q o ‘yilgan.
Ja v o n la rd a   rangii  ch ex ,  n em is  b illu r  idishlari.  X itoy,  yapon 
c h in n i  servizlari.
—  Q a n i,  e n d i  o ‘zingiz  xozyaykalik  qilasiz,  —  d e y a   o y o g 'in i 
k o 'rsa td i  M irvali.  —  Invalid b o i i b  q o ld im .
J a y ro n a   o sh x o n a g a   kirdi.  G a z   p litasi  u stid ag i  q o z o n   hali 
sovim agan  e d i.Q o p q o g ‘ini o c h ib   q a ra d i,  hasip.
D e m a k ,  b u   y e rd a   k im d ir  b o ‘lgan.  K etganiga  hali  yarim   soat 
h a m   boM m agan.  T a o m la r  b o sh q a   y erd a  p ishirilib,  q o z o n i  bilan 
o lib  kelingan.
Jayrona koridorda qolgan sum kasini k o ‘tarib yotoqqa kirdi. Z u m  
o ‘tm a y ,  u zu n   x alatin in g   b o g ‘ich in i  y o ‘l-y o ‘lakay  boylab  chiqib 
keldi.
—  Siz o ‘tirin g ,  b u y o g ‘iga  m e n   x iz m a t  qilay.
M irvali  d astu rx o n   ustidagi  d o k a n i  o c h d i.  Stol  usti  anvoyi 
m ev alar bilan  t o ‘lib  ketgan edi.  X a n d o n   p istad an  to rtib  chaqilgan 
b o d o m g a c h a ,  d a n a k  q o rilg a n  to g '  asa lid a n  to rtib   kakligu b e d a n a  
g o 'sh tig ac h a  b o r edi.
—  M irvali  ak a,  h asip   sovib  q o p ti.S iz  b irp as d a m  o lib  tu rin g , 
h o z ir isitib  c h iq a m a n ,  —  d ed iy u   y a n a  o sh x o n ag a  kirib  ketdi.
Bu jo y la rd a  te z -te z  elek tr o 'c h ib  tu rsa  kerak.  O shxonadagi stol 
c h e tid a   b e s h - o 'n ta   sh a m   y o tard i.  M irvali  o y o g 'in in g   o g 'rig 'ig a  
c h id a m a y ,  esh ik  k a litlarin i stolga ta sh la g a n in i  sezm ap ti.  Ja y ro n a  
kalitlam i qo 'lg a oldiyu o 'y lan ib  qoldi.  M iyasi yashin tezligida ishlab 
ketdi.  B itta  sh a m n i  tarelk ag a  y o tq izib   q o 'y d iy u   gaz  p litk asin in g  
duxovkasiga  tiq d i.  O 't  old ird i.  Sal  fu rsatd an   keyin  plita  eshigini
8 3

o c h g an   e d i,  sh a m   h o lv ay tard ek   erib  h il-h illa b   q o p ti.  U   sh o sh ib  
kalitlarn i  o ld i.  E rib   tu rg a n   sh am g a  ikkala  kalitni  b o stirib ,  gaz- 
ni  o ‘c h ird i.  A n a  u n d a n   keyin  hasipli  q o z o n   tagiga  o ‘t  y o q d i. 
S h am li  tare lk a n i  o lib ,  x o lo d iln ik n in g   m u zx o n asig a  tiq d i.
—  BoMdimi?  —  d e g an  o v o zd an   c h o ‘ch ib   ketg an  Ja y ro n a:
—  H o zir,  h o zir,  p ic h a   sab r  qiling,  —  d e b   g ‘u d ra n d i.
T o   h asip   isig u n ch a  u  ikki  m a rta  M irv alin in g   oldiga  kirib:
—  O y o g ‘in g izn in g   o g ‘rig‘i  b o sild im i?  —  d eb   so T ad i.
M irvali ja v o b  o ‘rniga b o ld irin i silab,  o ‘zini o ‘zi  z o ‘rlab iljaydi.
—  H o z ir  suzib  k elam an .
Jay ro n a  sh u n d a y  d eb , serv an td an   lagan o lib oshxonaga qaytdi. 
X olodilnikni o ch ib  tarelkani oldi.  S ham  qotib o p p o q  b o iib  turardi. 
U  asta   k a litla rn i  c h iq a z ib ,  salfetka  q o g ‘o z   b ilan   sh a m   ilash g an  
jo y la m i  a rtib ,  old in g i  o ‘m ig a   q o ‘ydi.  K alit  izi  tu sh g a n   sh a m n i 
q o g ‘oz  p ak etg a  solib  su p u rg i,  sh v ab ra  tu rg a n   b u rch ak d ag i  p a q ir 
o rq asig a y ash ird i.  Bu  p ay t  q o z o n   q a y n a b ,  h a m m a y o q n i  hasip 
h id i  tu tib   ketg an   edi. Ja y ro n a  b ir  lagan  h a s ip   k o 'ta rib   k irg an d a 
M irvali  o ‘m id a n   tu rib ,  d astu rx o n g a   q a rab   o ‘y  o ‘y lay o tg an   edi. 
H a sip   d a s tu rx o n g a   q o ‘y ild i.  M irv a li  q o l i n i   k o ‘ksiga q o ‘yib, 
yalingandek dedi:
— A gar m alol  kelm asa,  serv an tn in g  pastki eshigini och san g iz.
Ja y ro n a   esh ik n i  o c h d i.  O c h d i-y u   h a n g -m a n g   b o i i b   q oldi.
S e rv a n tn in g   past  xonasi  fran su z,  a rm a n   k o n y ak lari  b ilan   t o ‘lib 
ketg an   edi.  H a tto  q o ‘sh q u lo q li a m fo ra d a  y u n o n   k o n y ak lari  ham  
b o r edi.  Ja y ro n a   u z o q  y u rtla rd a   b u la rn in g  b arin i  k o ‘rg an ,  a m m o  
bu yerda b o lis h ig a  sira-sira aqli b o v ar q ilm as edi.
—  Sizga  qaysi  biri  m a ’q u l? Y o q q a n in i  oling.
Jayrona go ‘yo sehrlangandek edi.  Mirvali  nim a desa itoatkorona 
bajarardi.  U  «N apoleon» degan fransuz konyagini olib stolga q o ‘ydi. 
M irvali shisha b o ‘g ‘zidagi za r qopqoqni pichoq bilan tilib, p o ‘kagini 
tishi bilan sug‘urib oldi.  O ch havorang qadahning ikkitasiga to ld irib  
quydi.
—  Q a n i,  sayr  h a m   sayr,  sarg ard o n lik   h a m   sayr.  Y axshiyam  
sh u  jo y n i  q u rd irib  q o ‘ygan e k a n m a n .  B o lm a s a m , b o ‘rilarga yem  
b o iib  ketardik.  O ling, to rtin m a y  olavering. Y o m o n  niyatim  b o ls a , 
y o ld a y o q  sizga  ...  S izni q a ttiq  h u rm a t q ilam an .
Ja y ro n a   h u rk ib ro q   q a d a h n i  q o lig a   oldi.  M irvali  to   u   ichib 
y u b o rg u n c h a   q a ra b   tu r d i- d a ,  k e y in   b ir   z a rb   b ila n   q a d a h n i 
b o ‘shatdi.
8 4

— Ovqatga qaraylik.
Ik k o v lari  is h ta h a   b ila n   o v q at  yeyishga  tu sh ish d i.  M irvali 
Ja y ro n a d a n  bu jo y d a q ayoqdan  issiqqina ovqat p aydo b o ‘lib qoldi, 
d cg a n   savolni  k u tg an   edi.  A gar sh u n i  s o ‘rasa,  m in istrn i  kutishga 
h o z irlik   k o ‘rib  q o ‘yg an d im ,  d eb   a y tm o q c h i  edi.  L ekin  Jay ro n a  
so ‘ram adi.
Bu jo y n i  R asu lb ek d an  va o ‘zid a n  b o sh q a   h ech   kim   bilm asdi. 
U n i q u rg a n   u stalar ju d a   uzo q d a.  A llaq ach o n   Y u n o n isto n g a  ketib 
b o ‘lgan.  B eto n   ish larin i  m a h b u sla r  bajarish g an .  Bu  jo y g a  faqat 
y u g u rd ak  —  R asulbek kelardi.  M irvali q a n d o q   ish b u y u rsa,  n im a 
u c h u n , d eb  so ‘ram asdi.  F a q a t,  faqat b ajarard i,  xolos.  M irvalining 
sh o fy o ri  h a m   b u   jo y n i  k o ‘rm a g a n .  T o g ‘u  to s h d a   y u ra d ig a n  
c h o ‘p o n la r  b u   jo y n i  h arb iy   a h a m iy a tg a   ega  d eb ,  so q ch i  o tib  
q o ‘yish id an   q o ‘rqib,  y a q in   kelishm asdi.
Bu  m ask an  p a stak  q o y a la r b ilan o ‘ralgan.  Q o y alar uch i xuddi 
salom   b eray o tg an d ek  egilib, q o r-y o m g lirlard an  to ‘sib tu ra rd i.  Bir 
yon tubsiz jar.  Bahaybat arch alam in g  qurigan m alla rang shoxlarida 
kechalari b o y o ‘g ‘lining x u nuk sayrashi  eshitiladi.  E tlarn i jim irlatib 
y u b o rad i. A m m o  to n g  m a h a li o h a n g la rg a  t o ‘lib k etad i.  T o n g o ta r 
payti bulbullar paydar-pay sayraydi. T o sh d an -to sh g a sakrab kiyiklar 
p o d asi ja rlik k a   suv  ich g an i  o ‘tib   k etad i.  O sm o n i  falakda  b u rg u t 
qanotini tarang yozib uchadi.  Hali  hech  kim ga yuzini k o ‘rsatm agan 
quyosh tig‘i  u n in g  q a n o tig a  tu sh ad i.  G o lyo b urgut q a n o tin i  olovli 
n u rd a  q a y ra y o tg a n |a  o ‘xshab ketadi.
M irvali  b a ’z i- b a ’z id a   to n g   m ah ali  b u   to sh   q a l’a d a n   c h iq ib , 
x u d o g a,  g u n o h la rim d a n   k ech ,  d e b   iltijo lar  q ilad i,  k o ‘rayotgan 
ku n larig a sh u k ro n a la r aytadi.
Q o ra  k e c h a d a  b u   u y d a  boMib o ‘tg a n   q o ra   ish la rd a n  shu  b ilan 
po k lan g an d ek  yengil to rtard i.
M a n a   h o z ir  u  shirakayf.  U   sh u   to p d a   q arsh isid a  b ir ja h o n  
b o ‘lib  o 'tirg a n   ten g siz g o 'z a l  q iz n in g   zu lu k d e k   q o sh larig a,  m as- 
to n a   k o ‘zlarig a,  g a rd a n id a   o ‘rim ga  k irm a y   q o lib   b aq baqasiga 
y a q in  jo y g a c h a   egilib  ketg an   zulflariga  m ah liy o   b o i i b   o iir ib d i. 
E n d i  sh u   qiz  u n ik i.  Q iz  n im a   d e y d i,  k o ita d im i,  k o ‘n m a y d im i, 
u n g a bari bir.  S hu to p d a  birg in a  M irv alin in g  x o h ish i yetarli.  Q iz ­
n in g  b u n d a n   buyo q d ag i  hay o ti sh u  b u g u n , sh u  to p d a  h a l b o ia d i.
M irvali  q a t’iy  ish o n c h   b ilan   o ‘rn id a n   tu rd i.  K elib,  q izn in g  
xalati  y o q asid an   sa l-p a l  k o ‘rin ib   tu rg a n   yelkasiga  q o i i n i   suqdi. 
Y oqasini  su rib ,  y a la n g ‘o c h   g a rd a n in i  silay  b o sh lad i.
85

Q iz hushyor tortdi.  Qarshisidagi  ko‘zlari hirsga toMgan kishining 
h o z ir  h a r  q a n d a y   zarb ag a  ta y y o r  e k a n lig in i  sezib   tu ra rd i.  U 
o ‘rn id a n  turib,  tisarilib nari  ketdi.  Q o ‘ltig‘iga qisilgan zajigalkadek 
k ich k in a to ‘p p o n c h a n in g  siyn ab an d  tasm asiga u lan g an  b o g ‘ichini 
b o ‘sh atd i.  B ir  in tilish   b ilan  yulqib  olishga  ta y y o r  qilib  q o ‘ydi. 
M irvali b o rib ,  u n i  b u rc h a k k a  qisdi.
—  Q arsh ilik  q ilish n in g  foydasi  y o ‘q,  Jay ro n .  E ndi  sen  m eniki 
b onding.
Jayrona ortiqcha hayajonga tushm adi. Asta uning k o ‘ksidan itardi.
—  Q o ‘ying,  q o ‘ying,  M irvali  aka.
M irvali  tu rg an  yerid a ko sty u m in i y echib,  divanga  u loqtirdi.
T ash q a rid a   m ash in a signal b erdi.  M irvali  to ‘xtab,  q u lo q  soldi. 
K im d ir  keldi.  Bu  to m o n la rg a   kim   kelishi  m u m k in ?!  M irvali, 
R asu lb ek m i,  kim   b o ‘ldi  e k a n ,  d eb   o ‘yladi.  H a r  q a n d a y   C h P  
b o lg a n d a  ham   m en  borim da bu tom onlarga kelm aysan, deb qasam  
ichirgan  e d i-k u ?   N im a   boMdi  ek an ?  F av q u lo d d a ,  zu d lik   bilan 
x ab ar q iladigan v o q ea b o ‘ldim ikin?
M irvali  k o styum ini olib,  sh o sh ilg an ch a o q so q lan ib  tashqariga 
otildi.  M ashina oldida R asulbek bezovtalanib turardi.
—  N im a  b o ‘ldi?  — d e d i  M irvali  p ast ovoz bilan.
—  M eni kechiring, xo‘jayin. Q uda buva telefon qildilar.  Qayerda 
b o ‘Isa  h a m   zu d lik   b ilan   to p ib   kelinglar,  n ih o y a td a   m u h im   gap 
bor, dedilar. Yetib borm asangiz boMmaydiganga o ‘xshaydi, xo‘jayin.
M irvali,  q u d a m   shu  p ay td a  q id iry a p tim i,  d e m a k , ju d a   z a ru r 
g a p ,  d eb   o ‘yladi.  Ish q ilib ,  tin c h lik  b o ‘lsin -d a ...
U  sh o sh ib   orqasiga  q ay tib ,  ichkariga  kirdi.  J a y ro n a   h a m o n  
b urchakka qisilgancha k o ‘zlari javdirab turardi.  M irvali  unga yaqin 
kelib,  iyagiga q o ‘l yubordi.
—  T o lein g   b o r e k a n ,  Ja y ro n .  Z a ru r ish  b ilan   id o rag a  k etd im . 
E rtalab kelam an.  H a r ehtim olga qarshi  ustingdan qulflab ketam an. 
B em alol  y e b -ic h ib ,  uxlayver.  Bu jo y d a   sen i  h e c h   kim   bezovta 
q ilm ay d i.
U  sh u n d ay  dediyu sh o sh ilg an ch a ch iq ib  ketdi.  T ash q ari eshik 
qarsillab   y o p ild i,  k a litn in g   sh iq irlag an i  esh itild i.  O g ‘ir  b ir  narsa 
qald irab  surildi.  B ir z u m d a n   keyin  h a m m a y o q  jim jit b o ‘lib q oldi.
Jay ro n a  h ushi o ‘ziga kelib, atro fn i  k uzata boshladi.  D ev o m in g  
b ir to m o n ig a tu rk m a n  gilam i osilgan.  B u rchakda y ap o n  televizori. 
«Ajab,  —  d eb   o ‘yladi  J a y ro n a ,  —  shu  b a la n d   to g ‘la r  o rasid a 
televizor ko ‘rsatuvlam i olarm ikan?  U  yaqinroq borib qaradi.  Pastak
8 6

k ursida  v id e o m a g n ito fo n i  ustiga  salfetka ta sh la b   q o ‘yilgan  ekan. 
U n in g  y o n id a videokassetalar...
Q o ziq q a «K onika» d eb  atalgan y ap o n   fotoapparati tasm asidan 
osib q o ‘yilgan. Jay ro n a  a p p a ra tn i olib g ‘ilofidan ch iq ard i.  Q a n ch a 
surat olinganini k o ‘rsatadigan  raqam ga qaradi.  0 ‘n yetti  k ad r surat 
o lin ip ti.  A p p a ra tn i  jo y ig a ilib  q o ‘ydi.  V ideoni  to k k a  ulab   kas- 
setalardan birini q o ‘y di-da,  knopkani bosdi.  E kran yorishib lipillab 
tu rd i-y u  b ird an   Parij,  Eyfel  m inorasi  k o ‘rindi.  M in o ra uzoqlashib, 
e k ra n d a   y ozuv  p a y d o  b o ‘ldi.  Bu  film n in g   n o m i  edi.  Ja y ro n a   uni 
ilgarilari  b ir  k o 'rg a n d i.  Bu  fran su z  k o n tra b a n d a   sh a h v o n iy   film i 
ed i.  Ja y ro n a   u n i  t o ‘x tatib ,  b o sh q a   k assetani  q o ‘ydi.  Bunisi  X itoy 
k ara te c h i  qizlari t o ‘g ‘risidagi  film .  U n i b ir o z to m o sh a   q ilg an d an  
keyin  o ‘ch ird i.
T u n   uzoq. T o n g  otishiga  hali allaqancha vaqt bor.  U  n im a qili- 
sh in i  b ilm ay   y o to q x o n a g a   kirdi.  S h ifo n e r  eshigini  o c h ib   q arad i. 
H e c h   q a n d a y   k iy im -b o sh   y o ‘q.  U z u n   in g ich k a  esh ik n i  o ch d i. 
T ok ch alard a sochiq, choyshab,  ko‘rpa g ‘iloflari taxlangan.  Pastdagi 
to rtm a n i  beri  surdi.  U n d a   x ilm a-x il  a tir  so v u n lar.  Y etti-sak k iz 
q u tic h a d a   fransuz  duxisi.  K eying!  to rtm a d a   tish   p astasi,  soqol 
oladigan  m ash in k a va b ir n ech a p ach k a lezviye.  Q o g ‘ozga o ‘rog‘li 
y an a  n im a d ir  b o r.  O c h ib   k o ‘rdi.  T o sh k e n t,  G U M ,  d e b   ta m g ‘a 
q o ‘yilgan  q o g ‘ozga  o ‘ro g ‘li  o ‘n  c h o g 'li  yangi,  hali  o c h ilm a g a n  
fotoplyonkalar...
Ja y ro n a   u la rd a n   b irin i  o lib  o c h d i.  Z a r  q o g 'o z n i  xalatin in g  
c h o ‘n tagiga  solib  q o ‘ydi.  K eyin  p ly o n k an i  e le k tr  y o ru g ‘iga  tu tib  
t u r d i - d a ,  y a n a   q a y tib   zal  uyga  c h iq d i.  C h ir o q n i  o ‘c h ir ib , 
fo to a p p a ra td ag i  p ly o n k an i  c h iq a rib ,  yangi  le n ta d a n   q o lg an   q o ra 
q o g 'o zg a eh tiy o t qilib o ‘radi.  U stid an   za r qog‘oz bilan  o b d a n   n u r 
k irm ay d ig an   qilib  o ‘rab   ta sh la d i.  U n g a   h a m   q a n o a t  q ilm ay , 
d astu rx o n d a boya  M irvali o ch g an  sh okoladning z a r q o g ‘o zini ham  
p ly o n k a  u stid a n   o ‘radi.  K eyin  c h iro q n i  y o q ib ,  boya  n u rlan g an  
p ly o n k an i  kassetaga  o ‘rab  a p p a ra tg a   jo y lad i.  0 ‘n  yetti  raqam i 
k elguncha g ‘altak n i  ay lan tirib ,  a p p a ra tn i g ‘ilofga jo y la d i-d a , yana 
ilib  q o ‘ydi.
E n d i  u   b u   q a fasd an   q u tu lib   ketish  y o ‘lin i  o ‘y lard i.  C h iq ib  
k e tish n in g   sira  iloji  y o ‘q  ed i.  E shik  q o ‘sh  q u lf bilan   b erk itilg an . 
Jayrona n im a qilishini bilm ay, vannaxonaga m o'raladi.  O d am  b o ‘yi 
yetm aydigan balan d lik d a b ir p atn is eni d eraza b o r edi.  U nga te m ir 
panjara o ‘m atilgan.  Boya  Mirvali qoqilib ketgan qutiga ko‘zi tushdi. 
T ep asig a  q o ‘sh  ry u m k a  ta m g ‘asi  tu sh irilg a n   q u ti  n e g a d ir  t o ‘la
87

o c h ilm a y   q o lib   k e tg a n ,  y o n id a   o m b u r y o tard i.  J a y ro n a   o m b u m i 
olib  v an n ax o n ag a  kirdi.  P an jara  t o ‘rt  y e rid a n   m ix lan g an   ed i.  U 
zaldan stul olib kelib, derazaga b o ‘y c h o ‘zdi.  O m b u r bilan  m ixlam i 
sug‘urishga  k irish d i.  J u d a   u z u n   m ix  e k a n ,  h a d e g a n d a   su g ‘urila- 
verm asdi.  Ikki so atch a urinib, atigi ikkita m ixni arang sug‘urib oldi. 
QoNlari  qavarib,  terga  botib  ketdi.  Q olgan  ikkitasini sug‘urib  o ‘tir- 
m ay, panjarani b ir to m o n g a sura boshladi.  P anjara xuddi eshikcha- 
ga o ‘xshab b ir y o q q a o chilib qoldi.  E ndi unga b em alol o d a m  sig‘i- 
shi  m u m k in  edi.  Jay ro n a  derazaga b o ‘ylab tash q arig a q a ram o q ch i 
b o ‘ldi.  D eraza orqasi o z g ln ro q  od am  sig‘adigan tuynuk edi. Jayrona 
surilib-surilib tu ynuk oxiriga yetdi. T o za to g ‘  havosi dimogMga uril- 
di.  O y  t o ‘lishgan  b o ‘lsa  k erak ,  to sh la r  q iro v   ran g id a  elas-elas 
ko‘rinib turardi.  Pastga qaradi. Y er taxm inan to ‘rt m etrcha pastlikda.
U tisarilib-tisarilib, yana vannaxonaga qaytib chiqdi. Zalga kirdi- 
yu,  divanga o ‘tirg an ch a o ‘y o ‘ylay boshladi.  X ayoliga b iro n  j o ‘yali 
fik r  kelm asdi.  K eyin  b ird a n   fikri  tin iq la sh d i-y u ,  y o to q x o n a g a  
kirib,  ikkita ch o y sh ab   k o ‘ta rib  ch iq d i.  B irini biriga  m a h k a m   qilib 
b o g ‘ladi.  A n a  e n d i  boMdi,  d e b   o 'y la d i.  B ir  u c h in i  p a n jarag a 
b o g ‘lay m an u   osilib tu sh a m a n .
Soatiga qarad i. B esh d a n   o sh ip ti. H a d e m a y   to n g   o ta d i.S o ‘q- 
m o q la r  sal  yorishishi  b ilan   y o ‘lga  tu s h a m a n ,  d e b   to n g   o tish in i 
ku ta  b o sh lad i.  P ak etd ag i  sh a m n i  e h tiy o t qilib sum k asig a jo y lad i. 
Y ana  k o ridorga ch iq ib ,  o y o q  ostidagi q u ti tepasiga keldi.  R adiola 
ek an .  Ic h id a n   p asp o rtin i  o lib ,  m u q o v asin in g   ich  tarafig a  q arad i. 
K eyin  ic h k a rig a   k irib   xat  y o za  b o sh la d i.  Y u k la rin i  k o ‘ta rib , 
v a n n a x o n ag a  kirdi.  B oya  ikkitasini  b ir-b irig a   u lag an  ch o y sh a b n i 
c h a m a la b   k o ‘rdi.  K altalik  q ilm a sm ik in ,  d e b   o ‘yladi.  Y an a  bitta 
cho y sh ab  o p ch iq ib  uladi.  E ndi yetadi, degan q an o atg a keldi.  Boya 
qanday azob bilan d eraza-tu y n u k d an  sudralib tashqariga bosh suq- 
q a n   b o ‘lsa,  y an a  o ‘sh a n d a y   su d ralib   tu y n u k   oxiriga  yetd i.  T o n g  
otgan. T oshlardan shudring ko‘tarila boshlagan edi. Jayrona choyshab 
u c h in i  lapanglab  tu rg a n   p a n jarag a  m ah k a m   qilib  b o g ‘ladi.  T ishi 
bilan  tu g u n in i  tek sh irib   k o ‘rdi.  K eyin  m u n k ib   k etish d an   q o ‘rqib, 
yarim   b elig ach a  tu y n u k d a n   ta sh q a rig a   ch iq d i.  C h o y sh a b n i  ikki 
qoMIab q a ttiq   u sh la d i-y u ,  b u tu n  gavdasini tash q arig a oldi.  O rqasi 
to sh   devorga  gursillab  urild i.  C h o y sh a b n i  q o ‘yv o rm ad i.  Sidirilib 
k aftlarin i  sh ilib   y u borm asligi  u c h u n  jo n -ja h d i  b ilan   cho y sh ab g a 
yopishib olgan edi.  X uddi sirk akrobatlariga o ‘xshab asta pastga tu - 
sha boshladi.  Oxiri o yog‘i yerga tegdi.
88

C h o y sh ab n i  q o ‘yib  y u b o rib ,  q a d d in i  rostladi.  T e p a g a  q a ra d i. 
Bu to m o n d a  d eraza borligi bilinm asdi.  O ddiy to g ‘ g ‘o rch asi boMib 
k o ‘rinardi. Jay ro n a  sum kasini yelkasiga olib, xilvat  m ay d o n ch ad an  
c h iq ib   ketishga  y o ‘l  izlay  b o sh lad i.  T o sh la rd a n   sak ra b -sa k rab  
tepalikka chiqdi. Y ana pastga tushdi.  K echagi archazoiga k o ‘zi tush­
di. Aylanib o ‘sha to m o n g a o ‘tdi.  K echa uyga qayerdan kirganla-rini 
b ilolm adi.  H am m ay o q  tosh.  B ironta bo sh  su q q u d ek  jo y  y o ‘q.
A rch azo r oldidagi yalanglikda  kechagi  «Niva» tu rard i. Jay ro n a 
q o ‘rqib ketdi.  M irvali kelganu uni kutib turganga o ‘xshadi.  H ushyor 
to rtib ,  t o ‘p p o n c h a sin i o lib ,  u y o q -b u  y o q q a alan g lad i.  A sta b o rib  
m a sh in a  k a p o tin i  u sh lab  k o ‘rdi.  M u zd ek .  D e m a k ,  M irvali  kech a 
idoraga b o sh q a  m a sh in a d a   k etgan. Ja y ro n a  y an a o rq asig a qaytdi. 
K echagi,  eshikka o lib b o rad ig an  g ‘o m i q id ira b o sh lad i.  U n in g  b ir 
k o ‘ngli  to   sh u   e sh ik n i  to p m a g u n c h a   k e tm a y sa n ,  d e y ay o tg an d ek  
ed i.  A m m o   o rtiq c h a   h a y allash n in g   iloji  y o ‘q   edi.  M irvali  kelib 
q o lsa,  h a m m a   ish  b a rb o d   b o ‘lishi  an iq   edi.
Ja y ro n a  sum kasini  m a sh in a  ichiga o tib ,  kabinaga q arad i.  Kalit 
y o ‘q.  R ul  tagiga  bo sh   su q ib ,  e le k tr sim larin i  sug‘u rib  o ld i.  B irini 
biriga  ulab   g az  b erd i.  M o to r y o ‘ta lg a n d e k   b ir silk in ib   q o ‘ydi.  U 
yan a gaz berdi.  M o to r o ‘t oldi. T o  qizig u n ch a b ir d a m  k u tib  turdi. 
K eyin yoMni  c h a m a la b  asta  yurgizdi...
*  
*  
*
M irv alin in g   q u d asi  g a p n i  c h o ‘zib  o ‘tirm a y ,  m a q sa d n i  aytib 
q o ‘ya qoldi:
—  M e n in g   m o liy a -x o ‘ja lik   ish lari  b o ‘y in c h a   in s tru k to rim  
M a h k a m o v n in g   o ldiga  k etg an .  R ov  b o rib   rov  keladi.  Q a y tish d a 
sizga  u c h ray d i.  B ac h k a n a lik   q ilib ,  u n g a   h a r   b a lo la m i  g ap irib  
o ‘tirm an g .  O lib   b o rg a n   h ujjatga  im z o   c h e k ib   d a rro v   q ay larib  
yuboring. T u sh u n d in g izm i?
Q u d a  b o sh q a  g a p  a y tm a y ,  tru b k a n i  q o ‘ydi.
U  ay tg an   o d a m   so a t  b irla rd a   b o q q a   kirib  keldi.  M irvali  uni 
ta n ird i.  M a rk a z q o ‘m   s e k re ta rla ri,  b o ‘lim   m u d irla ri  m in g a n  
m a sh in a la r  ikki  yil  o ‘tk a z ib   o b last  ra h b arlarig a,  o b last  k attalari 
m in g a n   m a s h in a la r   e sa   ra y k o m la rg a   b e rila rd i.  Bu  ish la rg a  
M irvalining qudasi boshchilik qilardi.  K elgan o d am  esa uning sodiq 
x izm atch isi.
M e h m o n   sh o sh ib   tu rg a n   e d i.  M irv ali  ta y y o rla b   q o ‘ygan 
d astu rx o n   yaq in ig a  h a m   b o rm a d i.  P ap k asid an   b ir  v araq   q o g ‘oz
89

o lib  M irvaliga b erd i.  S h u n i  d e p u ta tlik  b lan k an g izg a o ‘z qoMingiz 
b ilan  k o ‘c h irib ,  aslini  y irtib  ta s h la r  ek ansiz.
U n d a   sh u n d a y   yozuv  b o r  edi.
« 0 ‘zb ek isto n   S S R   O liy S o v etin in g  d e p u ta ti  M irvali  Rixsiyev, 
S S S R  Oliy Soveti deputatligiga n o m zo d im  k o ‘rsatilayotgani sababli 
0 ‘zb ek isto n   S S R   O liy C o v eti d e p u ta tlig i  v ak o latin i  z im m a m d a n  
soqit q ilam an » .
M irvali  ic h k a rid a n   d e p u ta tlik   b lan k asin i  o lib  c h iq ib ,  xatni 
sh o sh ilm ay  k o ‘chirdi.  Tagiga  im zo chekdi.
M irvali  x atni  k o lch irib  b o ‘lg an d an   keyin b ir pas u shlab tu rd i. 
U n in g   x ay o lid an ,  m en i  laq illatay o tg an i  y o ‘q m ik in ,  d e g an   gap 
o ‘tdi.
M e h m o n   ketishga  chogM anayotganda  M irvali,  o v q at  tayyor, 
o z ro q   n a sib a ,  o lin g ,  d e b   iltim o s  q ilsa  h a m ,  m e n i  sa m o ly o t 
k u ty ap ti,  d eb   o 'tiris h g a   u n a m a d i.  Q u d a sin in g   bu  yaxshiligidan 
M irvalining boshi  k o ‘kka y etgandek boMdi.
M irv alin in g   kayfiyati  a ’lo edi.  B u n aq a  q u v o n c h   h a m m a   vaqt 
boN averm aydi.  U  to g ‘dagi q afasd a q o lg an  Ja y ro n a   oldiga  borishi 
kerak.  M aish at  h a m   shu  kayfiyatga  y arash a b o ‘ladi.  S h o fy o r q o ra 
terga tu sh ib   m a sh in a n in g   n im a sin id ir tu z a ta y o tg a n   edi.
—  Q an i  k etd ik ,  — ded i  M irvali  to q atsizlan ib .
—  O bn  m in u t  sab r  qiling,  x o ‘ja y in ,  h o z ir  b o ‘ladi.
M irvali d ep sin ib , sh o fy o rn i b o ‘ralab s o ‘kk an ich a  u  y o q d an  bu
yoqqa asabiy borib-kelib turardi.  Shu payt A bdulaziz bog‘d an  o ‘qdek 
o tilib   ch iq d i.
—  X ayriyat,  k etib q o lm a g a n   ek an siz,  x o 'jay in .  Sizni  sek ad an  
s o ‘ra sh y ap ti.T ez  b o rin g ,  tru b k a n i  q o ‘y m ay   k u tib   tu rip ti.
M irvali  shoshib  ichkariga kirib  ketdi.  T ru b k an i  k o ‘tard i.
—  Rixsiyev  e sh itad i.
—  M e n   R ib n ik o v m a n .  Q a d rd o n im iz   L e o n id   llic h   h o z ir 
O lm a o ta d a la r.  E rtaga  bizga  kelad ilar.  Siz  k a tta   a k a n in g   to p sh i- 
riqlariga b in o an   m e h m o n im iz n i a e ro p o rtd a  "n o n -tu z " b ilan  kutib 
olasiz.  H a m m a  ordenlaringizni  taqib  keling...
U  sh u n d a y  d eb  tru b k a n i  q o ‘ydi.  M irvali  sh o d lik d a n   e n tik d i.
Bir ku n d a  ikki  o lam sh u m u l q uvonch.  O m ad in g  kelsa,  shunaqa 
boMarkan.
D e m a k ,  to g ‘dagi  ish ra tx o n a d a   boN adigan  m a ish a t  h a m   ikki 
hissa b o ‘ladi.
90

Shofyor m ashinani o ‘qdek uchirib ketdi.  Mirvali «Ishratxonaga» 
y e tm a sd a n   m a sh in a d a n   tu sh d i.
—  E rta la b   b o g ‘d a   m e n i  k u tib   tu r.  M en   « N iv a» d a  q ay tib  
b o ra m a n ,  — deya tayinladi  u shofyoriga.
M irvali  o z ro q   p iy o d a  yurib  k eld i-y u ,  k e c h a   tash lab   ketgan 
«N iva»ningjoyida yo‘q!igiga hayron bo ‘ldi.  Shoshib «Ishratxona»ning 
te m ir  eshigiga  kalit  soldi.  B o ‘yi  va  e n i  b ir  yarim   m e tr  keladigan 
g ‘o r og ‘zi ochildi.  Ichkariga shoshib kirdi.  Kalit solib, te m ir eshikni 
ochdi. Ja y ro n a, Jay ro n a, d eb  ovoz berdi. Javob boMmadi.  H am m a 
xonalarga kirib chiqdi. Jayrona y o ‘q  edi. Yuvinayotgan b o 1 Isa kerak, 
d e b  v a n n a x o n a  eshigini  itardi.  Ic h id a n  b erk  edi.  T aq illatd i, jav o b  
y o ‘q.  0 ‘zin i  b ir  balo   qilib  q o ‘y m a d im ik in ,  d eb   yuragini  v ah m  
bosdi.  Y elkasi  b ilan   esh ik n i  g u rsillatib   ik k i-u c h   u rdi.  O xiri  eshik 
o ch ilib   ketdi.
D e ra z a  panjarasi osilib qolgan.  U n d a  ch o y sh ab  o q  bayro q d ek  
h ilp irab  tu rard i.
M irvali  b u tu n   u rin ish lari  b e k o r k e tg an id an   a la m d a  g u rs-g u rs 
yurib zalga chiqdi.  Stolda xat.  Shoshib o ‘qiy boshladi.
« H u rm a tli  M irvali aka!
M eni  k echiring.  S izni  k u tm ay   k etib q o ld im .  S izd an  aslo  xafa 
e m a sm a n .  H e c h   narsangizga  te g m ad im .  M en  t o ‘g ‘rim d a  y o m o n  
xayollaiga borm ang. Aslida, o ‘zim  shunaqa «jinniroqman». Yigitlaiga 
bo sh   eggim   kelm aydi.  Q a n d o q   qilay,  o n a m   m e n i  sh u n a q a   qilib 
tuqqan b o ‘lsa.  M en shunaqa yugurik jayronm an.  M enga hech qanaqa 
ovchi o ‘q  yetkazolm aydi.  T o sh k en tg a borganingizda  m eni y o ‘qlab 
tu rin g .  H a r q alay ,  q a d rd o n   b o i i b   qoldik.