Qayta ishlangan nashri t o s h k e n t
Download 104 Kb. Pdf ko'rish
|
|
gNldirakka to ‘g ‘riladi. Yeli chiqib, puchayib qopti. Asqarali qarashib
y ubora qolay, d eb en d i chogN anib tu rg an ed i, m a sh in an in g eshigi o c h ilib , b ir ayol tu sh d i: S ed o n a. U o ‘tg a n yili S a m a rq a n d m e d itsin a in stitu tin i tu g atib kelgan, asli V arg an zed an edi. Asqarali uni yaxshi tan ird i. B ir kuni selda qolib sh am ollaganda profilaktoriyaga borib, unga b an k a q o ‘ydirgan edi. S ed o n a avji shiraga toN gan. Q ish lo q y ig itlarin in g k o ‘zi u n d a. E rkak zoti b o rk i, u n g a b ir q a ra m a y , b iro n xush y o q ad ig an gap aytm ay o ‘tolm asdi. B o‘y yigitlar sopp a-so g ‘ boMsalar h a m o ‘zlarini xastalikka o lib to m ir u sh latish g a k elish ard i, q a n c h a d a n -q a n c h a baytu g ‘azallar aytib, uni eritish g a u rin ish a rd i.B u xil m u o m a la la r S e d o n a g a y o q a r d i. 0 ‘z in in g h u s n i - m a l o h a t i d a n , y a k k a y u yagonaligidan g ‘u ru rlan ard i. A sqarali, to g ‘d a b iro n c h o ‘p o n kasal boMib q o lg an u M irvali uni o ‘sha yoqqa olib ketayotgan b o ‘lsa kerak, deb o ‘yladi. Shu to p d a borib unga yordam bersam , g ‘ashi kelm asin, d eb pastga tu sh m ad i. Mirvali d o m k rat q o ‘yib o rq a g‘ildirakni olib, boshqasini q o ‘ydi. K eyin S ed o n an i m ashinaga ch iq azib , y o ‘lga tushdi. TogMaming tungi m anzarasi nihoyatda chiroyli b o ‘ladi. C h an g - to ‘z o n d a n , zav o d lard an , m a sh in a la rd a n k o ‘tarilad ig an gazlard an xoli. Y u ld u z la r p iy o la d e k -p iy o la d e k b o ‘lib k o ‘rin a d i. U la r ju d a y a q in , xuddi q o ‘l u zatsa y e ta d ig a n d e k . Q a rag an o d a m n in g k o ‘zi q a m ash ad i. A sta esayotgan sh ab b o d a o ‘t - o ‘lan larn i silkib, anvoyi islar o lib k elad i. C h ig irtk a la r, c h irild o q la r b iri o lib , b iri q o ‘yib x o n ish q ilad i. C h a lq a n c h a y o tg a n o d a m a lb a tta c h e k siz fazo d a su zib y u rg an Y er yoN d o sh in i k o ‘ra d i.U l i p - l i p q ilib , to g ‘n in g bu to m o n id an u tom oniga o ‘tib ketadi. U n d a n keyin to g ‘u toshlam i larzaga solib reaktiv sam o ly o t o ‘tad i. S h u n d a y p ay tlard a uy alard a m u d r a g a n q u s h la r c h ir q illa b y u b o r is h a d i. B o ‘r ila r u liy d i. 168 S h u n d o q q in a o y o g ‘in g ta g id a n tu lk ila r k a m o n o ‘q id e k u c h ib o ‘tadi. K un botishiga y aq in o ‘tg an vertolyot kechasi so at o ‘n ikkilarda qaytadi. K on izlab burg‘u!ayotgan geologlar partiyasiga oziq-ovqat, a sb o b -u sk u n a , p o rtla tish an jo m la ri o lib b o rib q ay tad i. B a’za n sokin to g ‘ k ech asin i b ezo v ta qilib p o rtla sh to v u sh lari csh itilad i. U n in g ovozi o ‘ngirlarda ak s-sad o berib, u zo q aylanib yuradi. Oxiri to sh larg a bo sh q o ‘yib jim ib q o lad i. A s q a ra li a n a s h u n d a y — h a m s o k in , h a m n o tin c h to g ‘ o q sh o m larin i sevib qolgan edi. A rm iy an in g k o ‘c h m a n c h i hayotini yigirm a yil kech irg an o fitser u c h u n b u h a y o t u m rin in g en g noyob d a q iq a la rid a n ed i. A sqarali ro h a t q ilib , m iriq ib y ash ard i. O s m o n n in g y a rm in i q o ra d e v o r b o ‘lib t o ‘sib y o tg a n to g 1 tiz m a la ri o rq a s id a n sh o sh ilm a y b ir c h e ti sin g an lik o p c h a d e k oy k o 'ta rild i. B ird an ig a a t r o f — to s h la r, g iy o h la r k u m u sh rangga kirdi. O y tepaga kelganda Asqarali chodirga kirib to 'sh a k k a cho'zildi. G iy o h la r sh itirlay d i. S h am o l c h o d im i silkitadi. Bari b ir A sq aralin in g k o ‘zi ilin m ad i. X ayoli hali u y o q q a, hali b u yoqqa o lib ketaverdi. U asosan o ‘tm ish n i o lylardi. Y igirm a y illik h a rb iy x iz m a t u n i b o la lik o 'r t o q l a r i d a n , q a r in d o s h - urugMaridan uzib q o 'y g an d i. H arbiy x izm atd an b o ‘shabdiki, m an a shu togNarda kezadi. Aslida, u kam gap, birovga aralashm aydigan o d a m edi. A trofda boMayotgan vo q ealard an b ex ab ar edi. D av m in g shiddatli ovozalari u kezib y u rg an to g 1 o ralarig a y etib kelm asdi. M osh esa yovvoyilashib ketgan. Ba’zan chodirga kelib, Asqaraliga yov q a ra sh q ila r, q o m in i to 'y g 'a z ib , yovvoyi m u sh u k la r t o ‘dasi bilan to g 'm a - to g 1 izg‘ib k etard i. A s q a ra li y o tib y o l o lm a d i, tu r ib tu r o l m a d i . H a li to n g y o rish m a sd a n o q c h o d ird a n tash q arig a c h iq d i. A sqarali M irvaliga qoyil qolib yuradi. S h u n c h a g ‘ayrat, sh u n c h a shijoat q ay d an paydo boMgan b u o d a m d a , d e b u n g a havas q ilard i. U to 'g 'r id a h a r xil ig‘v o g a p la r h a m boMib tu ra rd i. U n c h a -m u n c h a s i A sq aralin in g h am q u lo g N g a c h a lin g a n d i.K im n id ir u rip ti, k im n in g d ir x o tiniga teg ish ip ti, k im n id ir y o ‘q qilib y u b o rip ti... A sqarali b u gap lam i ko‘rolm aydiganlar tarq atg an , d eb o'ylardi. T o 'g ^ i, u n in g q a ttiq qoMligi bor. S h u n d ay q ilm asa, b u n a q a katta x o ‘ja lik n i b o sh q arib boMadimi?! Birovni so ‘kadi, birovni u rish ad i, 169 b iro v n in g b o sh in i silaydi. M inglab g e k ta r yerga e k in -tik in q ilish, sh u n c h a o d a m n in g b o sh in i b ir yerga q o v u sh tirish — u n c h a - m u n ch an in g qoMidan keladigan ish em as. Shu bittagina sovxozning yeri ikkita rayon yeriga ten g keladi. M irv alid an b o sh q a kishi b u n i ep lo lm ay d i. Y igit e m a s, olov u! Oftob toshlarga tushib shabnam ko‘tarila boshladi. A rilar negadir haligacha uyadan chiqm ayapti. Bu havo aynishiga ishora, Asqarali jo m g a q o ‘yilgan paqirdagi asalni o c h ib qarad i. X ayriyat, c h u m o li ta la m a p ti. C h u m o li o ‘tm a sin , d e b jo m g a suv q u y d i. Flyagadagi asal qopqogM ni o c h ib q a ra d i. Y axshi tu rip ti. Y an a qopqogN ni z ich lab yopib q o ‘ydi. C h o d ir bezovta silkina boshladi. Asqarali tashqariga chiqdi. O sm o n n i q o ra bulut qoplab kelardi. S h a m o l o ‘t - o ‘la n la r n i c h a y q a ta r , y o v v o y i jiy d a s h o x la rin i b u y d alard i. 0 ‘n g irlard a k o ‘tarilg an g ird o b x as-x ash ak larn i c h ir a y la n tirib , o sm o n i falakka o lib c h iq ib , q o ‘yib y u b o ra rd i. T o g ‘- to sh la r tep asid a x a z o n la r, x ash ak lar uyasi b u zilg an q u sh lard ek bezovta aylanardi. Asqarali tashqaridagi narsalarni ichkariga olib kira boshladi. U flyagalarni olib kirishga ulgurm ay sh a tir-sh u tir qilib jala boshlandi. H a m m a y o q q o p -q o ro n g ‘i boMib k etd i. Q o ra b u lu tla r o rasid a q ilich d ek y altirab c h a q in c h a q a b o sh lad i. B ir n e c h a d a q iq a d a n k eyin, to g ‘u to sh la m i larzaga so lib , m o m a q a ld iro q g u ld irad i. B exosdan boshlangan ja la selga aylandi. Zalvorli to sh lam i h am q u latg u d ek sel y o n b ag ‘irlard an quyilib kela boshladi. Z a m b u ru g ‘qoya q o ‘ltig‘ida ikki avtobusga te n g keladigan tosh yarim b elidan tashqariga ch iq ib tu rard i. K im biladi, b u tosh nech a m ing y illard an beri sh u a lp o z d a tu rg a n ik in ? Y u q o rid a n quyilib kelayotgan sel ellik m e trc h a b a la n d lik d a n sh u to sh g a zarb b ilan urilardi. Ilgari sel y o ‘li shu to sh n in g naryogMda edi. S hag‘a lu qu m larn i surib kelay o tg an o q im yoMini to ‘sib q o ‘y g an id an sel e n d i sh u to sh te p a sid a n h a r q a n d a y g ‘ovni surib tash lay d ig an k u ch b ilan quyilib kelardi. A s q a r a l i n i n g n a z a r i d a t o s h n i n g b o s h t o m o n i p a s tg a m unkiyotganga o ‘xshab tuyuldi. U yana diqqat bilan tikilib qaragan e d i, to sh o ‘rn id a n a n c h a jilib q o lg an in i sezdi. Sel surib kelgan q o ra tosh gulduros bilan pastga quladi. Pastga og‘a boshlagan toshga u rild iy u u n i jo y id a n q o ‘zg‘atib y u b o rd i. U o ‘n g ir to m o n g a so n - 170 sanoqsiz to sh lam i surib, v ah im a bilan quladi. Z a m b u ru g ‘qoyaning b ir to m o n in i o ‘pirib, kengligi o ‘n besh m e tr k eladigan k a m a r ochib q o ‘ydi. Kam arga loyqa kirib, hayvonlam ing suyaklarini yuvib, pastga oqiza boshladi. A sqarali b re z e n t p lash ch y o p in ib , b u d a h sh a tli m an zaran i kiprik q o q m a y k u zatib tu ra rd i. Ildizi b ilan q o ‘p o rilg an qari c h in o rla r, a rc h a la r pastga surilib tusha boshladi. T a b ia tn in g b u telb a o ‘yini o ‘n m in u td a n sal o rtiq d av o m etdi. Q oY g‘o sh in d e k q o ra b u lu tla r O y q o r to g ‘lari to m o n o ‘tib ketdi. O sm o n n in g etagi o c h ild i. O ftob h a m yuz k o ‘rsatdi. B u tu n o lam b ir d a m g in a jim ib q oldi. Q u sh la r c h u g ‘u rlam as, h ay v o n lar ham ovoz berm asd i. A sqarali sh u n c h a to g 1 kezib, b u n aq a kuchli selni koY m agandi. N e c h a m in g y illard an b eri q im irla m a y tu rg an Z a m b u ru g ‘qoya q o ‘ltig‘idagi bahaybat toshni qulatishga yuzlab portlatgichning ham qurbi kelm asdi. C h o d ir sh a m o ld a silkinaverib, bogM angan te m ir q o ziq larn i qiyshaytirib yuborgan edi. Asqarali qoziqlarini o ‘nglab boshqatdan qoqdi. 0 ‘ng irlar, to g ‘ etak lari tu m a n g a c h u lg ‘an d i. O fto b b ir zu m d a toshlam i qizdirib bug1 ko'tarardi. H am m ayoq oppoq tu m an pardasiga o 'r a l i b q o ld i. A s a la r ila r h a m o n u y a d a n c h i q m a y , h a t t o g ‘o ‘n g ‘illam ay te k tu rish ard i. A sqarali ta sh q a rid a qolib, sh alab b o boNgan sh o lch an i to sh ustiga yoyib q o 'y d i. A sta esa b o sh lag an sh am o l tu m a n n i surib, pastlik larg a olib ketdi. A sqarali b eix tiy o r Z a m b u ru g ‘q o y a tag id a o c h ilg a n k a m a r to m o n keta b o sh lad i. Y olg‘izoyoq yoMlarni sh ag ‘al, q u m bosgan. C h u q u rlik la rd a sh o x u y u m lari q alash ib y o tard i. T o sh la r o rasid a e c h k i, q o 'y la rn in g ja sad lari k oY inardi. B irin in g o y o g ‘i, b irin in g b oshi to sh la r o rasid a siq ilg an ch a qo lg an . A sqarali q o 'y -e c h k ila r o ‘ligini k o ‘rdi. K am arga o ‘n m e trch a q o lg an d a A sqaralining k o ‘zi to sh la r o ra sid a n b ir b u rch ag i c h iq ib tu rg a n te m ir qu tig a tu sh d i. N im a ek a n d eb y a q in b o rd i. T o s h la m i o lib , q u ti a tro fid ag i sh ag ‘allarn i surib tash lad i. P o ‘lat san d iq — seyf. H ayratdan serrayib tu rib qolgan Asqarali u n i o ‘n glab, qulfi o c h iq m i, yo p iq lig in i b ilm o q c h i boMdi. Bir to m o n i n a m q u m g a b o tib tu rg a n id a n o ‘n g lay o lm ad i. H a rc h a n d urinsa ham kuchi yetm adi. A trofga alan g lab , sel o q iz ib kelgan sh o x -sh a b b a la r o ra sid a n b ir x o d a c h a n i ta n la b o lib p o ‘lat s a n d iq ta g id a n q u m la rn i sura boshladi. O xiri tagi o ch ild i. A sqarali x o d ach an i u n in g tagiga suqib b o r k u ch i b ila n b o sg a n e d i, s a n d iq k o ‘ta rild i. U n i y an a b ir kuch an ish b ilan o ‘ngladi. S an d iq q u lf edi. A sqarali u n i k o ‘tarishga u rin ib k o ‘rd i, ta x m in a n , y u z k ilo g a y a q in s h e k illi. J o y id a n q o ‘zg‘a to ld i-y u , a m m o k o ‘taro lm ad i. Bu s a n d iq q a y d a n k elib q o lg a n , k im n ik i? U n in g ic h id a h u jjatm i, b o y lik m i, b u n i A sqarali b ilm asdi. B ir v a q tla r U lu g ‘b e k xazinasi yashirilgan b u to g ‘lard a y an a q a n c h a d a n -q a n c h a x azinalar b o r ek an , d eb o ‘yladi Asqarali. M an a s h u n d a y ta s o d if boMib U lu g ‘b ek xazin asi h a m b ir kun to p ilib qolsa ajab em as. A sqarali san d iq ustiga sh o x -sh ab b a tashlab, orqasiga qaytdi. U y o q -b u yoqni sa ra n jo m qilib boM gach, b u v o q e a d a n m ilitsiyani x a b a rd o r q ilm o q c h i b o ‘ld i. « M o sk v ich » i u stid ag i y o p q ic h n i olay o tg an d a m o to r gurillaganini eshitdi. Pastga q aradi. Sel buzgan y o ‘lda silk in ib -silk in ib d ire k to m in g «N iva»si kelardi. K ech a o ‘tib k etg an ich a en d i kelyapti, d e b o ‘yladi A sqarali. U «M oskvich» yopqichini kapot ustida qoldirib pastga yugurdi. T o sh lard an toshlarga sakrab b o rark an , q o ‘l harakati bilan M irvalini to 'x ta s h g a u n d a rd i. M irvali u n i k o ‘rd i shekilli, sel o lib k etg an o m o n a t k o ‘p rik d an ellik m e trc h a b erid a m ash in an i t o ‘xtatdi. M irvali m a sh in a d a n c h iq ib , u n i k u tib tu rd i. — N im a gap? T in ch lik m i? Asqarali m ashina ichiga qaradi. O rqa o lrindiqda Sedona g ‘ujanak b o ‘lib o ‘tiripti. — N im a gap ? — d ed i y a n a boyagi gap in i tak ro rlab M irvali. Asqarali uni tirsagidan ushlab ch etga tortdi. X uddi birov eshitib q o la d ig a n d e k sh iv irlab , b o ‘lg an v o q ean i aytib berdi. M irvali g ‘alati ah v o lg a tu sh d i. N im a d ey ish in i b ilm ay , b irp as garangsib tu rib qoldi. M irvali h a r q a n d a y ta n g a h v o ld a n ju d a te z o ‘ng lan ib o lard i. T ez fikr q ila r, te z xulosa c h iq azard i. U A sq aralin i q u c h o q la b oldi. — B ila siz m i, m a y o r. S iz m e n i s h a r m a n d a lik d a n sa q la b qoldingiz. M en o z boMmasa partbiletim dan ajralardim. El-yurt oldida sh arm an d a b o ‘lardim . S hu sharm andalikdan m eni siz qutqardingiz. Bu seyfni b u n d a n yetti k u n o ld in id o rad an o ‘g ‘irlab ketishgan edi. 172 Q idirm agan jo y im qolm agandi. Birovga aytishga o r qilardim . U nda p a rtb ile tim , o rd e n la rim , d e p u ta tlik n ish o n im , «O ltin Y ulduz»im b o r edi. O liy Sovetdan kelgan allaq an ch a hujjatlar b o r edi. D ardim ic h im d a , k u y ib -y o n ib y u rg an d im . Sizga m in g ra h m a t, m ayor! Iltim o s, bu t o ‘g ‘rida birovga o g ‘iz o c h m an g . M en b a d n o m b o ‘lib q o la m a n . E n d i q iy o m atlik a k a -u k a boMaylik. M in g ra h m a t sizga! M en h a m sizga b ir yaxshilik q ila m a n . A navi m a sh in a d a o ‘tirg an jo n o n n i q o ‘yningizga solib q o ‘yam an. A sqarali sesk an ib ketdi. Bu n im a? A stoydil a y ty ap tim i? Yo y o ‘q o tg an narsasi to p ilg a n id a n sevinib d o vdirayaptim i? S ed o n a p astd a qoldi. U la r ikkovi toshlarga tirm ash ib yuqoriga chiqa boshlashdi. Mirvali togMarda yurib, baland-baland cho'qqilarga chiqish m ashqini o b d a n egallagan edi. U o sonlikcha tepaga chiqib oldi. A sqarali h an sirab qoldi. U la r to sh d a n to sh g a sakrab, Z a m b u ru g ‘q o y a to m o n ketishdi. Asqarali boya bostirib q o ‘ygan shox-shabbalam i olib tashladi. Mirvali sandiq tepasiga kelib, engashdi. Q im irlatib ko'rdi. B iron yeri pachoq h a m boN m abdi. F aq at q irilib , b o ‘yog‘i sh ilin ib , tem iri k o ‘rinib q o lib d i, xolos. — D ire k to r, q a n d ay qilib olib ketasiz? — E p lay m iz, — ded i M irvali. — A rq o n m i, sim m i bo rm i? — M ashina bagajnigidan trossni olib kelaym i? — dedi Asqarali. M irvali bo sh irg‘a b , m ayli ishorasini qildi. A sqarali ketdi. M irvali u ketishi b ilan san d iq n i y an a qim irlatib k o ‘rdi. Ichiga suv k irm a d im ik in , deya tash v ish lan d i. A gar kaliti y o n id a boM ganda h o z ir o c h ib k o ‘rardi. A fsuski, kalit idoradagi boshqa seyfda. B u sa n d iq ichi p ulga, o ltin u m arv arid larg a t o ‘la edi. U n d a n ta sh q a ri, p ach k a p a c h k a yuz. so 'm lik lar, d o lla rla r b o r edi. M irvali b u sandiqni besh yil oldin shu joyga yashirib, g ‘o r o g ‘ziga to sh lam i q a la sh tirib tash la g a n ed i. H a r yili b ir kelib, sa n d iq n i o c h a r, q o g ‘o z pu llar aynib q o lm ad im ik in , deb tekshirib k o ‘rardi. Bugungi sel g ‘o rn in g y a rm in i o ‘pirib , sa n d iq n i h a m pastga en d irg a n edi. A sqarali sim a rq o n k o ‘ta rib keldi. A rq o n n in g ikki u ch in i sa n d iq q a b elb o g 1 qilib b o ylab, ikki kishilashib su d ray bosh lash d i. S andiqni to A sqaralining chodiri oldiga sudrab kelguncha ikkovlari h a m h o ld a n toyishdi. — M enga qarang, m ayor, t o ‘xtang en d i b ir ish qilasiz. Sandiqni m a sh in a n g iz n in g orqasiga boylaym iz. P astga p ritsep qilib olib 173 tu sh am iz. Q o ‘rq m a n g , m ash in ag a shikast y etm ay d i. A gar b iro n jo y i shilinsa, shu b u g u n o q garajga o lib b o ra m a n . S ak k izta m oyi artilm ag an «Jiguli» tu rib d i. X ohlaganingizni m in ib ketaverasiz. Asqarali uning bu gapiga kulibgina q o ‘ya qoldi. Sevinib ketganidan n im a d ey ay o tg an in i b ilm ay d o vdirayapti! Bu n a rsa la r to p ilm a sa , bechora chinakamiga sharm anda boMardi. Shuning uchun nim a qilsam xursand b o ‘larkin, d eb shoshyapti. M enga h ech narsasi kerakm as. S h u q u v o n ch i m enga kifoya! A sqarali sh u n d ay d eb o ‘ylardi. N o in s o f o ‘g ‘rilar, pu lin i o l, m o lin i o l, n a h o tk i o rd e n la rin i olsang! Y altiratib taqib yurolm asang, n im a qilasan olib? Partbiletini o lish d an n im a n a f k o ‘rasan ? D e p u ta tlik n ish o n id a n fo y d alan a olm ay san . «O ltin Y ulduz» kerak b o ‘lib q oldim i? A sqarali sh u n c h a yurt k o ‘rgani b ilan n ih o y a td a t o ‘g ‘ri, so d d a o d a m ed i. H ech q a c h o n q in g ‘ir ishlarga d u c h k e lm a g a n , s o f y ash ab , s o f m e h n a t qilib y urgan b ir h arb iy o d a m edi. S h u n in g u c h u n h a m M irvalining h a m m a g ap larig a c h ip p a -c h in ish o n g an edi. M irvali sim arq o n n i «M oskvich» yukxonasi tagidagi ilgakka b o g ‘ladi. A sqarali m o to rg a o ‘t b erib , to q iz ig u n c h a b ir d a m k u tib turdi. Keyin asta yuigizib, pastga qarab ena boshladi. Sandiq shag‘allar ustida sudralib, o ‘zi bilan xas-xashaklarni t o ‘dalab borardi. M irvali e n g a sh ib , x a sh a k la rn i o lib ta sh la r, y o ‘ld a u c h ra g a n k a tta ro q to sh lam i olib chetga irg'itardi. S h u a lp o z d a , o r tiq c h a q iy n a lm a y , s a n d iq n i p a stg a tu s h irib o lish d i. M irvali « N iva»ni o rq a la tib yurgizib sa n d iq q a t o ‘g ‘riladi. K eyin sim a rq o n n i c h iq a z ib , o ‘z m a s h in a s in in g o rq a esh ig in i ochdi. O rqa o ‘rindiq orqasidagi kichkinagina yukxonaga sandiqning s ig is h - s ig 'm a s lig in i c h a m a la b k o ‘rd i. S ig ‘a d i, d e g a n x u lo sa g a keld i. — Q a n i, m ay o r, b ir q a rash ib y u b o rasiz-d a! — u sh u n d a y d e b y an a m a sh in a ich id a q im irla m a y o ‘tirg an S e d o n ag a d edi: — D o k to r, siz ham tu sh in g , a rg ‘a m c h ig a qil q u w a t, d e g an d ek , foydangiz tegib qolar. S e d o n a tu sh d i. U ch kishilashib sa n d iq n i k o ‘ta ra b o sh lash d i. S a n d iq o g ‘ir, u n i y erd an b ir m e trc h a b ala n d g a k o ‘ta rib q o ‘yish oso n em asdi. M irvalidek a z a m a t yigit ham terga pishib ketdi. S h u n d a sim a rq o n ilgakdan ch iq ib k etd i-y u , y u k x o n an in g kapotiga (q o p q o g ‘iga) ilinib, « o sh iq -m o sh ig ‘i»dan ayirib yubordi. K apot yarm ig ach a bukilib qoldi. 174 — M ash in an i rasvo qildik-ku. Birovga yaxshilik qilish shunaqa qim m atga tushadi. — H echqisi y o ‘q, — dedi A sqarali, — o ‘zim tu zatib o lam an . — T u zato lm ay siz. Svarka q ilm asa b o ‘lm aydi. Y o m g ‘ir yog‘ib qolsa, yukxona ichi suvga to ‘ladi. U ni garajim izga oborib, yaxshi lab tu z a ttirib b e ra m a n . BuyogM dan x o tiijam b o ‘ling. «Y om on dallol y o n id an » d e g an g ap b o r. M en g a yaxshilik q ila m a n d e b , siz z a ra r к о ‘rib q o lm a n g -d a , b iro d ar. A sq aralin in g bu gapga к о ‘n m ay iloji y o ‘q edi. Y og‘in -so c h in paytlarda u kiyim -boshlarini shu yukxonada saqlardi. E ndi yukxona suvga to ‘Isa... — X o ‘p , — ded i A sqarali. — N a rsa la rim n i yigMshtirib q o ‘yay. O c h iq -so c h iq q o lm asin . — Y u r a v e r i n g , n a r s a l a r i n g i z g a h e c h k im te g m a y d i . C h o ‘p o n la rim d a n bittasini q o ‘riqchi qilib q o ‘yib k etam an . «Niva» ketidan o rq a m a -o rq a kelaverasiz. Asqarali shoshib chodirga kirib ketdi. B rizent sum kasini o chib, ik k ita p e n itsillin sh ish a sid a q a n d a y d ir su y u q lik n a rsa n i o lib , c h o ‘ntagiga soldi. — Asli o ‘zim t o ‘ng o d a m m a n . Bu to g ‘la r M irvaliga qarashli. A sallarn i n im a q ily ap san , d eb s o ‘ram ay d i. S hu p a y tg ach a b iro n p a q ir asal b ilan y o ‘q la m a d im . A lb a tta , u asalga m u h to j em as. K o ‘n g il-d a , k o ‘ngil. «N iva» ruliga tirsagini q o ‘yib u n i k u tay o tg an M irvaliga ikkita sh ish ach ad ag i boyagi suy u q lik n i u zatd i. Bu asalari m o tk asin in g suti. T u rg a n -b itg a n i yigit kishiga q u w a t. M irvali « sh o ‘xgina, m o dabozgina» yigit em asm i, u m ay o rd a sh u n a q a narsa b o rm ik in , d eb u m id v o r b o ‘lib y u rard i. X ayriyat, fa h m -fa ro sa ti yetib, n e c h a m a rta qilg an ta g d o r gaplariga e n d i tu sh u n ip ti. — B u n d a n keyin h a m y o ‘q lab tu rarsiz... Sandiq yukxonaga bem alol sig‘di. M irvali k o ‘ylaklariga ilashgan x as-x ash ak larn i q o q a rk a n , A sqaraliga S e d o n an i im lab k o ‘rsatdi. — X o ‘sh , m a y o r, n im a q ilam iz? Ish tah an g iz qalay? A sqarali y er o stid an S ed o n ag a qaradi. U p ro fila k to riy a g a b o rib , b a n k a q o ‘y d irg a n d a b u g o ‘zal, fa rish ta d e k b eg ‘u b o r qizga havas b ilan b o q q a n edi. E n d i u n in g k o ‘ng lid a q a n d a y d ir h a m a c h in ish , h a m irganish b o r edi. U lar boqqa yetib kelishganda Mirvali «M oskvich»ni Abdulazizga to p sh irib , q a ttiq tay in lad i: 175 — Bir yarim soatda tuzatib q o ‘ym asa, kallasi ketadi. M cxanikka aytib q o ‘y. O v q at-p o v q atin g boiTni? — M anti tugib dom ga chiqazib yiiborganm an, — dedi Abdulaziz. A sq arali b ir o d a m n i b a x tsiz lik d a n , b a d n o m lik d a n sa q lab qolgani u c h u n o ‘zini n ih o y a td a yengil sezardi. * * * U la r k o rid o rg a k irish lari b ilan m a n ti q o z o n d a n c h iq ay o tg an b u g 1 hidi dim o q larig a urildi. P anbarxat xalat kiygan S ed o n a u lam i o c h iq c h e h ra bilan kutib oldi. Bu uyni Mirvali Sedonaga yaqinda bergandi. Birinchi yo‘lakdagi uyni olishga S e d o n an in g o ta -o n a la ri, b u uy bexosiyat, B odom gul o ‘zin i osib q o ‘yg an , d eb k o ‘n ish m ad i. Mirvali uni garaj m exanigi K uzm a D enisovichga berib, ikkinchi qavatdagi uyini zudlik bilan rem o n t q ildirdi-da, S edonani k o ‘chirib kirgizdi. U y jih o z la ri h a m o ‘s h a - o ‘sh a. B iron n im a o ‘zg a rm a g a n . B odom guldan qolgan kiyim -boshlarni h a r kimlarga berib yuborgan. F a q a t to sh o y n a to rtm a sid a g i ta q in c h o q la m i o lib q o lg an . 0 ‘sh a B odom gul taq ib y urgan sh o d a -s h o d a , o ‘rtasid a ikkita q a to r d u ri b o r m arvarid S e d o n an in g b o ‘ynida. U z u k lar h a m , t o ‘g ‘n o g ‘ich lar h a m S edonada. S e d o n a c h o y k o ‘tarib kirdi. M irvali, c h a lo b q ilm a d in g iz m i, deb so ‘radi. S edona, hozir, ded i-y u , koridordagi xolodilnik eshigini ochib, sopol ko‘zacha oldi. U ni M irvalining oldiga q o ‘yib ketarkan, bog‘ichi yechilib ketgan xalatini o ‘nglam oqchi b o ‘ldi. O ppoq sonlari o c h ilib ketd i. O rq a g a o ‘g irilib , b o g 'ic h n i b o s h q a td a n b o g ‘lay boshladi. A sqarali M irvali h a q id a o ‘y la rk a n , z a p is h b ila rm o n , m e h - n a tk a s h y ig it-k u , a y o lla r m a salasid a b ejilov e k a n , d eb q o ‘ydi. U B odom gul voqeasini ham eshitgan edi. U n in g o ‘sha ishq o ‘yini fojia b ila n tu g a g a n in i h a m b ilard i. H ali B o d o m g u ln in g tu p ro g ‘i sovim ay yangisini to p ib d i. B iron m a rta r o ‘zg ‘o r k o ‘rm a g a n , n e - ne y ig itlarn in g k o ‘zin i k u y d irg an bu ta m ta m qiz u n in g tu z o g ‘iga tushib qolganiga tushunolm adi. Balki uylanm oqchidir, d eb o ‘yladi. B u M irv a li q a n d o q o d a m ? T u r g a n - b itg a n i sir. K im lig in i, nim aligini bilib b o ‘lm ay d i. Birov u n i buy u k o d a m desa, boshqasi 176 p a stk a sh o d a m d ey d i. Q aysi b iri t o ‘g ‘ri? A jab, b ir ta n d a ikki odam ! A sq arali a n a sh u ju m b o q n i y e c h o lm a y o 'tir a r d i. S e d o n a y a rim lab q o lg an a rm a n k o n y ag in i stolga q o ‘yib ketdi. — T o ‘x ta n g , — d e d i M irv a li.— O g ‘zi o c h ilg a n sh ish a n i m eh m o n g a q o ‘yib b o ‘lm aydi. B u tu n in i olib chiqing. — Q o ‘ying, — d e d i A sqarali. — Bari b ir m e n ic h m a y m a n . M ash in a m in am an . M irvali q o ‘lini siltadi. — V o y -b o ‘! — d e d i M irv ali.— Sizni u ru sh k o ‘rgan o d a m d eb kim aytadi?! M a n ti ju d a xushxo‘r b o ‘lgan ekan. Asqarali to rtin m ay , m aq tab - m a q ta b yedi. — E n d i m en g a jav o b bering, d irektor. M irvali o rtiq c h a q arsh ilik k o ‘rsatm ad i. P a std a h o z irg in a ta '- m ird a n c h iq q a n «M oskvich» u la m i k u tib tu ra rd i. U k etgach, M irvali x o m u sh to rtib qoldi. X onaga kirib, divanga o ‘zin i ta sh !a d i-y u , o ‘y o ‘ylab ketdi. — Bu o d a m k im ? A g en t e m a sm ik in ? P ay im g a tu sh g a n la rd a n b iri e m asm i? T ek sh irib k o ‘rish kerak. S in ash , sin ash kerak. O sh x o n a to m o n d a n S e d o n a n in g sh a q ir-s h u q u r qilib id ish - to v o q y u v ayotgani e sh itilib tu ra rd i. M irvali k o ‘ylak y o q alarin i y e c h ib , k o ‘ksini siladi. S e d o n a ish larin i b itirib y o to q q a o ‘tib ketdi. K ey in so c h la rin i ta ra b , ikki qulogM ning tagiga a tir sh ish asin in g q o p q o g ‘ini te g iza- tegiza M irvalining yoniga kelib o ‘tirdi. M irvali u n in g q o ‘ltig ‘id a n q o 'lin i o 'tk a z ib , o ‘zig a to rtd i. — Q o ‘ying!— d e d i S e d o n a astoydil o 'p k a la b .— M eni anavi asalchiga sovg‘a qilib yuborishingizga o z qoldi-ya! — U n in g erkakligi fro n td a shikastlangan. S h u n in g u c h u n bolasi y o ‘q, s h u n in g u c h u n m u sh u k bo q ad i. M irvali S e d o n a n in g u y id an kechasi so at b irlard a ch iq ib ketdi. S e d o n a e rta la b p ro fila k to riy a esh ig id a n k ira y o tg a n d a b e - g o n a b ir x o tin o ld id a n c h iq d i. — M a rv a rid la r q u llu q b o ‘lsin! Bu k o ‘c h m a m arv arid en d i sizga tegdim i? U n d a n B o d o m g u ln in g hidi kelm ay ap tim i? E h tiy o t b o ‘ling, kechasi y ech ib y o ting. U x lag an in g izd a b o ‘g ‘ib q o ‘y m a - sin!— U sh u n d a y d e d i-y u , y o ‘lida ketaverdi. S edona u n in g o rqasidan an q ay g an ch a qarab qoldi. 177 XVII E rtalabdan beri Z a m b u ru g ‘qoya tep asid a vertolyot aylanadi. M irv ali G A Ig a te le fo n q ilib , v e rto ly o t s iz la rn ik im i, d eb s o ‘ra g an d a, y o ‘q, d eb ja v o b qilishdi. M irvali geo lo g larn ik i b o ‘lsa k e ra k , d e b q o ‘ya q o lg a n d i. T u sh g a y a q in y a n a b itta v e rto ly o t o ‘td i. U to g 1 te p a sid a ay lan ib y u rm ad i. G e o lo g la r burgM layotgan to m o n g a q arab ketdi. Avvalgisi h a m o n gob b alan d lab , goh pastlab ay la n ib y u rip ti. M irv ali m o ‘m iy o o ‘g ‘rilari b o ‘lsa k erak , d eb g u - m o n q ild i. A lp in istla r h a m ch iq o lm a y d ig a n b alan d lik d ag i m o 'm iy o la rn i u c h u v c h ila r qiy ratish in i M irvali biladi. U sh lab o lsam , o n a su tin i o g ‘zid a n k eltira m a n , d eb yu rard i. A m m o ularn i q a n d o q qilib ushlaydi. TogMarda uchadigan vertolyotlar b ir idoraga qarasa, boshqa g ap edi. M in zd rav n ik i b o sh q a , G eo lo g iy a m inistrliginiki b o sh q a , G A In ik i b o sh q a. Q ay sib irid an g u m o n qilsa boN adi?... H a tto b ir k u n i M irvali to g ‘ y o 'lid a n k eta tu rib , p a stla b u c h ib y u rg an v e rto ly o tn i ov miltigM b ilan o tib tu s h irm o q c h i b o ‘lib c h o g ‘- la n g a n d i-y u , k a tta ja n ja lg a ay la n ish in i o ‘y lab , b u sh a h d id a n qaytgandi. — Bu a b la h la r togM am i h a m o y o q o sti qilib yub o rd i!—deb tajangboM di M irvali. A m m o v erto ly o tn in g faqat b ir jo y d a ay lan ish i uni tash v ish g a sola boshlagan edi. U n in g to g 6 kam aridagi yashirin m ehm onxonasi Z am burug6qoyaning orqasida. Shuni qidirayotgan b o ‘lm asin tag1 in?! M irvalining ko'nglini g u m o n bosdi. U kecha o ‘sha m ehm onxonaga borib, S edona bilan m aishat qilgandi. V ideom agnitofonni, televizor bilan kassetalam i, chex va nem is servizlarini qog‘o z qutilarga joylab, uyiga olib kelgan. E ndi g ilam lam i olib ketsa, bas. U n d a n keyin bu m eh m o n x o n ag a o yoq bosm aydi. B ahridan o ‘tadi. T o q q a q o r tu sh ish i b ilan g eo lo g lar k o ‘c h - k o ‘ro n in i k o 'ta rib , m av su m n i tu g atib , qay tib k etish ard i. A sb o b -u sk u n a la rin i sovxoz x o ‘ja lik o m b o ri hovlisidagi b ir hujraga jo y lab q o ‘yishardi. M irvali b ir k u n im izg a y arab q o la r, d e g an o 6y b ilan p artiy a b o sh lig ‘idan o 6n - o ‘n b e sh ta m ex an ik p o rtla g ic h o ld irib q o 6yg an d i. S hu to p d a u n in g k o 6ngliga b u m e h m o n x o n a d a n q u tu lish k erak, d e g an o 6y keld i-y u , o m b o rch ig a o ‘sh a p o rtlag ich d an t o 6rttasini olib kelishni bu y u rd i. K eyin R asu lb ek k a tele fo n q ilib , b ir oshli x arajat bilan yetib kel, d eb tay in lad i. 178 R asulbek a y tg an in i qilib , «N iva»ga x arajatlarn i jo y la b oldiga keldi. — T o q q a b o ra m iz , rulga o ‘zing o ‘tirasan . M en ju d a c h a rc h a - g a n m a n . Bir m iriq ib d a m o lib k e la m iz ,—ded i M irvali. — M en q o lsam , x o ‘ja y in , to g 6 o rq asid an b u g u n keldim . U ch k u n d a n beri uyga b o rg an im y o ‘q. M irvali unga b ir o ‘qrayib qaragan edi, gapi o g ‘zida qoldi. Faqat S e d o n a h a m b o ra d im i, d eb s o ‘rayoldi. U n in g b u gapi M irvaliga y o q m ad i. K o ‘ziga b u n d a n o ‘n besh k u n la r c h a m a si a w a lg i u ch ra sh u v k o 6rin ib ketdi. M irvali to g 6dagi c h o 6p o n la rn i ukol q ila sa n , d eb S e d o n an i toqqa olib ketdi-yu, c h o ‘ponlar oldiga olib borm ay, y o ‘lni ishratxona to m o n g a burdi. D irek to rn in g ko‘nglida b u nday qabihlik borligidan b ex ab ar S e d o n a u bosh lag an to m o n g a in d a m a y ketaverdi. U olib kirgan uy c h o 6p o n la r uyiga o 'x sh a m a sd i. S h o h la r y ashaydigan, u n c h a -m u n c h a o d am xayol qilsa h a m k o ‘z oldiga keltirolm aydigan, ertaklardagina b o ‘ladigan jo y edi. S edonaning yuragini vahm bosdi. T og6 oralig‘idagi o d am topm as g ‘o rlar ichiga joylashgan bu shohona saro y d a n q o c h ib q u tu lish q iy in edi. K ech kirib, tu n b o sh la n d i. K im sasiz to g 6 o rasid a M irvali b ila n ik k o v larid an b o ‘lak z o g 6 y o 6q edi. Ayol boshi b ilan bu devdek kishiga te n g kelolm asdi u. S edona qanchalik m onelik qilm asin, unga taslim b o 6ldi. Mirvali o 6sh an d a k o ‘p d a n bilgisi kelgan uning uc h in c h i xoli ikki k o 6ksining o ‘rtasid an sal p a stro q d a ek an in i bildi. S e d o n a ja v d ira r, yoshli k o 6zlari u n d a n sh afq at tilardi. M irvali tu n y a rm id a n o q q a n d a y o to q x o n a d a n c h iq ib , zal u y n in g c h iro g 'in i y o q d i. M in eral suvi ic h ib , b ir o z o ro m o lm o q - chi b o 6ldi. Y o to q d a n S e d o n a n in g alam b ilan yig‘lashini eshitdiyu baqirdi: — Y ig6lam a! Y ig6lo q ilarn i y o m o n k o 6ram an . B o6lm asa, tu r, ket! H o z ir esh ik n i o c h ib b e ra m a n . T o 6rt ta ra fm g qibla! S e d o n a n in g ovozi tin d i. M irvali y o to q q a kirib e le k tm i yoqdi. C hoyshabga burk an g an S e d o n an in g yelkalari silkinar, a m m o ovoz c h iq a rg a n i q o ‘rq a rd i. M irv ali k a ra v o t c h e tig a o 6tirib , u n in g y elk alarin i siladi. — M en g a q ara. O ld in g d a ikki y o i , b ittasin i tan la. Biri shu to g 6la r o rasid a q o lib , q u z g ‘u n larg a yem b o ‘lish, biri m e n b ilan b o ‘lib shohi-atlaslaiga burkanib, oltinu brilliantlarga bezanish. Tanla! S edona indam adi. 179 — M en b ilan b o ls a n g , m alik alard ay yashaysan. Z o rlik n im a , m u h to jlik n im a , bilm aysan. Mirvali uning ustidagi choyshabni olib tashladi. S edona g ‘ujanak b o ‘lib o lg an , o p p o q m a rm a rd e k ta n i d ir - d ir titra rd i. M irvali u n i yelkasidan to rtib , o ‘ziga qaratdi. — M enga qara! Q ara, deyapm an! M en b ilan boM asanm i? Ayt. Yo ha d e, yo y o ‘q de. Y o‘q, d ed in g m i, yosh jo n in g g a ja v r qilasan. Sedona: — A xir x o tin in g iz b o r - k u ,— d ey o ld i hiqillab. — G a p n i a y lan tirm a. S e d o n a e s h itila r-e sh itilm a s, a la m -iz tiro b b ila n , h a, dedi. A n a s h u n d a n keyin M irvali q a y ta d a n y e c h in ib , u n in g yoniga yotdi... R asulbek h a m m a ish lard an x a b a rd o r ed i. M irvali nim aik i ish qilg an boMsa, shu R asulbek q o ‘li b ilan qilg an d i. T o g 'n in g narigi to m o n ig a e c h k i h ay d atish g a h a m R asulbek ishboshilik q ilard i. U to m o n d a g ila r b ilan pul o ld i-b e rd ila rg a u a ra lash m asd i. F a q a t R av sh an b ek n in g h a lo k a tid a n keyingina M irvali pul ishlariga uni aralash tirad ig an b o 'ld i. M irvali R asulbekni qadrlaydi. M o ‘m aygina qilib pul beradi. U M irvaliga q o ‘shilib kam b o lm a d i. A w a lla ri o d diygina b ir fotograf edi. E ndi u bir-ikki yuz m ing puili b o ‘ldi. S am arqandda d an g ‘illama uy qurdi. Jiyanining nom iga «Volga» olib q o ‘ydi. Yedi-ichdisi sovxoz b o ‘ynida. S h u n in g u c h u n ham u n g a soyadek ergashgan. 0 4 , desa o ‘ladi, tiril, desa tiriladi. U n in g yaxshi, d o ‘n d iq ayo llard an tan ish i k o ‘p. T o sh k e n t to m o n la rd a n k elad ig an aziz m e h m o n la r u c h u n topib kel, dedingm i, aytgan gaping tug am ay h o zir qiladi. «Berezka» va chek m agazinlarida o ‘z odam lari bor. M irvalining sakson m ingdan o rtiq p u lin i d o llarg a, frankka a lm a sh tirib b ergan. M o sk v ad an k eladigan m u x b irlarg a sovg‘a qilish u c h u n S hveysariya so atlari, y a p o n m a g n ito fo n larin i C hiyali b o z o rid a n to p ib keladi. S h u n a q a n a rsa la rd a n a lla q a n c h asin i M irvali e h tiy o t sh a rti seyfda saqlab q o ‘ygan. Rasulbek ana shunaqa unga z a m r o d am edi. A m m o boshiga q o ra k u n kelg an d a bu bo la c h id a rm ik in ? Avval b iro n q a ttiq ch ilik k o ‘rg an m ik in ? M irvali a n a sh u n i bilm asdi. H o zir ikkovi to g 1 yoMida jim g in a ketishyapti. M irvali o ‘z o ‘ylari bilan band. Rasulbek kecha Hoji aka bilan b o lg a n suhbatni eslayapti. H o jim u ro d ra y ijro q o 'm raisi b o ‘lib keldi. U R asu lb ek n in g eski q a d rd o n i. B ir v a q tla r ikkovi a k a -u k a b o ‘lib , k o ‘p ish lar 180 qilishgan. Buni M irvali yaxshi biladi. S h u n in g u c h u n h a m b u ndan b ir h afta o ld in R asulbekka sh u n d ay d e g an edi: — Bilib q o ‘y, yaxshi b u z o q boMib ikki o n a n i e m a m a n , d e - san g , b u d u n y o b ilan xayrlashaver. Bu yerdagi g a p n i u y oqqa tash iy m a n , d eb ovora b o ‘lm a. X o jim u ro d kim b o ‘pti? B ugun ray- ijroqo‘m raisi, ertaga hech kim. A gar bilsang, u m en in g qoNimdagi o ‘y in ch o q . S h u n i esingdan ch iq arm a. — 0 ‘lib m a n m i, x o 'jay in . Siz b ilan b o ‘lib y o m o n Ь о Ч т а - d im -k u . X iy o n at q ilm a sm ik in , d eg a n g a p n i k o 'n g lin g izg a keltir- m ang. H oji a k a la r m e n u c h u n b ir m a rta yeb boM ingan ovqat. Buyog‘iga u bilan zam o n aso zlik qilib gaplash am an . M irvali q a h -q a h o tib kuldi. — O b b o fa lo k a t-e , y o m o n sa n . Ish in g b itg a n d a n keyin o ta n g b o ‘lsa ham uch pulga sotvorasan. S hu ishingga b o rm an -d a. Bir kun em as, b ir kun m en i h a m u ch m iriga so tv o rasan . G a p q ay tarm a. X uddi sh u n a q a o d a m sa n . S eni p irin g y o ‘q. V ijd o n in g h a m y o ‘q. F irin g h a m , v ijd o n in g h a m — pul. T o ‘g ‘rim i? T o ‘g ‘ri d e, ablah. R asulbek tila r-tila m a s , to ‘g ‘ri, d ed i. — B itta g ap ay tsam m ay lim i?— ded i u. — S izd an sal ginam bor. Sizga, oshnalaringizga qanchalab d o ‘ndiqlam i topib berganm an. A m m o siz b iro n ta sarqitingizni o l, d em adingiz. S edonaga m ening h a m k o ‘nglim k etib y urgan edi. R iz q im n i q irq d in g iz, x o ‘ja y in . Mirvali nim a deyishini bilm ay, unga qaradi. Bu bolaning ham m a g a p d a n xabari b o r. Y er tag id a ilon q im irla sa b ila d i, ablah! M a n a s h u n a q a la r b ilan ishlasang arziydi. A y tad ig an g ap in g o g ‘zin g d an ch iq m a y , n im a d em o q c h ilig in g n i biladi. — S edona hali-beri sarqitga chiqm aydi. Senga aytadigan boshqa gapim bor. T osh m ehm onxonaga endi kelm aym iz. K echa videolam i olib ketganm an. G ila m la m i sen yig‘ishtirib ol. Senga berdim . Bitta osh qilib yey m izu uy b ilan x ay rlash am iz. O rg an h id o lgan. K uni b ila n v e rto ly o t n im a g a u c h a y o tg a n in i b ila sa n m i? S h u jo y n i qidirishyapti. Topib b o ‘pti. Video y o m on narsa. 0 ‘shani q o ‘ydingmi, d arro v u la rn in g a p p a ra ti to p a d i. S h u n in g u c h u n o lib k etd im . — T o ‘g ‘ri aytasiz, x o ‘ja y in . S a m a rq a n d d a , S h ah risab zd a h a m ch et el «SEX» filmlarini q o ‘yayotgan videolam i k o ‘chada m ashinada y u rib to p ish y a p ti. A p p arati d a rro v b ila rk a n . — U m a sh in a n i sekinlatib, M irvaliga q a ra d i,— E rtalab to g ‘nin g n aryog‘idan o d am k e lg a n d i,— ded i tashvishlanib. — P u ln i o lib k ep tim i? 181 — H a. A m m o en d i ech k i o ‘tk a z m a y tu rin g la r, b iro n oy sabr q ilay lik , sov x o zn i O B X S S b o sd i, u la rn i tin c h itg a n d a n keyin q o lg an larin i o la m iz , d e b ketdi. — P ul q an i? — M ash in am n i bagajnigida qolgan. — A h m o q , p u ln i m a sh in a d a saq lay san m i? — d e d i ta n b e h o h an g id a M irvali. — M enga b erm ay n im a qilib olib o ‘tiribsan? — O lib kiray d esam , p a rtk o m bilan o ‘tirg an ekansiz. — M ashina qayoqda? — B oqqa olib kirib q o ‘yganm an. Y ana jim ketishdi. U zo q d an arc h a z o r ko ‘rinishi bilan R asulbek y o ‘lni c h a p to m o n g a soldi. C h u n k i ilgarigi y o ‘lni p o rtlatib , bekitib q o ‘yishgan edi. Y o‘lni M irvalining shofyori p o rtlatgandi. Sababini s o ‘rag an d a M irvali, ishing boM m asin, d eb g ap n i kalta qilg an edi. M irvali Ja y ro n a q o c h ib k etg a n d a n keyin b o sh q a to m o n d a n yo‘l ochgan. Vertolyot bilan qidirib topisholm ayotgani ham shundan b o ‘lsa kerak. Bu yoMda R a s u lb e k y u rm a g a n . S h u n in g u c h u n h a m u m a sh in a d a n tu sh ib , m in i M irvaliga b e rd i-d a , o ‘zi o rq ag a o ‘tirdi. H a r b iri guv ala k attalig id ag i to s h la r so c h ilg a n b u y o ‘lda «N iva»dan bosh q a m ash in a yurolm asdi. H a tto «Niva» ham b a ’zan to rto lm a y , k u c h a n ib a ran g o ‘tardi. M ash in a tepalikka b ir k u ch an ib c h iq d i-y u , bird an ig a pastlikka q a rab s h o ‘ng ‘idi. P astlikda b ir te g irm o n suv yoyilib o q a rd i. Bu suv toshlar orasiga kirib, archazorga yetganda yan a yuzaga chiqardi. Suv sh u q a d a r tin iq e d ik i, ta g id a su z ib y u rg a n b a liq c h a la r sh u n d o q q in a k o ‘rinib turardi. M a sh in a a rc h a z o r o ra la b , m e h m o n x o n a o ld id ag i yalan g lik - d a n c h iq d i. R asulbek c h a q q o n lik b ilan irg ‘ib pastga tu s h d i-y u , g ‘o r og ‘zin i b erk itib tu rg an to sh d ev o rn i k u ch an ib , o ‘ng to m o n g a itara boshladi. B o‘yniga osilgan fo to ap p arat salanglab u n g a xalaqit b erard i. D ev o r tagidagi te m ir g ‘altak q ald irab , n ih o y a t, g ‘o r o g ‘zi o ch ild i. U z u n to sh k o rid o rd a n g u g u rt ch a q ib te m ir esh ik oldiga kelishdi. R asulbek ikki jo y d a n kalit solib, d a ra n g la tib esh ik n i o c h d i. D ev o rg a q o ‘l c h o ‘zib, e lek trn i y o q d i. Ich k ari yig‘ish - tirilm a g a n , о ‘п п - к о ьф а1аг a y q a s h -u y q a s h b o ‘lib k e tg a n ed i. M irvali b a ta re y a c h iro q b ila n y o ritib , b o y a R asu lb ek gugurt c h a q q a n d a c h o ‘p in i ta sh la m a d im i, d eb yaxshilab q a ra b ch iq d i. G ila m u stid a n im a d ir yiltirard i. Piyola sinigMning p arch asi b o ‘lsa 182 k erak , d eb o ‘ylagan edi R asulbek. Y o ‘q, ay o lla r ziragi ekan. E ngashib oldi. — Bu y o q q a b e r, — ded i M irvali. R asulbek zirakni unga uzatdi. M irv a li R a su lb e k k a sh u g a p sh u y e rd a q o ls in , d e m a d i. R asu lb ek n in g g ap tash im aslig in i bilardi. — A w a l gilam lam i yig‘ib, m ashinaga olib chiq. K eyin ovqatga u nnaysan. A y tg an ch a, m en in g fo to ap p aratim n i b ir tekshirib q o ‘y. 0 ‘zim tek sh irib k o 'rd im u , bari b ir o ‘zing tek sh irg an in g d u ru st b o ‘ladi. — X o tirja m b o ‘lin g , x o ‘ja y in . U n d a fa q a t s iz n in g to sh k o ‘targaningiz, soyda c h o ‘m ilganingiz olingan, xolos. Jo n o n lam in g suvrati y o ‘q. U la rn i laq illatib a p p a ra tn i yolg‘o n d a k a m ch iq il- la tg a n m a n . U n d a n keyin c h o ‘q q id a y a la n g ‘o c h b o ‘lib q o rg a d u m alag an in g iz bo r... — B alo san , b a lo sa n , a b la h , — ded i k o ‘ngli x o tiijam boMgan Mirvali. R asulbek qoMidagi g o ‘sh t, t o ‘g ‘ralgan sabzi solingan t o lrvani o sh x o n ag a kiritib q o ‘y d i-d a , g ilam lam i y ig 'ish tirish g a kirishdi. Bu g ila m la m i R asu lb ek n in g o ‘zi to p ib kelgan edi. R asulbek to gilam lam i y iq q u n ch a M irvali piyoz arch ib , g o ‘sht to ‘g ‘rab turdi. Rasulbek ju d a chaqqon yigit edi. Biфasda to 'rtta gilamni tax lab , k o rid o rg a o lib ch iq ib q o bydi. — O y o q o stid a y o tm asin , m ash in ag a o lib ch iq ib q o ‘y, — dedi M irvali. — X o ‘ja y in , «Niva»ga b itta h a m gilam sig 'm ay d i. «N iva» o ‘zi y axshi-yu, sig‘im i k ichkina. A gar zap as g ‘ildirakni tash lab ketsak, b itta gilam sig'ishi m u m k in . — B o‘pti, sh u y erd a qolaversin. Mirvali divanga cho'zildi. Rasulbek qozonga yog1 tashlab, ovqatga unnab ketdi. Mirvali ozroq yotdi-yu, yana o ‘m id an turdi. Tashqariga ch iq ib , m ash in ad an m ex an ik -p o rtlatg ich solingan xaltani k o ‘tarib kirdi. U ni divan orqasiga qo'yib, oshxonaga chiqdi. Qiziyotgan yog‘dan c h iq q a n o p p o q tu tu n d a R asulbek aran g k o ‘rinardi. — M en g a q a ra , B ek ,— ded i M irvali.— M en o z ro q m izg‘ib o la m a n . Y o g ‘ h idi k irm a sin , d e b esh ik n i b erk itib q o ‘y a m a n , b o ‘ptim i? O sh p ish g an d a uyg‘otarsan . R asulbek, x o ‘p, d ey a b o sh irg‘ab q o ‘ydi. 183 M irvali eshikni ic h id a n berkitib, x altadan p o rtlag ich lam i oldi. T o ‘rttalasining h a m m ex an ik m illarini u c h d a n o ‘ttiz m in u t o ‘tgan vaqtga to ‘g ‘rilab, birini divan tagiga, yan a birini v an n a tagiga tiqib q o ‘ydi. Y ana ikkitasi bor. Q ayga q o ‘ysam ekan, deb bir dam o ‘ylanib turdi. Y ana ichkariga kirdi. Soatiga qaradi. Jav o n d a n bitta konyak olib, R asu lb ek n in g old ig a chiqdi. — H a , x o ‘ja y in , u x lam ab siz-k u ? — ded i q o z o n kovlayotgan Rasulbek. — U y q u m kelm adi. Kel, m an a shu shishani b o ‘shataylik. Oxirgi m a rta ich ish im iz, b u jo y d a . — U n a q a d e m a n g , x o ‘ja y in , x u d o x o h lasa, hali k o ‘p k ela m iz b u joyga. — A ytganing kelsin. M anavi b o ‘layotgan « sh am o l-to ‘polon»lar sal bo silsin , keyin kclarm iz. U sh u n d a y d eb shishani o ch d i. Ikkita piyolaga to ‘ldirib quydi. — Q o v u rilg an g o ‘s h td a n ol. R asulbek tarelkaga to 1 rl-b esh ta ja z tashlab, stolga q o ‘ydi. — Q a n i, ol, Bek. M e n sen i astoydil u k a m , d e g a n m a n . S en h am m a sirim ni bilasan. S endan sir yashirm aganm an. Seni o ‘zim dek b ila m a n . O l, o l, u k ag in am . R asulbek u n i h e c h q a c h o n b u n a q a m e h rib o n b ir v aziyatda k o 'rm ag an d i. H ay ro n b o ‘ldi. Ikkovi ichib yub o rish d i. M irvali k e tm a -k e t yan a quydi. — E n d i m e n jin d e k tu r ib ic h a y . B o‘lm a sa , o s h n i b u z ib q o ‘y a m a n , — d ed i R asulbek. — Ichaver, b uzm aysan. Shovla qilib q o ‘ysang ham yevoram iz. S hu bug u n ju d a ta b ia tim yaxshi. Ichgim kelyapti, d o ‘stim . R asulbek u n in g b u xil kayfiyatini S S S R O liy Soveti d e p u ta t- ligiga k rsatilganidan deb o ‘yladi. Shu xursandchilikka sherik boMish u c h u n ik k ilan m ay piy o lan i k o ‘tard i. — S izning bu d u n y o i o la m d a sog‘-sa lo m a t y ashab yurishingiz u c h u n . O rq an g izd an ergashib, biz h a m tirikchilik qilib yurishim iz u c h u n ,— dedi. — B ilasan m i,—ded i M irvali R asu lb ek n in g yelkasiga q o ‘lini q o ‘y ib ,—m e n saxiy o d a m m a n , sh u n i b ilasan m i? — B ilam an , x o ‘ja y in . — T o g ‘ning n ary o g ‘id an q a n c h a p u l keldi? — S akson m in g , x o ‘ja y in , — d eb ja v o b qildi R asulbek. 184 — S hu p u lla m in g h a m m a sin i sen g a b e ra m a n . 01. M en in g davlatim da yayrab qol! R asulbek o ‘zini y o ‘q o tib q o ‘yay dedi. — Y o ‘g ‘-e , x o 'ja y in , ju d a k o ‘p-ku?! — O lav er, m e n ik i o ‘zim ga y e tad i. T ash q a rig a c h iq ib , p ich a k iy ik o ‘ti te rib k e la m a n . Q o n b o sim im k o ‘tarily ap ti. S hu k o nyak o ‘Igum i ic h m a y d e y m a n -u , y an a b o ‘lm ay d i-d a! Q o n b o sim i b o r o d am g a konyak b o ‘lm aydi, ara q durust. U sh u n d a y d e b t o ‘rva k o ‘ta rib , tash q arig a ch iq ib ketdi. H av o y a sh n a b tu ra rd i. M irvali ikki yelkasini o rq ag a kerib, h u z u r q ilib n a fa s o ld i. A tro fg a a la n g la b , b e g o n a n in g n azari tu sh m a sin , d eb to sh d ev o rn i q ald iratib surib, g ‘o r o g ‘zini berkitdi. C h o ‘ntagidan boyagi y o n soatni o lib qaradi. U n in g sovg‘aga olgan, ismi yozilgan soatlari, Rasulbek «Beryozka»dan olib kelgan elektron soatlari k o ‘p edi. U la m i tu tm a sd i. Bu y o n so at u n g a o ta q a d rd o n boMgani u c h u n d o im o y o n id a o lib y u rard i. M irvali p astd an tu rib , ishratxona tepasida ikki to m o n d a n egilib tu rg an qoyaga q arad i. B ah ay b at to s h la r s h u n d o q q in a tep asid a soyabondek turardi. Mirvali toshlaiga tirmashib tepaga chiqdi. M exanik p o rtla tg ic h n in g b itta sin i o ‘n g to m o n d a g i x arsan g tagiga, y an a b itta sin i c h a p to m o n d a g i to sh tagiga tiq ib q o ‘ydi. U pastga qay tib tu sh ib , ariq d a b e t-q o ‘lini yuvib, d a stro ‘m oliga artd i. M ash in a yoniga b o rib , o ‘n besh m in u tla r cham asi u y o q -b u y o q la rn i b e z o v ta to m o s h a q ilib tu rd i. K eyin kab in ag a o ‘tird i-y u , m a sh in a n i g u ru lla tib h ay d ab ketdi. U a rc h a z o rd a n c h iq q a n d a so a t u c h d a n yigirm a o lti m in u t o ‘tgandi. Y ana to ‘rt m inutdan keyin m ehm onxona portlaydi. Mirvali m otorga gaz berdi. M ash in a shag‘allam i surib, tepalikka ch iq d i-d a, suv kech ib p icha yurgach, boya R asulbek m in i bergan joyga keldi. Bu pay t so a t u c h d a n y ig irm a sakkiz m in u t o ‘tg an d i. M irvali m e h m o n x o n a d a n , ta x m in a n , t o ‘rt y u z m e trc h a n arig a b o rib qolgandi. M ash in an i t o ‘xtatib, pastga tu sh d i. S o at u c h d an yigirm a t o ‘qq iz m in u t o ‘td i. M irv alin in g b ir k o ‘zi so a td a , b ir k o ‘zi to sh la r o rq a sid a n u c h la ri k o ‘rin ib tu rg an a rc h a z o rd a . S o a tn in g sek u n d strelkasi olti raqam i ustidan o ‘tayotganda M irvali ikki kaftini yuziga to rtib , «ollohu akbar!» dedi. S hu payt dahshatli portlash boshlandi. K etm a-ket portlash toshlam i osm onga otdi. T og‘ oraliqlarida quloqni k a r q ilad ig an x u n u k a k s-sa d o ay lan ib y u rd i. B ir z u m d a n keyin y an a h a m m a y o q jim jit boM di-qoldi. 185 R asulbek ham ketdi. M irvali u c h u n u en d i o rtiq ch a edi. K eyin- gi yillarda M irvali nim aiki qilgan b o ‘lsa, ham m asig a shu R asulbek shohid. T og‘ ortiga o ‘tkazilgan echkilam i, m ana shu m ehm onxonada boMib o ‘tg a n ishlarni u yaxshi b ilad i. V aqtiki kelib, ahvol tan g boN adigan p a y tla rd a , a lb a tta , u o g ‘z id a n gullaydi. E n d i u n in g xizm ati b itd i, y ashashga h aq q i y o ‘q edi. M irvali d arro v y o ‘lga c h iq m a d i. B em ahal p o rtla sh d a n h ayron boMgan c h o ‘p o n la r shu to p d a b u to m o n g a q a ra b tu rish ip ti. O zro q vaqt o ‘tk azib y o ‘lga ch iq ish kerak. M irv a li b o y a b itta x a to g a y o ‘l q o ‘y g a n in i b ilib q o ld i: m e h m o n x o n a d a R asulbek yech ib q o ‘ygan kostyum c h o ‘ntag id an m a sh in asin in g kalitini olish kerak ed i. O h n a p ti. B og‘d a qolgan u n in g m ashinasi bagajnigida pul bor. Q a n d o q qilsa b o ‘larkin? Bir y o ‘li to p ilib q o la r, d e b o ‘yladi, M irvali. Y an a so atn i o lib q a ra d i.U c h d a n q irq u c h m in u t o ‘tip ti.E n d i ketsa h a m boMadi. YoMga tu sh d i. S h u n d o q q in a d o ‘ng ay lanib suv b o ‘yiga b u rilg a n d a , p a std a n p a q ird a suv k o ‘ta rib c h iq ay o tg an Asqaraliga ko‘zi tushdi. Bu o d am selda oqib tushgan p o ‘lat sandigMni lopgan edi. Mirvali aytg an b a h o n a la rg a ishonm asligi m u m k in . O d a m b o la sin in g sir saqlashi qiyin. M irv alin in g k o ‘nglida y o m o n , ju d a y o m o n niyat tu g ‘ildi... A sq aralin in g p a std an to y o ‘lga c h iq ib olish ig ach a y etti-sak k iz q a d a m q o ld i. M a sh in a tezligi so atig a salk am o ltm ish k ilo m e trn i k o ‘rsatib tu rip ti.Y a n a o z ro q gaz b e rish , y etm ish k ilo m e tr tezlik olishi kerak. Asqarali y o ‘lga chiqib olganda, m ash in a u n d a n ellik q ad am ch a uzoqlikda edi. M irvali yan a gaz berdi. Asqarali c h o ‘chib, q ad am in i tezlatd i. P aq irlard ag i suv ch a y q a lib , u n in g te z y urishiga m o n elik q ilard i.M irv ali u n g a y e td im d e g a n d a , u p a q irn i ta sh la b , o ‘zini ch e tg a oldi. M irvali m in i keskin b u rib y u b o rg an e d i, A sqaralini to m b o 'y i toshga q ap ish tirib q o ‘ydi. M irvali m a sh in a n i d arro v o rq ag a q a y ta rm a d i, to lab id an q o n o q q u n c h a , k o ‘zi o q ib tu s h g u n c h a qisib tu rav erd i. O xiri orqaga tisarildi. Asqarali sh u n d o q q in a yonboshiga yiqildi. B u rilish d a ata y in k o ‘p rik d an o ‘tm a y , m a sh in a n i suvga soldi. Suv m ash in a salo n ig ach a ch iq d i. M o to r o ‘ch ib q o lish id an q o ‘rqib d arro v yan a q irg ‘o q q a c h iq d i. S h id d a t b ilan o q a y o tg a n to g ‘ suvi m ashinaga q o ‘ngan g ‘u b o rlam i yuvib ketg an edi. 186 S h u b u g u n , y arim so at ic h id a M irvali ikki g u v o h d a n xalos b o ‘lgandi. B u n aq a « om ad» kelgan k u n la r ju d a kam u ch ray d i, y e lk a m d a n o g ‘ir yuk ag ‘d arilib tu sh d i, d eb o ‘yladi. U m a g n ito fo n tu g m a sin i b o sd i. « 0 ‘xsh ay d i-k u » q o ‘sh ig ‘i y a n g rab ketd i. M irvali k a y f b ilan b o sh in i g o h u y o q q a, g o h bu y o q q a ta sh lab , q o ‘sh iq d a n sel b o ‘lib b o rard i. Ikki kishining hayoti b an d id an qirqilgan shunday paytda k o ‘ngli q o ‘sh iq istagani u n in g u c h u n g ‘ayritabiiy b ir hoi em asdi. B u x o ro a m ir in in g j a l l o d i h a m z i n d o n d a o d a m s o ‘y ib c h iq q a n d a n keyin ch ak k asig a gul ta q ib y u ra r ekan. N ih o y a t, b o q q a keldi. A b d u laziz so ‘rida M irvali t o ‘g ‘risida m aqola ch iq q an «Selskaya jizn» gazetasini o ‘qib yotardi. U M irvali- n i k o ‘rishi b ilan o ‘rn id a n sa p ch ib tu rd i. — O v q a t-p o v q atin g b o rm i? — B or, bor. S uzib ch iq ay m i? — D avay!— d e d i M irvali. U s h u n d a y d eb to l tag id a tu rg a n R asu lb ek n in g «Jiguli» siga q a ra d i. A b d u la z iz o v q a t su z ib k e lg u n ic h a sa b ri c h id a m a y , R asulbekning m ashinasi oldiga bordi. Bagajnikka kalit solib k o ‘rdi, tu sh m ad i. Q aytib kelib, garajga telefo n qildi. — G a ra jd a n e c h ta «Jiguli» bor? — d eb so 'rad i. U ta ra fd a n , u c h ta xususiy, y ettita hali h e c h kim ga berilm agan «Jiguli» b o r, d eg an ja v o b b o ‘ldi. — H a m m a sin in g k alitin i y ig ‘ish tirib kel. A b d u laziz dastu rx o n g a ovqat q o ‘ydi. «X alq n o m zodi» M irvali R ixsiyev h a d d a n ta s h q a ri o c h iq q a n e d i, h e c h q a y o q q a q a ra - m ay , b irp a sd a o v q a tn i sh a p illa tib yedi. U s tid a n ikki piy o la c h o y ic h ib , o ‘rn id a n tu rd i. G a ra j b o sh lig ‘i b ir s h o d a kalit b ila n kirib kelardi. — BoMdi, sen ketaver, — dedi M irvali u n in g qoMidan kalitlam i o la r ek an . — B iro zd an keyin A blaz o p c h iq ib b eradi. G araj boshligM k etgach, M irvali kalitlam i bagajnik qulfiga b ir- b ir solib k o ‘ra b o sh lad i. Bittasi tushdi. U bagajnikdagi q o g ‘oz q o p n i olib, ichiga q arad i. Y uz so ‘m lik, ellik so ‘m lik p a c h k a la r. Y a n a b ir k ich ik ro q q o g ‘oz p a k e td a ham yigirm a m ing atrofida pul. — Ablah! — dedi M irvali. — Sakson m ing, deb m eni laqillatgan ek an . Y igirm a m ingni o ‘m arib q o ‘ygan ekan-da! 187 U b ag ajn ik n i y o p ib , y a n a q u lflab q o ‘ydi. Q o g ‘oz q o p b ilan p a k e tn i k o ‘ta rib , m e h m o n x o n a z in a sid a n c h iq a r e k a n , A blaz, deb ch aq ird i. Y ugurib kelayotgan A bdulazizga kalitlam i otdi. — G arajga o p ch iq ib ber! M e h m o n x o n a d a p u lla m i sa n a b , ja m i yuz m in g ekanligiga q a n o a t hosil q ilg ach , q o p n i k arav o t tagiga tiq ib , o ‘zini t o ‘sh ak k a otdi. U bugungi k u n id an n ih o y a td a x u rsan d edi. * * * Salim a in stitu tn in g R A F m ashinasida keldi. Eshik berk edi. U y a tro fin i ay lan ib , M o sh , M o sh , d e b c h a q ird i.M u s h u k k elm ad i. D e m a k , A sqarali u n i o lib k etg an , d e b o ‘yladi. U sh u n c h a y o ‘l yurib kelg an sh o fy o rn i o v q a tla n tirib , keyin ja v o b b e rm o q c h i edi. — A kangizni oldiga olib bo rib q o ‘yasiz en d i, inim . 0 ‘sh a yerda rizqim izga y arasha yegulik topilib qolar. M ashina Z am burug‘qoya to m o n yo‘l oldi. K uz kirib, to g ‘ salqin b o ‘lib qolgan edi. M ashina orqasida chang k o ‘tarilm asdi. Y o‘l yoqa- sida o n d a-so n d a uchrab qoladigan doMana tuplarida Ьащ qolm agan. Shoxlaridagi s h ig il m e v alar q ip -q iz il b o ‘lib k o ‘zn i olad i. K iyik o ‘tla r q u rib , qovjirab q o lg an . T o sh la rn in g o fto b ro 4 to m o n id a yovvoyi k a p ta rla r ikki q a n o tin i y o z ib , k o ‘k ra k la rin i q iz ig a n shag‘alga berib yotishibdi. S h u n d o q q in a yonlaridagi ilon p o ‘stlariga b ep arv o q a ra sh a d i. 0 ‘n c h o g ‘lik to sh b a q a y o ‘lni kesib o ‘ty ap ti. S h o fy o r u la m i k o ‘rm a d i, sh ek illi, b osib o ‘tib ketd i. S alim a o rq a oynadan qaradi. Toshbaqalaiga hech narsa qilm apti. Shofyor ko‘rgan, a ta y in b osib o ‘tg a n ek an . — N im a d eb o ‘tirip siz, o p a ,—d e d i.— S am osval b osib o ‘tsa h a m h e c h balo u rm ay d i. B ir m a rta se m o n o rtilg a n sam osval toshbaqani bosib o ‘tgandi, o ‘ldi-yov, d eb kabinadan tushib qarasak, h ech narsa b o ‘lm ag an d ek pild irab ketyapti. Y o'lga tosh qulapti. 0 ‘tib b o ‘lm ay qoldi. S hofyor n im a qilishini b ilm ay , h a y ro n b o ‘lib tu rg a n e d i, te p a lik d a n u stig a b ir q o p a n z u r p iy o z o rtilg a n e sh ak n i y e tak lab b ir c h o l tu sh ib k e la y o t- g an in i k o ‘rdi. C h o l u la r yoniga k elg an d a o ‘zi g a p boshladi: — J o ‘lni tas b asq an . Suvdan keshib o ‘tingiz. A ijag‘i to za j o ‘l. S h o fy o r u n g a ra h m a t a y tib , m a sh in a n i tisarib , sal o rq ag a b e rd i-d a , pastlikka q a rab yurgizdi. 188 Suv tin iq edi. T o g 1 suvi sh u n d o g ‘a m tin iq b o 'la rd i. A yniqsa, k u z kirib, y a n a d a lin iq ip ti. T agidagi to sh la ri san asa b o ‘ladigan d a ra ja d a a n iq k o ‘rin a d i. M a sh in a suvda o z ro q y u rg a n d a n keyin y an a y uqoriga — y o ‘lga ch iq ib oidi. C h o l ay tg a n c h a , yoMning bu to m o n i tek is edi. M a sh in a silk in m ay , ravon b o ra rd i. C h a m a si, ikki kilom etrcha yurganlaridan keyin tepalikda A sqaralining chodiri k o ‘rindi. — Y etdik, o pa. S h o fy o r sh u n d a y d e d i-y u , A sq aralin in g «M oskvich»i o ch g an so ‘q m o q d a n y uqoriga e n d i ko T arilay o tg an e d i, o 6n besh c h o g ‘lik yovvoyi m ushuk m o to r tovushidan c h o 'c h ib , to ‘rt tarafga tiraqaylab q o ch a boshladi. S hofyor bilan S alim a pastga tushishdi. Y ovvoyi m u sh u k la r o rasid a M o sh h a m b o r edi. U o g 'z id a tishlab ketayotgan bir p arch a g o 'sh tn i yerga tashlab, o ‘girilib qaradi. S alim an i ta n id i. Y an a g o ‘sh tn i tish lab , u to m o n g a kela b o sh lad i. B o sh q a m u sh u k la r to s h la r te p a sid a ularg a ju d a x u n u k q arab tu rish ard i. — H a, o ‘lgur, yuribsanm i? 0 ‘z tirikchiliging o ‘zingga qoldim i? U s h u n d a y d e b M o s h n in g b o 'y in la r id a n sila d i. Yovvoyi m u sh u k lar yan a boya q o ch g an joylariga yopirilib kela boshladilar. S h o fy o r bu y erd a n im a balo b o r e k a n , e c h k im i, q o ‘ym i o 'lg a n b o ‘lsa, yovvoyi m u sh u k larg a yem b o ‘lyapti shekilli, d eb o 'y la d i- d a, o 's h a to m o n g a y u ra b o sh la d i. Y ovvoyi m u sh u k la r o d a m sh arp asid an yan a q ochishdi. S alim a M o sh b ilan o v o ra e k a n lig id an , sh o fy o m in g qaytib kelganini sezm agandi. U n in g rangi o ‘ch gan, q alt-q alt titrardi. lyagi silk in ib , g a p iro lm a y q o ‘li b ila n m u s h u k la r q o c h g a n ta ra fn i k o ‘rsatardi. S alim a hayron. U nim a deyapti? N im a b o 'ld i o ‘zi? U shofyor ko ‘rsatgan to m o n g a yurayotgan edi, bilagidan ushlab to ‘xtatdi. — B o rm an g , b o rm a n g , — d ey a o ldi z o ‘rg‘a. Salim a to ‘xtadi. — A k am , — d e d i titra b -q a q s h a b shofyor. — 0 ‘lib y o tibdi... Salim a uning gapini oxirigacha eshitm adi. O 'sh a to m o n g a o 'q - d ek otilib ketdi. O rq asid an M osh h a m yugurdi. S h o fy o r b orm adi. B orishga yuragi b e tlam asd i. B ir o z d a n keyin S a lim an in g alam li q ic h q irig 'i b ir esh itild i-y u , tin d i. B oshqa ovoz c h iq m a d i. S hofyor 189 shoshib, o ‘sha to m o n g a bordi. Salim a o ‘zidan ketib yiqilgan, M osh h a m o n g o ‘sh t c h a y n a r edi. A sq a ra li y o n b o s h i b ila n y o tib q o lg a n . U n in g k e k irta g i, k o ‘kragi, q o rn i g ‘ajilgan. B unday p ay tlard a erk ak kishi d ad ilro q b o ‘ladi. S h o fy o r o ‘zini o ‘nglab oldi. S alim an i k o ‘tarib ch e tg a o lib , to sh g a suyab o ‘tqizib q o ‘ydi. N im a qilishini bilm ay, b ir da m o ‘ylanib tu rd i-d a , ildam lik bilan o rqasiga q ay tib , m ash in ag a o ‘tird i. K elgan yoMidan ja d a l ketdi. O radan sal vaqt o ‘tib, c h o ‘ponlam i boshlab keldi. Bir c h o 'p o n n i sovxoz idorasiga x ab ar berishga yubordi. S alim a h a m o n q im irlam ay , to sh g a su y a n g a n c h a o ‘tiripti. M osh shapillatib g o ‘sh t chay n ay d i. C h o ‘p o n la r ham n im a qilish- larini bilm ay, a n c h a v a q tg ach a serrayib tu rib qolishdi. B ir c h o ‘p o n , o p a n in g yuziga suv sep in g lar, d ed i. Y o ‘l o ‘rtasid a ikkita p a q ir y o tard i. B ittasida suv o lib kelishdi. S alim an in g yuziga sepishdi. S alim a u y q u d an uyg‘o n ib ketgandek, c h o ‘c h ib k o ‘zin i o c h d i. O y o g ‘iga ish q a la n a y o tg a n M o sh n i tep ib y u b o rd i. M osh n o ro zi b ir o v o zd a m iyovladi. A sq aralin in g jasad i ustiga c h o p o n yopib q o ‘yishdi. H e c h k im d an sado chiq m asd i. M irvali «N iva»da u c h a stk a m ilistiyasi b ilan keldi. Ja sa d n in g b etin i o c h ib q arad i. A sqarali k o ‘krag id an m a sh in a siqib, e n tik ib - entikib jo n taslim qilganda oqib tu sh g an k o ‘zlari o ‘shandayligicha q o lgan. M irvali u n in g b e tin i y o p d i. U k o ‘p o ‘lim larn i k o ‘rgan, m u rd a d a n c h o ‘ch im ay d ig an boMib k etgandi. — M u sh u k larn i q irib ta sh lash kerak. Y a q in d a n beri to g ‘d a o d a m x o ‘r m u sh u k la r p ay d o b o ‘lgan. Bu o ‘sh a la rn in g ishi, — dedi M irvali c h o ‘ponlarga qarab. C h o ‘p o n la r u n in g g ap in i tasd iq lash d i. — M ush u k insonga d o ‘st boM m aydi, — ded i bittasi. — M u s h u k la rn in g n iy a ti y o m o n boM adi. B o lan g o ‘lsin , tizzangda o ‘zim o ‘tiray, derk an . Salim a go‘sht chaynayotgan M oshga o ‘qrayib qaradi. 0 ‘m idan tu rib , y erd an tosh olib, unga jo n -ja h d i b ilan otdi. T eg m ad i. M osh qochdi. Baland tosh ustiga chiqib, bag‘rini berganicha, ularga yom on tikilib turaverdi. — C h o d ird a n k o ‘rp a olib tu sh ib o ‘ra n g la r, — ded i M irvali. K eyin S a lim an in g old ig a kelib, h a m d a rd lik b ila n dedi: 190 — O p ajo n , q a n d o q qilam iz. P eshonasiga to g ‘-to sh la rd a o ‘lish bitilg an ek an . C h id a m a y ilojim iz y o ‘q. Salim a indam adi. Axir, shu n ch a yil birga yashashdi. Biron m arta biri-b irin i sen d em ad i. A rm iya h ay o tin in g m u rakkab yillarini Ыща b a h a m k o ‘rish d i. A sqarali x izm at q ilad ig an qism qayga k o ‘ch sa, S alim a h a m birga k o ‘ch d i. B iron kun u n i yolg‘iz tash lab ketm adi. F a rz a n d siz lik d a n k u y m asin , d eb u n g a b o lad ek erk alan d i. E rm ak b o ‘lsin, deb m ushuk boqdi. Qayga borsa olib yurdi. M ana shu m ushuk u n in g k o ‘ksini g ‘ajidi. T ilk a -p o ra qildi. S hu to p d a S a lim an in g k o ‘zi o ld id a n b u tu n u m ri b irm a -b ir o ‘td i. A n a en d i ta m o m . T o g ‘-to sh la r o rasid a A sqarali u m r yo ‘lini ta m o m qildi. A sqaralini R A F m ashinasiga olishdi. — O pajon, sizlar ketaveringlar. Bu yerda qolgan yuklam i o ‘zim jo 'n a ta m a n . M ashinasini ham haydab olib borib beram iz. Sovxozdan ja n o z a g a o d a m j o ‘n a ta m a n . K a m - k o ‘s tin g iz b o ‘lsa, a y tin g , to rtin m a n g ... M irv alin in g gapi o g ‘zida qoldi. S alim a b irg in a «rahm at» s o ‘zi bilan u n in g g apini b o ‘lib q o ‘ygandi. — M a n a sh u m u sh u k n i y o ‘q otinglar. S h u n i k o brm ay. H a m m a tep ad a toshga bag‘rini berib yotgan M oshga qaradi. U o d a m la rg a y o m o n tik ilib tu ra rd i. U c h a stk a m ilitsiyasi y o n id an to ‘pp o n ch asin i ch iq azib , u n i moMjalga ola boshladi. M irvali u n in g q o ‘lini q o q ib tash lad i. — T o ‘p p o n c h a b ilan urib boM maydi. S h o sh m ay tur. U s h u n d a y d e d iy u m a sh in a d a n q irq m a q o ‘s h o g ‘iz m iltiq n i oldi. Q o ‘nd o q n i yelkasiga tirab turib, ikkala tepkini b a ro b ar bosdi. T o g 6-to sh la r g u m b u rlab ketdi. M osh pastga yu m alab tushdi. Ikki- u c h m a rta o y o q q o q d i-y u , jim b o ‘ldi. B ad an g a ig n ad ek san c h ila d ig a n kech kuzgi to g ‘ sh am o li esdi. T e p a d a egasiz q o lg an c h o d ir silkindi. R A F j o ‘nab ketdi. C h o ‘p o n la r o rq ad an m a ’yus q arab qolishdi. M irvali h ech kim ga q a ra m a y , m ash in asig a o ‘tira rk a n , o rqasiga o ‘girildi. — Boringlar endi. T og‘d a qan ch a m ushuk bo ‘lsa, barini otinglar. B itta qo lm asin . Q a n c h a o ‘q sa rf qilsanglar, m e n t o ‘laym an. U y o ‘ld a k e ta rk a n , o ‘z q ilm is h in i m u s h u k la rg a t o ‘n k ab y u b o rg a n id a n m a m n u n edi. A sq a ra lin in g o ‘lim in i e n d i h e c h 191 kim d an g u m o n qilishm aydi. O d a m x o ‘r m ushuklarga t o ‘nkayveri- shadi. K o ‘ngli x otirjam b o ‘lgan M irvali m ag n ito fo n tugm asini bosdi. A hm atov satoda « C h o ‘li iroq»ni ijro etardi. M irvali darrov o ‘chirib q o ‘ydi. Bu kuy u n g a A sqaralining o q ib tu sh g an k o ‘zlarin i eslatdi. M irvali b u g u n n in g o ‘zid a ikki o d a m n i oMdirdi. Ikkovi h am unga otasi q ilm ag an yaxshiliklarni qilgandi. R asulbek u n in g hisobsiz boyliklarini q o ‘riqlardi. U n g a v afodor q u ld ek x izm at q ilard i. M irvali u n i a n a s h u n in g u c h u n oMdirdi. U n in g oldiga d a stu rx o n y ozib, hisobsiz b o y lik lam i, shu h am m asi seniki d eb , m a sh in a d a h a m o p k e tib boM m aydigan d a ra ja d a k o ‘p g ila m la m i sovg‘a q ilib , to g ‘ o rtid a n o lib kelgan p u lla rn i h a m , m enga qilgan yaxshiliklaring u c h u n senga b erdim , deb uni g ‘ordagi ishratxonada po rtlatib yubordi. A sq aralin i neg a oM dirdi? T o g ‘ k a m arig a y a sh irg an p o ‘lat san d ig ‘ini to p ib b e rg a n i, u n i to b o g ‘g ach a o p k elib b erg an i u c h u n o ‘ldirdi. O d am bolasi birovga hech q a c h o n bekorga yaxshilik qilm aydi. S h u yaxshilik tag id a, a lb a tta , b ir x iy o n a t, yovuzlik y ash ay d i, d eb o ‘ylard i M irvali. K im d ir senga yaxshilik q ild im i, a lb a tta , dilida b ir kir niyati b o ‘ladi. S huning u c h u n u n d a n foydalandingm i, o ‘sh a zah o ti u n i y o ‘q qil. M irvalining shiori a n a sh u n d a y edi. Download 104 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|