Qayta ishlangan nashri t o s h k e n t

K a d b o n i  —
  k a y v o n i  ( d a s t u r x o n c h i ,   m e h m o n   k u ta d i g a n   o d a m ) .
** 
M iy o n a   ra v   —
  q u d a l a r   b i l a n   o l d i - b e r d i   q i l a d i g a n ,   ik k i  o 'r t a d a   is h  
b i t i r a d i g a n   o d a m .
216

qay tib  keldi.  U rg u td a k atta kurash b o ‘ldi.  P an jak en td an   kelgan b ir 
ayol  polvon:
—  K im  ta la b g o r b o ‘lsa o ‘rtaga ch iq sin ,  —  dedi.
U  n ih o y a td a  kelishgan,  ch iro y li,  o ‘ttiz  besh yoshlardagi ju v o n  
e d i.  S h u   b ilan   k u ra sh   tu s h a y ,  y iq ilsam   h a m   a rm o n im   y o ‘q, 
d e g a n la r k o ‘pay ib   q o ld i.  Ju v o n   q a n d o q k i  p o lv o n   o ‘rtaga  tu sh sa , 
ikki  d a v ra   a y la n g a n d a   y e lk a sin i  y e rg a  b o s a v e rd i.  J iz z a x lik , 
y a k k ab o g ‘lik,  c h iro q c h ilik   p o lv o n la r b irin -k e tin   yiqilaverdilar.
N iz o m   p o lv o n   d av rag a  c h iq ib ,  yiqilgan  p o lv o n la m i  h a q o ra t 
qildi.
— Ayol kishidan yiqilgan nom ardlar!  K urash tushishni senlarga 
k o ‘rsatib q o ‘yam an!
U  sh u n d a y   d e b ,  xuddi  b u rg u t  q a n o t  q o q a y o tg a n d e k ,  ikki 
q o ‘lini  ikki to m o n g a  silkitib d av ra ay lan d i. A yol  p o lv o n n i o ‘rtaga 
tushishga undadi.
J u v o n   o rq a sid a   t o ‘lg‘a n ib   tu rg a n   ikki  o ‘rim   so ch in i  boshiga 
ch a m b a ra k  qilib ta n g ‘id i-d a ,  o ‘rtaga chiqdi.
O lishish  b o sh la n d i.  N iz o m   p o lv o n   u n g a   q o ‘l  u z a tg a n d a ,  u 
sh u n d a y  za rb  b ilan  q o q ib  tash lard ik i, g o lyo q o ‘li  tirsag id an  uzilib 
chiqib ketad ig an d ek  b o ‘lardi.
D a v ra n i  t o ‘rt  a y la n ish d i  h a m k i,  ju v o n   y o n b o sh   b e rm a d i. 
Q aytaga N izo m  polvonga chil berib, yonboshiga otib yubordi.  Borib 
u stid an  b o sm o q c h i ed i.  N iz o m   p olvon c h a q q o n lik  b ilan  o ‘m id a n  
tu rib  ketdi. Ju v o n  raqibining zaif joyini bilib olgandi.  N izo m  polvon 
yonboshga yaram as ekan. Ju v o n  yan a b ir m arta u n in g  ikki qoMidan 
siltab   to rtd i-y u ,  o ‘ng  o y o g ‘i  b ila n   u n in g   c h a p   o y o g ‘ini  q o q ib  
yubordi.  N izo m  polvon gursillab yerga yiqildi. Ju v o n  bosdi.  N izo m  
p o lv o n n in g   b ir  yelkasi  y erd a,  a m m o   c h a p   yelkasini  y e rd a n   b ir 
q a ric h   b a la n d   u sh lab   tu ra rd i.  Ju v o n ,  yo  M o m o   H av o   d e d i-y u , 
u n in g   c h a p   y elk asid an   bosa  b o sh lad i.  S h u n d a   N iz o m   p olvon 
jirk a n c h   b ir  ishga  q o ‘l  urdi.
T irsag i  b ila n  ju v o n n in g   k o ‘k rag in i  eza  b o sh la d i.  B o r  k u ch i 
b ila n   jo n   a c h c h ig ‘id a   ez d i.  S h u n d a   n im a d ir  boMdi.  J u v o n n in g  
k o ‘kragidan allaq an d ay  to m ir uzildi. Ju v o n   ingrab y u b o rd i. Y erda 
b ir   y e lk a si  b ila n   y o tg a n   N iz o m   p o lv o n n in g   u s tid a n   tu rd i. 
K o ‘k rag in i  c h a n g a lla b   d a v ra d a n   c h iq a rk a n ,  u n g a   q a ra b   g ‘azab 
b ila n   d edi:
217

—  R izqi  yak  b a c h a m   x o ‘rd i-y a ,  n o m ard !  (B ir  b o la m n in g  
rizqini  y ed in g ,  n o m ard !)
A na sh u n d an   keyin N izo m  polv o n n in g  n o m i  Q iz polvon b o ‘lib 
ketdi.  D avralarda o ‘rtaga tushsa,  chiq,  ch iq  dav rad an ,  ayollar bilan 
kurashga yaraysan,  Q iz polvon  bilan  k u rash m ay m iz, d eb  chiqazib 
y uborad ig an  boMishdi.
Bu  a tro fd a n   A zim   o ‘g kriga  te n g   k eladigan  o lg ‘ri  c h iq m a g a n . 
Y ak k ab o g ‘  bilan  Q a y n a r  orasi  q irq   k ilo m e trla r  b o r.  A zim   o ‘g ‘ri 
b ir  kechasi  Y akkabog‘d a n   h o ‘kiz o ‘g ‘irlab  keladi.  U n in g   kechasi 
h o ‘kiz  haydab  kelganini  h ech   kim   k o ‘rm ag an .  L ekin  h a m m a n in g  
g u m o n i  s h u n d a n   edi.
A zim   o ‘g ‘ri  k e c h q u ru n   n a m o z s h o m n i  Q a y n a r  m a sjid id a  
o 'q ig a n in i  h a m m a  k o ‘rgan.  E rtalab  b o m d o d n i  h a m  shu  m asjidda 
o ‘qiganiga g u v o h la r bo r.  Q a n d o q  qilib b ir k ech a d a   q irq   k ilo m e tr 
u  y o q q a  b o rib ,  q irq   k ilo m e tr  b u   y o q q a  h o ‘kiz  h a y d ab   kelishi 
m u m k in ?
Aslini olganda, Azim o ‘g kri  nam ozshom ni o ‘qiganu Yakkaboqqa 
yeldek  y u gurib  k etgan.  T o n g   sa h a rg a c h a   h o ‘k izni  h ay d ab   kelib, 
a d ir orqasiga  yashirib,  y a n a  b o m d o d   n am o zig a y etib kelgan.
O d am larn in g  aytishlariga qarag an d a,  A zim  o ‘g ‘ri ellik-oltm ish 
kiloli  q o 'y n i  yelkasiga  o lib  q o c h g a n d a ,  c h o 'p o n la m in g   iti  ham  
quvib y e to lm a s ekan.
A zim  o 'g T i  o 'lg a n d a  o n a si sh u n d a y  d eb   yig‘lagan ekan:
K ech asi  y u rib   m o l  to p g a n
A z im o 1,  bolam o*.
K u n d u z   y o tib   yel  to p g a n
A z im o ',  b o la m o 4.
M a n a   shu  N a sim   p o lv o n   o ‘sh a  A zim   o ‘g T in in g   kenja  o ‘g ‘li
edi.
N asim   p olvon b ilan J a ’far M irvalining en g   ish o n g an   kishilari. 
U r  d eg a n in i  u rish a rd i,  te p   d e g a n in i  tep ish a rd i.
K un pesh in d an  o q q an d a u lar sh a h a r bo'sag'asiga yetib kelishdi. 
M irvali shofyorga  m ash in an i to ‘xtatish n i buyurdi.  0 ‘zi "Volga"dan 
ch iq ib ,  o rq a d a n  kelayotgan yuk m ash in asin i  k u tib  tu rd i.  M ash in a 
xuddi  u n in g   y o nginasiga  kelib  to rm o z   b erd i.  U   kab in ag a  b o ‘y 
c h o ‘zib:
2 1 8

—  S iz la r  sh a h a rg a   k irm a n g la r,  a y la n m a   y o ‘l  b ilan   b o rib , 
c h o rra h a d a   m en i  k u tib  tu rin g la r,  —  d eb  b u y u rd i.
H u rm a tli  k ito b x o n ,  sizga  tu sh u n a rli  boMsin  d eb   v o q e a n i  sal 
o ld in d a n   b o s h la m o q c h im iz .  N a s im   p o lv o n   b ila n   J a ’fa r  o tn i 
m a sh in a d a   o lib  k e lg u n ch a  t o ‘rt  oy  o ld in   m a n a   b u n d a y   v o q ea 
b o ‘lgandi...
...  K ech ad an  beri  C h o r c h in o r radiouzeli p an jak en tlik   H abiba 
polvon  B obodo‘stova bilan  Q iz polvon o ‘rtasida hal qiluvchi  "jang" 
b o ‘ladi,  d eb  q ay ta-q ay ta eshittirardi.
Q iz  p o lv o n   —  N iz o m   p o lv o n n in g   laqabi.  U   b ilan   erk a k la r 
u m u m an  kurash tushm ay q o ‘yishgan.  0 ‘tgan galgi kurashda N izom  
raq ib asin in g   k o ‘kragini  tirsagi  b ilan   ezib  su t  kelm ay d ig an   qilib 
q o ‘ygan.  U x udo xohlasa endi bu ko'kragidan h am  sut yurm aydigan 
q ilib  q o ‘y a m a n ,  d eb   n iyat  qilgan.
0 ‘sha jangda  H abiba polvon, "Rizqi yak bach am  h o ‘rdi nom ard" 
d eb  d a v ra d a n  ch iq ib  k etgandi.
Bu galgi ja n g  ayovsiz boM adigan  k o ‘rinadi.
C h o r   c h in o r n in g   " 0 1 a m a y d o n i" g a   o d a m   s ig ‘m a y   k e td i. 
K ab o b p a z u ,  so m sa p a z u ,  m o ro jn iy c h ila ru ,  p ax ta  q a n d   so ta d i- 
g a n la rd a n  to rtib  "X onim " p ish irib  c h iq q a n la r,  a y ro n c h ila r kurash 
ishqivozlaridan ko‘ra k o ‘pga o ‘xshardi.
H a k a m la r o ‘z jo y la rin i  egallashdi.  A w a l  ra y o n la rd a n   kelgan 
yosh  p o lvonlarga gal berishdi.
K u rash   ish q iv o zlarin in g   ichi  q izib  ketdi.
—  Biz qiz p olvon bilan  panjakentlik polvon o p an in g  kurashini 
k o ‘rgani  k elg an m iz, avval shularga  navbat b erilsin ,  degan  ovozlar 
chiqdi.  K o ‘pchilik bu gapni q u w a tla b  to ‘p o lo n  boshladi.  H akam lar 
bu talablarga quloq solm asalar kurash buziladiganga o ‘xshab qoldi.
Bakovul  o ‘rtaga ch iq ib ,  e ’lo n   qildi:
— T alab larin g izn i  q o n d ira m iz .  H o z ir  "Q iz  polvon"  laqabli 
N iz o m   p olvon A zim   o ‘g ‘li b ilan  p an jak en tlik  p o lv o n  o p a   H ab ib a 
B o b o d o ‘stovalam i davraga ch aq iram iz,  m arh a m a t...
U   ikki  raq ib n i b ir-b iri  b ilan  q o ‘l  o lish tirib ,  k u rash  b o sh la n d i, 
dedi.
N izo m  polvon xotiijam  edi. A m m o H abibaning yuzida,  ko‘zida, 
h o la tid a   q a n d a y d ir g ‘azab ,  o ‘ch   olish  hissi  sezilib  tu rard i.
B akovul,  o m in ,  d e b   yuziga  fo tih a  to rtd i.  O lishish  b o sh lan d i. 
Y an a  ikki  eski  ra q ib la r b e tm a -b e t  kelishdi.
2 1 9

H abiba polvon  B obodo‘stova N izom  polvonning qoMidan ushlab 
b ir  siltag an   e d i,  b a g ‘riga  kelib  tu sh d i.  U n i  a z o t  k o ‘ta rib ,  xuddi 
to sh   o ly n a y d ig a n   p o lv o n la rd e k   b o s h id a n   ikki  q a ric h   b a la n d  
k o ‘ta rib ,  y ag ‘rin  to m o n i  b ilan  у ещ а ta sh lad i.  Z a rb  b ilan   tu sh g an  
N izo m   ingrab yubordi.  H abiba fursatni  boy b erm ay ,  ikki yelkasini 
erga  q a p ish tirib ,  tizzasi  b ilan   u n in g   «nozik jo y in i»   eza  b o sh lad i. 
J o n -ja h d i  b ila n ,  k u c h in in g   b o ric h a   ezaverdi.  N iz o m   p o lv o n  jo n  
taslim  qilay o tg an d ek  ovozi sek in -sek in  o ‘c h a  boshladi.
Bakovul  u la r tepasiga  keldi.
—  S in g lim ,  b as  qil.  In so fin g  b o rm i,  o ‘ldirib  q o ‘y asan -k u .
H abiba u n in g  gaplariga quloq solm adi.  Oxiri  N izom  polvonning
ovozi o ‘chdi.
U ni  ikki yigit zam barda o p ch iq ib   ketayotganda  H abiba dedi:
—  T u   e n d i  m a rd   n e s ti,  tu   e n d i  h e z a la k   (S e n   e n d i  e rk a k  
e m a s s a n ,  h e z a la k s a n ).  S e n i  h a m m a   q iz   p o lv o n   d e y a rd i.  E n d i 
sen   h e z   p o lv o n   boM ding,  n o m a r d ,  d e d i- y u   d a v ra d a n   c h iq ib  
k e td i.
M a n a   sh u   N iz o m   p o lv o n   A zim   o ‘g ‘rin in g   t o ‘n g ‘ich  o ‘g ‘li, 
N a sim n in g  k atta akasi edi.
N a s im   p o lv o n   b ila n   J a ’fa r  u n i  c h o rra h a d a   k u tib   tu ris h a rd i. 
U  kelishi  b ilan   m a s h in a  b o rtin i o c h ib ,  ta x ta d a n   k o ‘p rik  q ilishdi. 
Q o ra   B a x m aln i  a s ta  y e ta k la b  yerga  tu sh irish d i.  U n in g   k o ‘zid a n  
b o g ‘ic h in i  y e c h ib   o lis h g a n d a   e n tik ib   b o s h in i  silk itd i.  0 ‘zin i 
q o ‘yarga jo y  to p o lm a y , tu y o q  q o q a  b o sh lad i.  M irvali,  h o  jo n iv o r, 
h o   jo n iv o r ,  d e y a   u n in g   b o ‘y in la rin i  silay   b o s h la d i.  O t  sal 
tin c h ig a n d e k  edi.
—  S izlar en d i  o rq ag a qaytinglar.  P astkashlik qilib passajir olib 
o ‘tir m in g la r ,  —  d e d i  M irvali.
N asim   p olvon sal ran jig an d ek  boMdi.
Y u k   m a sh in a si  o rq a g a   q a y td i.  M irvali  Q o ra   B ax m alg a  m i- 
n ib   o ld i.  O t  o ‘y n o q la b   u n i  u s tid a n   irg‘itib  ta s h la m o q c h i  b o ‘la r, 
a m m o   k o ‘p   o tl a r n i   b o ‘y s u n d ir g a n ,  u m ri  o t  u s tid a   o ‘tg a n  
M irv alin in g   jilo v  tu tg a n  q o ‘llari  te m irc h in in g  laq q a c h o ‘g ‘  boM­
g a n   te m irn i  q isg a n   o m b u rid e k   b a q u w a t  ed i.  U   o t  u s tid a   tu rib  
shofyorga dedi:
— Sen sal turib, shoshilm ay kolxoz bog‘iga bor. A m m o m endan 
o ld in  b o rm a.  X o‘pm i?
S h o fy o r,  tu s h u n d im ,  d e y a   b o sh   q im irla tib   q o ‘ydi.
2 2 0

M irvali  o tg a   q a m c h i  b o sm ad i.  Ikki  tizzasi  b ilan   o h ista   n u q ib  
q o ‘ydi.  Q o ra  B axm al  b o ‘y n in i  gajak qilib ,  y ollarini  silkitib  asfalt 
yoNni  ta ra q la tib   yurib  ketdi.
K olxoz bog‘i  darvozasi  old id a m a sh in a la r qalashib ketgan edi. 
R e s p u b lik a n in g   d e y a rli  h a m m a   o b la s tla ri  n o m e ri  q o ‘yilg an  
m ashinalar b o r edi.  U la ro ra sid a  ikki-uchta «T N O »,  «SN O » singari 
belgilari  b o r  «C hayka»  m a sh in a la ri  h a m   tu rard i.
M irvali  o tn i  g ijin g latib ,  d a rv o z a d a n   ic h k arig a  kirdi.  O ldi 
fontanli hovuz yoqasidagi  shiyponda o d am   k o ‘p.  N o z - n e ’m atlarga 
to ‘lgan dastu rx o n  atrofida o ‘tirg an lam in g  aksariyati  Q ah ram o n lar, 
d e p u ta tla r   ed i.  Q o ‘sh  q a h ra m o n n in g   o ‘g‘li  —  t o ‘la d a n   k elg an , 
k o ‘rin ish id a n   n ih o y a td a   o 'z ig a   b in o   q o ‘yganligi  b ilin ib   tu rg an  
yigit  z iy o fa tn i  b o s h q a ra rd i.  Q a y sid ir  te z k o r  rasso m   a lla q a c h o n  
q o ‘sh  q a h ra m o n n in g  p o rtre tin i  ik k ita  y u ld u z b ilan   ishlab  u lg u - 
rip ti. B o ‘yi  salk am  ikki  m e tr  k elad ig an   p o rtre t s h iy p o n g a c h iq a - 
verishdagi arkka osib q o ‘yilgan.  Q o ‘sh q a h ram o n n in g  o ‘g ‘li q o ‘lida 
q a d a h  b ilan  n im a la rd ir deb  tu rg an  ed i, b o q q a  o td a  kirgan odam ga 
z a rd a   b ila n   b ir  q a ra d i-y u ,  lek in   te z d a   c h im irilg a n   q o sh lari  y o ­
z ilib ,  jo y ig a   keld i.  B eix tiy o r,  v o y -b o ‘,  d e b   y u b o rg a n in i  o ‘zi 
h a m   b ilm ay  q o ld i.  0 ‘tirg a n la rn in g  h a m m a si b a b -b a ra v a r o ‘g iri- 
lish d i.
M irvali  ular to m o n  bulutdek o t ustida silkinib kelardi.  O shxona 
to m o n d a n   kelay o tg an   Q o ‘sh  q a h ra m o n   u n in g   istiqboliga  chiqdi. 
Mirvali chaqqonlik bilan o ‘zini egardan oldi.  U bilan ota-bolalarcha 
quch o q lash ib  ko‘rishdi.  K eyin ot jilovini  unga tu tq azib ,  ikki qoMini 
q o v u sh tirg a n c h a ,  ot  q u llu q  b o ‘lsin,  dedi.
B ir  p asd a  o tn i  o d a m la r  o ‘rab  o lish d i.  Bir  yigit  x o k an d o zd a 
tu tu n i  c h iq ib  tu rg a n   isiriq  k o ‘ta rib   kelardi.  U   o t  a tro fid a   aylanib 
tu ta tib ,  qay tib  ketdi.  O ta -b o la  b u  ajoyib sovg‘ad an   o ‘zlarid a y o ‘q 
sh o d  ed ilar.  A x irb u   k o ‘p  poy g alard a,  k o ‘p k arilard a sovrin o lgan, 
yurganda sirkning otidek b o ‘ynini gajak qilib, ta m a n n o  bilan qadam  
tash lay d ig an   Q o ra   B axm al  edi!  Q o ‘sh  q a h ra m o n   M irv alin in g  
q o ‘llarini  qisib  ra h m a t  aytdi.
K ay f qilib  q o lg an   raislar,  sh u   o tn i  m in ib   b o g ‘ni  b ir ay lan g an  
ra isn in g   o ltin   y u ld u zi  h alo l  (u la rn in g   h a m m a si  q a h ra m o n la r 
e d i),  d e b   u n i  m in m o q c h i  b o ‘lishar,  Q o ra   B axm al  esa  pishqirib, 
u la m i egarga y aq in  yoMatmasdi.
R aislarn in g  biri  q o ‘li  lat  yeb,  biri  o q so q lan ib   ch etg a  ch iq d i.
221

Q o ‘sh  q a h ra m o n n in g   b u y ru g ‘i  b ilan  ikki  a z a m a t  yigit  Q ora 
Baxm alni osh x o n a orqasidagi  tolga b o g ‘lab q o ‘yishdi.
H a m m a   u c h u n  h u rm a tli o ta x o n  Jizzaxga  k ep tilar,  h o z ir katta 
o p an i  k o ‘rgani  kirib  k etganm ishlar, d eg an  g ap  tarq ad i.  Bu gapdan 
x a b a r  to p g a n   raislar  b ird a n   h u sh y o r  to rtib   qolishdi.
S h u   p a y t  y o sh i  y e tm is h la rg a   b o rg a n ,  b a rv a s ta   q o m a tli, 
televizorlarda ezm alanadigan, o ‘z tili bilan aytganda, «ocherk ustasi» 
T o ‘xtam ish   M asafoyev d eg an  y o zu v ch i  m a n a  sh u  o ‘tirg an   raislar 
m en tufayli  «O ltin Yulduz» egasi boNganlar, d eb  uyalm ay gapirardi. 
U larn i  m e n  g azetalarg a yozib,  telev izo rlard a  k o ‘rsatib q a h ra m o n  
q ilg a n m a n ,  deyardi.
H a m m a   u c h u n   h u r m a tli  ra h b a r  a ta y in   k e lib ,  m e h m o n - 
larga  salo m   b e rm a y   k e tsa m   yaxshi  b o ‘lm a s,  d e b   b o q q a   k ir- 
g a n d i.  S h u   p a y t  o s h x o n a   o rq a sig a   bogM ab  q o ‘y ilg an   o tn in g  
a rq o n i  b o ‘sh a b ,  u  se m o n   yoMkaga  c h iq d i.  0 ‘rg an m ag an   jo y d a  
y o tsirab ,  se m o n   yoMkani  ta ra q la tib   u  y o q d a n   b u   y o q q a  bezovta 
yugura boshladi.
—  Bu o t q ay d an   p aydo boMib qo ld i? — d ed i  ra h b a r ajablanib.
—  M irvali  Rixsiyev  sovg‘a  qilib  o lib  k e lip ti,  —  ded i  Q o ‘sh 
q a h ra m o n .
—  Q arig an d a o t  m ingingiz kelib q o ld im i? Y oshingiz b ir joyga 
borib qolgan boMsa...  Q o ‘ying, odam larga g ap -so ‘z boMmang.  O tni 
qaytarib yuboring.  Bu o tn i birgina  0 ‘zbekiston em as, b u tu n   0 ‘rta 
O siyo  biladi.  A yting,  M irvali  u n i  q a y ta rib   o lib  ketsin.
T o ‘x ta m ish   M asafo y ev   ta n tiq la n ib ,  h a m m a n g la r   m e n in g  
balachalarim sizlar,  degandek erkalanib nu tq in i davom  ettirayotgan 
edi.  U   h a m m a m iz  u c h u n  qad rli  rah b a rn in g  b o q q a  kirib kelganini 
sezib,  g a p in in g  b u   yogMni  y a lto q la n ib ,  u  kishiga  y o q ad ig an   qilib 
davom  ettirayotgan edi.
R a h b a r  sh iy p o n   yaq in ig a  kelib,  u n in g   n u tq ig a   q u lo q   sola 
b o sh lad i.  Q o sh lari  ch im irild i.  H a m   xijolatli,  h a m   z a rd a   b ilan 
M asafoyevning gap in i boMdi.
—  O q so q o l,  b u   g a p la rn i  k o ‘p  e sh itg a n m iz .  Q o ‘sh  x o lkiz 
q o ‘shilgan  arava,  choM ir  c h a s h m a ,  b e lb o q q a   qistirilg an   q a ttiq  
n o n ...  E n d i  bas.  P lastin k an i  a lm ash tirin g .
U   sh u n d a y  d e d i-y u ,  o rqasiga  q ay tib ,  b o g ‘d a n   c h iq ib   ketdi.
0 ‘rtaga  ju d a   n o q u lay   jim lik   c h o ‘kdi.  R aislar  M asafoyevni 
« c h o ‘qiy» boshladilar.
2 2 2

—  In s o f h a m   k e ra k -d a ,  d o m la.  Q ay erd a yig‘in b o ‘lsa,  alb atta 
a y tad ig an   gap in g iz  b itta .  Q o ‘sh  h o ‘kiz  q o ‘shilgan  arav a,  c h o ‘tir 
c h a sh m a .  Q o tg an   n o n ,  k ir q alp o q ...  B ugungi  x u rsan d ch ilik d a b ir 
yayrab o ‘tiray  d eb  kelgan ed ilar.  S h u n i  h a m  ta titm a d in g iz .  O m in  
o llo h u  akbar.  T o ‘y ta m o m ,  ketdik.
R aislar  sh iy p o n d a n   tu sh ib   ta sh q a ri  to m o n   у u ra   b o sh lad ilar. 
M asafoyev  avval  q ay sid ir  m a ro sim d a   yelkasiga  ta sh la n g a n   t o ‘n 
b ilan   h a y ro n   tu rib   q oldi.
—  Intirisnoye!  M en   x a to   g ap   a y tm a d im -k u .  N im a   degan 
b o ‘lsam  ham m asi  rost.
H ech   kim   u n in g   gapiga  q u lo q   so lm ad i.  Q o ‘sh  q a h ra m o n  
m e h m o n   k u tib   c h a rc h a g a n ,  raislarni  y a n a   p ich a  o ‘tirin g la r,  deb 
q istam adi.
M irvali b o g 1  darvozasi oldiga keldi.
—  X o ‘p,  xayr,  o q so q o l,  —  ded i  u  Q o ‘sh  q a h ra m o n g a .
—  O tn i o lib keling.  H o z iro q  olib  keting.
S ovg‘ani  q a y ta rib   o lib  k etish   M irvali  u c h u n   o ‘lim   b ilan   ten g
edi.
U  katta b ir g u n o h  qilib q o ‘ygan o d am d ek ,  Q o ‘sh  q ah ram o n g a 
b o tin m a y ro q  qaradi.
—  M enga jav o b  bersangiz,  ketay.
—  B em ah al b o ‘lib q o ld i-k u .  Y o tib  q o lin g ,  e rta la b   ketarsiz.
—  E rtalab g a  m ajlis  c h a q irib   q o ‘y g a n m a n ,  —d eb   yolg‘on lad i 
M irvali.  —  B orm asam  boMmaydi.
l in in g   y o lg ‘o n   g ap ira y o tg a n in i  Q o ‘sh  q a h ra m o n   h a m   bilib 
turardi.
—  M ayli,  u n d o q   b o 1 Isa,  O tn i  n im a   qilam iz?
—  Sizga atab  o lib  kelgandim .  Q olsin.
Q o ‘sh  q a h ra m o n ,  afsu slan g an d ek ,  dedi:
—  Iloji  y o ‘q.  M en   o t  m in ad ig an   y o sh d a n   o ‘tg a n m a n .  O lib 
keting.
M irv alin in g  tish lari  gM chirlab  ketdi.
—  O la d ig a n   b iro n ta   ish q ib o z  o d a m   b o 'ls a ,  te k in g a   b erib  
k etard im .
Q o ‘sh q a h ra m o n  ch arch ag an , shu to p d a  M irvali bilan gaplashib 
tu rish   h a m   m alol  k elay o tg an   edi.
—  B u  o tn i  k im g a   b e rs a n g iz   h a m   b iz n in g   y u r tim iz d a n  
tashqaridagi od am g a be ring.
223

U n in g   bu  gapi  q a m c h i  u rg a n d a n   b a tta r b o ‘ldi.
—  B o ‘p ti,  —  ded i  M irvali  g ‘ijinib.
—  K e c h a s i  o b o ra s iz .  H e c h   k im   k o ‘rm a y d i.  H o z ir   y u k  
m ash in asin i  c h a q ira m a n .  O b o rib  tashlaydi.
M irvali yolglo nladi:
— Y uk m ashinasi b o r. A k k u m u ly ato r zavodiga sovxozdan yuk 
m ash in asi  kelgan. B izni  k u tib   tu r is h ip ti.O ‘sh a n d a   o lib   k e ta m iz .
M e z b o n   rozi  b o ‘ldi.  M irvali  b e n ih o y a   m u lzam lik   b ilan   otg a 
m indi.  Jilov siltab darvoza to m o n g a  y o ‘rtdirdi.
K o ‘c h a d a  o ‘zining «Volga» si  kutib tu rard i.  E g ard an  tu sh m ay , 
shofyoriga buyurdi:
—  B eto n k ag a ch iq ib ,  m e n i k u tib  tur!
U  sh u n d a y  d e d i-y u , o tg a  ikki  m a rta  a c h c h iq -a c h c h iq  q a m c h i 
bosdi.  E rkalatishlarga,  silab-siypashlarga o ‘rgangan  Q o ra B axm al 
kutilm agan bu b ed odlikdan sapchidi.  U stidagi ch av an d o zn i silkitib 
tu s h irm o q c h i  b o ‘lib,  o rq a   o y o q la rin i  b a ro b a r  silk itib ,  g o h   o ‘ng 
y o n b o sh ig a,  g o h   c h a p   y o n b o sh ig a  o tm o q c h i  b o ‘lib  irg‘ishladi. 
A m m o   M irv a li  e g a r  k o ‘rg a n   c h a v a n d o z la r d a n   e d i.  U n in g  
c h o ‘y a n d ek   q a ttiq   qoMlari jilo v n i  s h u n d a y   k u c h   b ilan   to rta rd ik i, 
o t b o ‘yni  to rtilg an   k a m o n d e k  orqaga egilay-egilay derdi.
Q ora  Baxm al  itoat qilishga m ajb u r edi.  Egardagi suvoriy jilovni 
qayoqqa tortsa,  o ‘sha to m o n g a y o ‘l solardi.
S h a h a r  k o ‘c h a la ri  jim jit.  El  b ir  u y q u n i  u rib   boMgan.  Y aqin 
oradagi p arran d a ferm asidan  rasta boMgan  in k u b ato r xo‘rozlarining 
m a n q a  q ich q irish lari eshitilardi.
M irvali  c h a y q a la -c h a y q a la   o t  y o ‘rttirib ,  b e to n   yoMga  ch iq d i. 
S h o fy o r  «V olga»ning  chirogM ni  o ‘c h irm a y ,  u n i  k u tib   tu ra rd i.  U 
m ashina yoniga kelgandan  keyin egardan tushib,  ichadigan nim ang 
b o r,  d eb   so ‘radi.  S h o fy o r  b ag ajn ik d an   b ir  sh ish a  «B eliy  aist» 
d eg an   k o n y a k  b ilan   b ir b o sh   u zu m   olib,  k ap o tg a  q o ‘ydi.
—  O c h .  T iq in in i  c h iq a z ib  b er,  d eyapm an!
S h o fy o r  s h is h a   o g ‘zid a g i  qizil  q o ‘rg ‘o s h in   q a lp o q c h a s in i 
tish i  b ila n   o lib   ta s h la d i.  M irv ali  s h is h a n in g   o ‘z id a n   k a rn a y  
qilib q u lq u lla tib   ich a b o sh lad i.  A fti b u rish m a sd a n ,  e n tik m a sd a n , 
b ir  ic h is h d a   s h is h a n i  y a rim la td i.  H o z irg in a   a rtilib ,  y a ltira tib  
q o ‘y ilg an   k a p o td a   tu rg a n   b ir   b o sh   h u sa y n i  u z u m n i  gM jim lab 
o g ‘ziga  tiq d i.  B arm o q la ri  o ra s id a n   o q q a n   u z u m   su v lari  k o ‘y lak  
y o q a la rig a   to m d i.  B irp a s  n a fa s in i  ro s tla g a n d a n   k e y in   x u d d i
224

b o y a g id e k   qilib  q o lg a n in i  ic h d i.  Bu  gal  g azak   q ilm a d i.  K u h la b , 
ic h id a n   o lo v d e k   q a y n o q   n a fa sin i  c h iq a z ib ,  o ‘sh a  z a h o ti  tu n g i 
m u z d c k  choM  h avosini  y u td i.  K eyin  qoMidagi  sh ish a n i  u lo q tird i. 
B e to n   yoN ga  b o rib   tu s h g a n   sh ish a   c h il- c h il  boMib  k e td i.  O t 
c h o ‘c h ib  o rq ag a  ch e k in d i.  U n in g  jilovi  M irv alin in g  c h a p  qoMida 
e d i.  U  h a m   s ilta n ib   o ld in g a   m u n k ib   k e td i.  T u n   q o ra ,  o t  q o ra . 
K o‘ro y d in d a  faqat  o tn in g  pesh o n asid ag i o ‘sm a bargidek ingichka 
u z u n c h o q   o p p o q   q a sh q a si  k o ‘rin ib  tu ra rd i.
M irvali  ot yollarini siladi.  Q u y m u ch ig a shapillatib  urib q o ‘ydi. 
Yuzini yuziga qo'yib crkalatm oqchi b o ‘ldi.  K onyak hididan b eh u zu r 
boMgan ot boshini silkitdi.  Sal  nari surilib, yonboshi bilan  M irvalini 
bexos tu rtib  yubordi.
M irvali  g ‘azabga  keldi.  S h u   a b la h   o t  boM m aganda  bug u n  
b u n c h a lik   izza  boM m asdim .  B ugun  yigMlgan  p a sh m a la q   raislar 
m e n i  k o ‘ro lm a y d i,  k o ‘rishga  k o ‘zi  y o ‘q  u la rn in g ,  s h u la r  o ld id a 
sh arm anda b o ‘ldim -a, deb faryod urib yuborgisi kelardi.  H am m asiga 
shu  y aram as  ot  aybdor.
M irvali jilo v   u c h in i  kaftiga  ikki  o ‘rab  o lib ,  a la m  b ilan  o tn in g  
b oshiga, y u z -k o ‘zi  aralash  ik k i-u c h   m a rta  a c h c h iq  q a m c h i bosdi. 
Bu  n o g ah o n iy   z a rb a d a n   esan k irag an   o t  sa p ch ib   ketdi.  A m m o  
M irvalining  m etin   qoMlari jilo v n i  q o ‘yib y u b o rm ad i.  A lam   u stid a 
o tn i  savalayverdi, savalayverdi.  O xiri o t zarb  b ilan o rq ag a ch ek in a 
boshladi.  Q alqib ketgan  M irvali o y oqda tu ro lm ay  y u ztu b an  yiqildi. 
S h u n d a  h a m  jilo v n i q o ‘y v o rm ad i.  U ni o t b e to n  y o ‘l  u stid a su d rab  
ketdi.  U  q o rn i  b ilan  su d ralib   b o ra rk a n ,  tin m a y   so 'k in a rd i.  O xiri 
jilo v   qoM idan  c h iq d i.  S h o sh ib   o ‘rn id a n   tu rd i-y u ,  y o ‘l  y o q asid an  
katta b irto s h n i olib, Q ora Baxm alga qarab otdi. T osh  unga tegdim i, 
teg m ad im i — bilolm adi.  C h u n k i q o ra  o t q o ro n g ‘ulikda k o ‘rin m ay  
qolgan edi.  Faqat asta uzoqlashayotgan tuyoq tovushi eshitilib turardi.
S h o fy o r g‘az a b d a n   titra b  tu rg a n   M irv alin in g  old ig a  keldi.
—  O tn i  tu tib   kelaym i?
—  Y o‘q!  —  ded i  u  q a t’iy.  —  K etsin ,  svoloch!  B o ‘rilarga  yem  
boMsin!  S u y ak larin i  s h o q o lla r g ‘ajisin!
U  g a n d ira k la b -g a n d ira k la b   kelib,  m a sh in a   eshigini  o c h d i. 
O rqasiga  o g ‘ib  ketdi.  A gar sh o fy o r  ushlab  q o lm a g a n d a   c h a lq a n - 
ch asig a  yiqilishi,  b iro n   k o r-h o l  boMishi  a n iq   edi.
M irvali  n im a   q ila y o tg a n in i,  n im a  d ey ay o tg an in i  b ilm asdi. 
S h o fy o r  u n i  su y a b ,  o rq a   o ‘r in d iq q a   c h iq a z ib   q o ‘ydi.  E shik
15—  S .   A h m a d .   J i m j i t l i k
2 2 5

tashqarisida qolgan  ikki  o yog‘ini tizzasidan  b u k ib ,  ichkariga  itarib 
kirgizdi.  Bu payt  M irvali ju d a  xun u k  xurrak boshlagandi.
U  shu  u xlaganicha sa h a r payti,  hali  lo n g  y o rish m ay  uyg‘o n d i. 
Boshi zirqirab o g 'rir,  to m o g 'i  q aq rab   ketg an id an  y u tin o lm asd i.  U 
hali  ham   m ashinada y o tib m an ,  deb o ‘ylagan edi.  Q arasa,  bog‘dagi 
m e h m o n x o n a d a   o p p o q   c h o y s h a b   u stid a   tu p ro q q a   q o rish g a n  
kiy im lari,  etigi  b ilan  y o tib d i.  M u n k ib -m u n k ib  o ‘rn id a n   tu rd i.
Bog1  c h iro g 'i  o ‘c h m a g a n ,  h am m a y o q   k u n d u z d e k  y o p -y o ru g 1 
edi.  U  c h a y q a lib -c h ay q a lib ,  d eraza  oldiga  keldi,  tash q arig a  bosh 
c h iq a z ib ,  A blaz,  d eb   c h a q ird i.
H ovuz b o ‘yid a c h o p o n in i  b oshiga yostiq  qilib y o tg an   o sh p a z  
A b d u laziz b o sh in i  k o ‘ta rd i.
—  C h o y   opkel!
— C h o y   u stalda,  so ch iq q a o ‘rab q o ‘yg an m an .
—  B o sh q atd an   dam la!  —  dedi  M irvali  aftini  b u rish tirib .
— Y aq in d a d am lab ,  o ‘rab q o ‘ygandim .
M irvali  o rqasiga  q ay tib ,  so c h iq q a  o ‘ralgan  c h o y n a k n i  o c h d i. 
Hali  q ay n o q , q o 1!  kuydiradi.  Piyolaga quyib  x o 'p la m o q c h i  b o ‘ldi. 
E plolm adi.  O g‘ziga qaynoq  narsa olib boMmasdi.
—  Ablaz!  —  ded i  y ana.
A bdulaziz yugurib keldi.
—  E tikni  tort!
A b d u laziz yerga o ‘tirib  o lib ,  etik larn i  to rtib  ch iq azd i.
—  V a n n an i  yoq!
—  Y oqib q o ‘ygan m an .
—  M astava qil!
—  M astava tayyor.  G u ru c h in i solsam  b o 'ld i.
—  C h o 'm ila m a n .  K iy im -b o sh la rim n i  tay y o rlab   ber.
—  M ayka,  tru si,  yangi  p a y p o q ,  so c h iq   o p k irib   q o ‘y g a n m a n , 
— ded i A bdulaziz.
M irv a li  u n i  k a lta k la s h g a   b i r o r   a s o s   to p o l m a y ,  n o ilo j 
v annaxonaga kirib ketdi.
A bdulaziz tu p ro q q a  qo rish g an   e tik n i,  ariq b o 'y ig a o 'tirib  olib, 
o b d a n   h o ‘l  latta  b ilan  ishqaladi.  K eyin  u larn i  zin a  o ldiga q o ‘yib, 
m astavaga g uruch solgani oshxonaga kirdi.
M irvali  v a n n a x o n a d a   uzoq  q o lib   k etdi.O xiri  q ip -q iz il  b o ‘lib, 
k a tta k o n   so ch iq n i  p aran jig a  o ‘x sh atib   b oshiga  y o p ib   c h iq d i.  Bu 
payt A bdulaziz m astava k o ‘tarib  kirayotgan  edi.
2 2 6

M irvali so c h iq q a   o ‘ralib o ‘tirib ,  b ir-ik k i  qo sh iq   m astav a  ic h - 
g an   boMdi.  O g‘ziga o lg a n in i y u to lm a d i.  T om ogN ni  o lovdek  kuy- 
d ird i.
M irvali yurt  ustida d epsinib yurgan,  aytgan jo y id an   kesadigan, 
k o ‘zlagan  m aq sad ig a  o ‘sh a  z a h o ti  y e tm a sa ,  o ‘z  alan g asid a  o ‘zi 
y o n a d ig a n   b e sa b r o d a m   edi.
U  ik k in ch i  « O ltin   Y ulduz»  t o ‘g ‘risidagi  n iy ati  c h ip p a k k a  
c h iq q an id an  jazavaga tushdi.
Y altiro q   z in a la rn in g   ikki  p oyasini  b ir  qilib,  p astg a  tu sh d i.
A riq b o ‘yida baliq to zalab  o ‘tirg an  A bdulaziz u n in g  vajohatini 
ko‘rib,  esankirab qoldi.  M irvali unga, opkel, d eb  baqirdi. A bdulaziz 
n im a  opkelishi  kerakligini  b ilard i.  Y ugurib  ichkariga  kirib  ketdi. 
Z u m   o ‘tm a y   b a q a lo q   sh ish a  k o ‘tarib   c h iq d i.  Bu  «K am us»  d eb  
atalgan fransuz konyagi edi.  Bir lik o p ch ad a  k ahrabodek sap-sariq, 
b a rm o q q a   o ‘xshash  u z u n -u z u n   husayni  u zu m n i  stolga  q o ‘ydi. 
M irvali  k o nyak p o ‘kagini o c h o lm a y , A bdulazizga baqirdi.
—  D ayus,  o c h ib   c h iq san g   oM asanm i?
A bdulaziz p o ‘kakni  p ich o q  bilan ch iqazib unga  uzatdi.  M irvali 
ikki  m a rta   p iyolani  to ‘ldirib  ichdi.
—  M enga q ara,  A blaz,  birov telefo n  qilsa,  m eni  y o ‘q,  d eb  ayt. 
Q ay o q d a,  d eb   so ‘rasa,  o ‘lgan,  h o z ir jan o zasin i  o ‘qishyapti  de.
—  Q o ‘yin g ,  x o ‘ja y in ,  n afasingizni  issiq  qiling,  yaxshi  gapga 
h a m ,  y o m o n   gapga  h a m   fa rish talar  o m in ,  dey d i-y a.
M irvali  k o 'p   k utdi.  A m m o   h ech   kim   telefo n   q ilm ad i.  K u ta - 
kuta toqati to q  bo ‘lgan  Mirvali T oshkentga, qudasining uyiga telefon 
qildi.  U yida y o 'q .  M irvalining qizi  tru b k an i  oldi.  S a lo m -alik   ham  
qilm ay,  d ad an g  q an i,  d eb  so ‘radi.  Q izi,  id o rad alar,  hali  kelganlari 
y o ‘q ,  d eb  ja v o b   qildi.
M irvali  m a rk a z q o 'm g a ,  q u d a sin in g   k abinetiga  telefo n   qildi. 
T ru b k a n i  q u d a n in g  o ‘zi  oldi.
—  O bzi  n im a  g ap ,  q u d a , ju d a  o y o q  osti  b o ‘lib  k e td im -k u .  Bir 
o d a m g a  sh u n c h a lik  h a m  ja b r qilasizlarm i?
Q u d a bosiqlik qildi.
—  U n a q a  ycngil boM m ang,  kayfm giz borga o ‘xshaydi.  E rtaga 
g a p la s h a y lik .  Y o ‘q ,  h o z ir   siz  b ila n   g a p la s h m a y d ila r.  0 ‘n g  
q u lo g ‘ingiz  b ilan   h a m ,  c h a p   qulogM ngiz  b ilan   h a m   esh itib   q o 1- 
ying.  Bu  d a rg o h g a  ik k in ch i  m a rta   kayfingiz  b o rid a  telefo n   qil- 
m ang.  G a p in g iz  b o ‘lsa, sog1  p ay tin g izd a gaplashasiz.
227

Q u d a  x ay r  ham   d e m a d i,  b o la -c h a q a sin in g   sog‘lig‘ini  ham  
so‘ram adi. T ru b k an i  zarda bilan  shaqillatib tashladi.
Mirvali  ustm a-ust ichaverdi. Yiqilib qo lguncha ichdi. A bdulaziz 
u n i,  oNikni  su d ra g a n d e k   qilib,  a ran g   y o to q q a   o lib  kirib,  kiyim - 
boshi bilan  karavotga yotqizdi.
O fto b   c h iq q a n d a   u y g ‘o n g a n   M irvali  z in a p o y a d a   b o sh in i 
ch an g allab  o ‘tirardi.
—  A blaz,  b o ‘lm ay ap ti-k u !  —  ded i  u  z o rlan ib .
—  Bir  piy o la  a ra q m i,  k o n y a k m i,  k o 'z in g iz n i  c h irt  y u m ib  
ichib  y u b o rsan g iz,  tin ch iy siz.  D avosi  shu.
—  S h u n a q a m i,  —  ded i  u  aftini  b u rish tirib .  —  U n d a y  b o ‘lsa, 
opkel!
A b d u laziz  se rv a n tn i  o c h ib ,  u n d a n   b ir  sh ish a  k o nyak  b ilan 
p iy o la   o lib   q o ‘y d i.  M irv a li  q o ‘li  q a ltir a b ,  s h is h a n i  o c h d i. 
Q u y ay o tg an d a  d im o g ‘iga  qoMansa  k o nyak  hidi  urilib ,  basharasi 
bujm ayib  ketdi.  Piyolani o g ‘ziga o lib b o rib ,  nafas olm ay shim irdi. 
Ichi  yonib  ketgandek b o ‘ldi.  S ochiq b ilan  o g ‘zini  yelpidi.  O h  urib 
yubordi.
—  M enga qara, Ablaz.  Boqqa hech kim  kirm asin.  Ishton polvon 
kelsa,  uyg‘o n g u n im c h a  jilm a y ,  k u tib   o ‘tirsin.
—  Rajab aka shu yerda.  Q ayrag‘o ch  tagida «M ushtum » varaqlab 
o ltiribdi.
—  C haqir!
A b d u laziz  uni  ch a q ird i.  M irvali  u n g a  aftin i  b u rish tirib   q a - 
radi.
—  0 ‘ylab  q a ra sa m ,  sen  h a m   kcrakli  o d a m   ek a n sa n .  Senga 
m uhim  topshiriq bor.  Bu erda o ‘ralashib yurm a. T oqqa bor. Azizbek 
degan  bo lan i  b ilasan -a?
—  R av sh an n in g   o ‘g‘lini  ay ty ap sizm i?  B ilam an.
—  S hu b o la n in g  o rq asid an  soyadek ergashib yurasan.  H oliroq 
jo y d a  ro ‘b a ro ‘  kelib q o lsa, o tib  tashlayver,  savobga qolasan.
—  H o z ir  to g ‘d a   o ‘q  ovozi  ch iq ish i  bilan  fo rm ali,  form asiz 
m elisalar k o ‘z o c h ib   y u m g u n c h a   y etib  keladilar.
—  U n d a y  b o ‘lsa,  b o bg ‘izlab x a n d a q q a  tash lab  yubor.
Bu  g ap n i  esh itib   tu rg an   A b d u laziz sesk an ib   ketdi.
M irvali  R ajab p o lv o n n i  m a q ta b  q o ‘ydi.
—  Z o ‘r  b o la s a n -d a ,  ish to n .  0 ‘z im n in g   ish to n im sa n ,  ablah.
U sh u n d ay  d eb  g an d irak lag an ich a y o to g ‘iga ch iq ib  ketdi.
2 2 8

R ajab  p o lv o n   o g ‘izga  tu sh ib   q o lg an   p o lv o n lard an   ed i, jussasi 
kichkina b o ‘lishiga qaram ay,  o ‘zidan katta polvonlarni  ham  yengib 
y u rard i.  U n in g   raqiblari  q a n d o q   qilib  tagiga  tu sh ib   q o lg an larin i 
b ilm ay  q o la rd ila r.  U  xuddi  m u ltfilm   q a h ra m o n la rig a   o ‘xshaydi. 
L ip   e tib   u  to m o n id a ,  lip   etib  b u   to m o n id a   p ay d o   b o ‘lib q o la r, 
to m o s h a   qilib  o ‘tirg an   ish q ib o zlarin in g   h a m   b o sh lari  ay lan ib , 
n im a  boM ayotganini  bilm ay qolardilar.
Bir  k a tta   saylda  boMgan  k u ra sh d a   bakovul  R ajab  p o lv o n n i 
q o ‘lidan u shlab davra aylantirdi.
—  R ajab  p o lvonga b o rm i  talab g o r.  M u ltfilm   p o lvonga  ta la b - 
g o rla r b o ‘lsa, davraga chiqsin!
B uxorolik  Istam   p olvon o ‘rtaga c h iq d i.  U  gavdali,  m uskullari 
terisini tu rtib  ch iq q an  balan d  b o ‘yli  polvon edi.  Bu p o lvonda kuch 
k o ‘p u  h u n a r y o ‘q ro q  edi.  U  d av rad a  k o ‘pa m  xadis o lib yurm asdi. 
S h artta k o ‘tarib urar, yo ustidan c h iq a r yo tagiga tushganini bilm ay 
qolardi.
Bakovul  ulam ingbelbogM arini tekshirib ko‘rib, olishuvga ruxsat 
berdi.
Istam   p o lv o n n in g   to sh i  o g ‘ir  ed i.  U n i  k o 'ta rib   yerga  urish 
u c h u n  avval o y o g in i y erd an  uzish  kerak.  Rajab polvon  raqibining 
o y o g ‘ini  y erd an   u zd im i,  ta m o m ,  u n i  yerga  u rish i.  u stid an   bosib 
tu sh ish i  an iq .
Ik k a la   p o lv o n   x a d is  o lib ,  b ir - b ir in i  s in a b ,  d a v r a n i  b ir 
a y lan ish d i.  R ajab  p o lv o n   raqibini  g ‘aflatga  solib,  b ir  k o ‘ta rish d a  
у ещ а u rm o q ch i b o ‘ldi. Yo pirim , deb k o ‘tarishga chogMandi.  Istam  
p o lv o n ,  yerga  m ixlab q o ‘yilgandek,  q o tib  turaverdi. A na sh u n d a n  
k ey in   R ajab   p o lv o n   b o r  k u c h in i  yig‘ib,  b ir  h a m la d a   y e rd an  
u z m o q c h i b o ‘ldi.
—  Y o,  pirim !
S h u n d a   k u tilm a g a n   v o q ea  y u z  b e rd i.  Y a ’n i  R ajab  p o lv o n ­
n in g  ish to n b o g ‘i  c h irt etib   u z ild i-k e td i.  B uni  Istam   p olvon  sezdi. 
U n i  s h a rtta   k o ‘ta rib   c h irp ira k   q ilib   a y la n tira   b o sh la d i.  R ajab  
p olv o n n in g  ishtoni tizzasigacha tushdi.  Y ana shitob bilan aylantira 
boshladi.  Ishton endi to ‘piqqacha tushgan edi.  Istam  polvon yanada 
te z  a y la n tira  b o sh la d i.  Is h to n  t o ‘p iq d a n   u c h ib  c h iq ib ,  h a k a m la r 
y o n ig a  b o rib   tu sh d i.  Istam   p o lv o n   ish to n siz   ra q ib in i  h a m o n  
a y lan tirard i.
229

B akovul  z o ‘r  b ilan   u larn i  t o lx tatd i.  Ik k o v in in g   h a m   boshi 
ay lan ib ,  o ‘rtad a  m astga  o ‘xshab c h a y q a lib -c h a y q a lib  a ra n g  tu ri- 
sh ard i.  R ajab  p olvon  q o ‘l  siltab,  d av rad an   c h iq ib   ketdi.
A na shu v oqeadan  keyin  uning  Rajab polvon oti  Ish to n   polvon 
b o ‘lib  ketgan  edi.