Qayta ishlangan nashri t o s h k e n t

XXII
M irvali  c h a rc h a g a n   edi.  U  e n d i  d a m   olish  u c h u n   y o to q q a 
kirib  k etayotganda A bdulaziz u n i t o ‘xtatdi.
—  X o‘ja y in ,  eshitdingizm i,  T olibjon to g ‘a o la m d a n  oMibdilar.
2 4 0

—  S h u n a q a m i,  — dedi  M irvali orqasiga o ‘girilib.  — Q a ch o n ?
M irvalining bu g ap d an  xabari b o r.  L ekin g o ‘yo en d i esh itay o t-
g an d ek  tu td i o ‘zini.  A slini o lg an d a,  bu  «operatsiyaga»  u n in g  o ‘zi 
c h e td a n   tu rib   rah b arlik   q ilgandi.  B efah m   y u g u rd ak lari  Jay ro n a  
o ‘rniga T o lib jo n n i o tib  q o ‘yishgan edi.
—  A g a r  ja n o z a g a   k e ta y o tg a n   b o ‘lsa n g iz   m e n i  h a m   o lib  
k e tasizm i...  T o lib  to g ‘a  k o ‘p  yaxshi  o d a m  ed ilar...
U n in g  ja n o z a d a n   ham   « zaru r  ishlari»  k o ‘p   edi.  U  m ash in a 
y o n ig a keldi.  Iltijo bilan q a ra b  tu rg an  Abdulazizga:
—  S en   sh u   y e rd a  qol.  T o lib   o ‘lib  k etd i.  Ja n o z a g a   k elg an - 
k elm ag an in g n i  bari  b ir  bilm aydi.
Z in a  c h etid a o ‘z in i oftobga solib,  h u ф a y g a n  b a ro q   m ushukka 
y o m o n   q arash   qild i.  K o ‘n g lid a,  sh u   m u sh u k   h a m   payti  kelib 
A sq aralin in g   k u n in i  b o sh im g a  so lad i,  su y ak larim n i  g ‘ajiydi,  deb 
o ‘yladi.  U n i  k u ch in in g  b o rich a tep d i.  M u sh u k  h o v lin in g  
0
‘rtasiga 
b o rib   tu sh d i.  M irvali  ketd i.  A b d u laziz  o rq a sid a n   o ‘ksib  q arab  
qoldi.
*  
*  
*
M irvali  kelg an d a  ja n o z a g a   o d a m   t o ‘plan ib   boMgan  edi.  U 
m ash in ad an  tushishi bilan tu m o n a t ikkiga ayrilib,  unga yoM ochdi. 
Y oshlar chetga chiqishdi.  K eksalar qoM qovushtirib, salom  berishdi.
H a m m a  jim .  M irvali esh ik  o ld id a  tu rg a n   N a sim   p olvon b ilan  
J a ’farga  x u n u k   b ir q a ra sh   qildi.  Ikkovi  h a m   k o ‘zini  y ash iro lm ay  
q o lish d i.
Ic h k a rid a n   Z a y n a b n in g   faryod  u rib   yigMashi  esh itilard i.
—  R o ‘sh n o lik   k o ‘rm ag an   akaginam !  Y o ru g 1 ja h o n d a n   n o m - 
n ish o n siz k etg an  akaginam !
M irvali  hovliga yuragi b etlam ay ro q   kirdi.
O nasi ayvonda teb ran ib -teb ran ib  oMiribdi.  Supa labida Jayrona 
b oshini  ikki  kafti orasiga o lg an ch a qim irlam ay d i. Y elkasi m uttasil 
silk in ad i.  U n in g   o ‘ng  qoMi  tirsag ig ach a  d o k a   b ila n   tangM lgan. 
Z a y n a b n in g   so c h la ri  t o ‘zg‘ib  k etgan.  Ikki  tizzasiga  te lb a la rc h a  
s h a p illa tib   u rib ,  h o v lin in g   и  b o s h id a n -b u   b o sh ig a  d o d la b   borib 
keladi.
E sh ik d an   kirib  serrayib  tu rg a n   M irv alin i  k o ‘rd i-y u   Z ay n ab  
unga o ‘zini otdi.
16—   S .   A h m a d .   J i m j i t l i k

—  V oy,  M irvalijon  ak a, jig a rim d a n  ju d o   boMdik!  Y o n g in a n - 
gizda savlat  to ‘kib yursa boMmasmidi!  E ndi  n im a qilasiz,  bittagina 
su y a n c h ig ‘ingiz  h a m   ta sh la b   ketdi!  Bu  d u n y o d a n   r o ‘sh n o lik  
k o ‘rm ay   ketdi...
M irvali  n im a deyishini bilm asdi.  U n in g  diydasi q a ttiq ,  u n c h a - 
m unchaga  ko‘ziga yosh  kelm asdi.
—  BoMdi,  boMdi,  singlim .  O 'z in g n i  tu t.  Bir  oMim  h a m m a - 
m izn in g   ham  b o sh im izd a bor.
M irvalining  ovozini  e sh itib ,  Ja y ro n a   b o sh in i  koMardi.  U n g a 
sh u n d a y   q arad ik i,  M irvali  b ir  q a d a m   o rq ag a  c h e k in g a n in i  o ‘zi 
sezm ay qoldi. Ja y ro n an in g  ikki  k o ‘zidan o ‘q otilib,  uning k o ‘ksiga 
qadalgandek edi.  Mirvali  uning bu qarashiga to b  berolm adi.  K o‘zini 
o lib q o c h d i.
M irvali burilib,  k o ‘c h a  tarafga q arab  y u rark an ,  to 'x ta d i.
—  Z ay n ab ,  k a m -k o ‘sting boMsa,  to rtin m a y  ayt.  N im a n g  kam , 
nim a kerak?
Z a y n a b   u n in g   gapiga  q u lo q   so lm ay ,  yan a  d o d   so lg a n ic h a   u 
y o q d a n -b u  y oqqa asabiy bo rib  kela boshladi.
M irvali  tash q arig a  ch iq d i.  0 ‘tirg a n   c h o lla r y an a  o ‘m ila rid a n  
tu rish d i.  U  qoM  siltab ,  oM iraveringlar,  d eg an   ish o ra  qilsa  ham  
ch o lla r hassaga  k o ‘krak q ad ab  turaverishdi.
M irvali  u la r q ato rig a  b o rib  oM irm ay,  m ash in asi  to m o n   ketdi. 
N asim  bilan J a ’far unga ergashdi.  U   m ashina eshigini o chib,  ratsiya 
trubkasini ko‘tarib yana joyiga tashladi. G unohkorona qoM qovushtirib 
turgan J a ’far bilan  N a sim  polvonga yevorgudek o ‘qrayib qaradi.
—  S en  a b la h la m i  k in d ig in g d an   o tish   kerak.  Ikk o v in g n i  h am  
paym onang toMganga o ‘xshaydi.  M enga p an d  b erishdan boshqaga 
yaram ay qoldilaring.
J a ’far beti qattiq, andishani bilm aydiganlardan edi.  M irvalining 
ish o n ch ig a  kird im ,  n im a n i  x o h lasam   q ila v e ra m a n ,  d eb   o ‘zini 
q o ‘yib yuborgan edi.
—  E n d i,  b iz d a   n im a   ayb,  x o ‘ja y in ?   K ech asi,  h a m m a y o q  
qorongM boMsa. Y urib tu rg an   m ashinadagi  o d am n i  moMjalga olish 
o so n  b o ‘p tim i?
N asim  polvon gapga aralashdi:
—  M ash in a  u c h   m a rta  t o ’n ta rild i.  Ikkovi  h a m   ta m o m  boMdi, 
d e b   o ‘ylag an   edik.  A navi  x o tin n in g  jo n i  q a ttiq   e k a n ,  h ech   balo  
boMmapti.
2 4 2

U n in g   g apini  J a ’far  ilib  ketdi:
— U larning «Jiguli»sini aeroportdan kuzatib keldik.  Ikki  m ashina 
bilan  o ‘rtaga  olib  siqib  kelaverdik.  Bir  to m o n d a n   N asim   aka,  bir 
to m o n d a n  m e n  m ashinani yondoshtirdik.  Ikki  m arta tepki bosdim . 
R ulda xo tin i edi.  Erkagi  yelkasi  b ilan t o ‘sib qoldi.  0 ‘qn in g   ikkovi 
h a m o ‘shanga  teg ip ti.  M ash in a tram vay yoMiga ch iq ib   ketdi,  stol- 
baga  qarsillab  urilganini  b ilam an ,  b ir  m ah al  qarasam ,  dum alab  
katta y o ‘l o ‘rtasiga yonboshi bilan tushdi.  K o‘ch ad a hech  kim  y o ‘q. 
S oat  t o ‘rtla rd a n   oshgan.  Biz  Tekstil  k o m b in ati  o ld id an   o ‘tay o t- 
ganim izda G A Ining patrul m ashinasi o ‘sha tom onga ketayotgan edi. 
N asim  aka b ilan biz b e to n  y o ‘lga ch iq q an d an  keyin uchrashdik.
—  Ikkovi  h a m   ta m o m   boMdi,  d eb   o ‘ylagandik,  —  ded i  y an a 
N asim   polvon.
—  A blahlar!  0 ‘lishi  k erak  boMgan  x o tin   sh u   y erd a,  ich k arid a 
oM iripti. A gar  se n la rn i  ta n ib   q o lsa,  ta m o m . Ikkovingniyam   u m - 
ring tu rm a la rd a  oMadi.  K im   biladi,  balki  p e sh o n alarin g d an   otar.
N a sim   p olvon sergaklandi.
—  B izni  ta n im a y d i.  K e ch asi  qorongM   ed i.  Biz  to m o n g a  
q aram ag an .  OMay agar,  tan im ay d i.
—  S hu  y erd a  boMsa  tin c h itib   q o ‘ya  q olaylik,  —  ded i  J a 'f a r  
d ad illan ib .
—  Y o ‘q,  —  d ed i  M irvali.  —  E n d i  u n g a  tegib  boM maydi. 
K o ‘z im d a n   y o ‘q o lla rin g .  A g ar  sh u   x o tin g a   b ir  b a lo   boMsa, 
ikkovingni  h a m   y o ‘q   qilib  y u b o ra m a n .
O bkom  kotibi  M ahkam ov jan o zag a yigMlganlarga T osh k en td an  
T o lib jo n n in g   b ir  g u ru h   d o ‘stla ri,  A svon  t o ‘g ‘o n id a ,  L iv an d a, 
M o z a m b ik d a   u n g a  h a m ro h   boMgan  — T a n z a n iy a   va  T a n g an ik a 
p re z id e n ti  Ju liu s  T e ry e re   n o m id ag i  o rd e n g a   m u s h a rra f boMgan 
p ax ta  ustasi  S h o n e ’m a t  A bbosov,  T ash q i  ish lar  vazirligi  h a m d a  
Ja y ro n a   m a n su b  boMgan  q o ‘m ita   x o d im lari  T o lib jo n   b ilan  v id o - 
la sh ish g a   k e lis h a y o tg a n la rin i  a y td i.  U la r   u c h   y a rim   s o a td a  
yetib  k elish larin i,  shu  sa b ab d an  ja n o z a   p esh in   n a m o z id a   em as, 
n a m o z i asrd a o ‘qi!ishini bildirdi.
M irvali  k o ’zid a  yosh  b ilan  so atig a  q arad i.  Ja n o z a g a   hali  t o ‘rt 
so a td a n  o rtiq  vaqt borligi sababli bosh q a «zarur»  ishlarini bitkazish 
u c h u n   b irla sh m a   to m o n   k etd i.  U  m ash in ag a  oMirishi  b ilan   o ‘zi 
istagan  v aq tid a  m ijjalarida  p a y d o   boM adigan  k o ‘z  y oshini  artib  
tashladi.
243

T o s h k e n td a n   y o ‘lga  c h iq q a n la r  hali  o fto b   o ‘c h m a y ,  Y e tim - 
q ish lo q q a   kirib  kelishdi.  Q a b risto n d a   e le k tr  boM m aganidan  q o - 
ro n g ‘iga q o lib   k etm aslik   u c h u n  v ak illar n o m id a n  b ir kishiga s o ‘z 
b erad ig an  b o ‘lishdi,
Z a y n ab lar hovlisi  od am g a  to ‘lib  ketdi.  K am p ir en an i  k o ‘tarib 
so‘riga olib chiqishdi.  M o tam  m itingini shu bugun  M oskvadan yetib 
kelgan  O qsoqol  o ta   o ch ib ,  T o lib jo n n in g   ibratli  va  lekin  fojialaiga 
to ‘la u m r y o ‘lini gapirib, Tolibjonga uzoq yillar ch et ellarda h am ro h  
b o ‘lgan, uning hayotda  kechirgan h a m m a  y axshi-yom on kunlariga 
sh o h id  b o ‘lgan  p ax tak o r S h o n e ’m at Abbosovga so ‘z berdi.
O q so q o l  o ta  J a y ro n a   oldiga  kelib,  u n g a  sek in g in a  R azzo q o v  
n o m id a n   t a ’ziya  iz h o r qildi.  «Ishlari  yaxshi.  H o z ir d av o lan y ap ti. 
Ikki  k u n d a n   keyin  ishga c h iq a d i» ,  dedi.
—  T o lib jo n   o n a   y u rtin i jo n id a n  se v a rd i,— ded i  m a rh u m n in g  
qadrdoni, paxta ustasi S h o n e'm at Abbosov. — Yigirm a yil vatanidan 
olisda yashadi. Yigirma yil vatanga talpinib yashadi.  U  o ‘zbek xalqining 
b a rc h a  x ususiyatlarini  o n giga, jo n ig a ,  b u tu n  vujudiga singdirgan, 
o ‘zgalar havas qilsa  arzigulik b ir m illat o ‘g ‘loni  ek an in i  nam oyish 
qilgandi.
A bbosov gap o rasid a q o ‘sh n i to m o rq a sid a  b o ‘y c h o 'z g a n  q o ra  
tei-ak uchiga tez-tez qarab q o ‘yardi. Terak uchi botayotgan quyoshning 
so ‘nggi  n u rid a  s h a m d e k   y o n ib   tu rip ti.
M irvali  kirdi.  K irganini  h a m m a  k o ‘rdi.  U n in g  ikki  k o ‘zi jiq q a  
yosh  ed i.  A bbosov s o ‘zin i  d av o m   ettird i.
—  T o lib jo n   U sm o n o v   irodasi  k u ch li,  im o n i  b u tu n ,  sabrli, 
b ard o sh li,  sog‘lo m ,  b a q u w a t,  d o ‘stga d o ‘st, yovga yov, ja s u r yigit 
edi.  M ozam bikda vabo xuruj qilganda u bilan biiga edim . Yigirma yil 
m u so firch ilik   d a rd -a la m la rin i  b irg a  to rtg a n   ju fti  h alo li  o lo v d a 
y o n a y o tg a n   fojeiy  d a q iq a la rd a   T o lib jo n n in g   y o n g in a sid a   ed im . 
V ab o d an  o ‘lganlar m urdasiga b e n z in  sepib y o n d irish g an larin i o ‘z 
k o ‘zim iz bilan k o ‘rib turgandik...  Bu c h in a k a m  d ah sh at edi.  In so n  
bolasi  k o ‘rib,  c h id a b  tu ro lm a y d ig a n  fojia  n am o y ish i  edi.
Bu g a p la m i  hay ajo n   b ilan   esh itib   o ‘tirg a n   k a m p ir e n a   faryod 
u rib   yubordi:
—  B olam ga  o ‘q   o tg a n   qoM laring  a k a sh a k   b o ‘lsin,  iloyim . 
Uylariga o ‘t ketib xonavayron b o ‘lsin. Q o ‘ydek yuvosh bolam  kim ga 
yom onlik qilgan ekan?  Iloyo ikki ko‘zi oqib tushsin o ‘sha dajjolning. 
O m in!
2 4 4

H a m m a  b a ro b a r «O m in»  dedi.
A bbosov  s o ‘z in i  y ak u n lad i:
—  D o ‘stim ,  q a d rd o n im ,  q a b rin g d a   tin c h   yot.  S en in g   nurli 
x o tiran g   h ech   q a c h o n   u n u tilm a y d i.  Alvido!  A lvido, jig arim .
T o lib jo n n in g  to b u tin i  yelkaga o lish g a n d a ,  Erali  o d a m la rn in g  
h ay-haylashiga q aram ay ,  m o z o r boshiga  Q ora  B axm alni yetaklab 
ketdi.
E ra lin in g   so p p a -so g ‘  p ay tlari  ed i.  U  T o lib jo n g a  b o sh id a n  
o ‘tk a n   sa v d o la rn i,  fro n td a   y a ra la n ib   g o sp ita lg a   v a g o n d a  o lib 
k etay o tg an larid a oti  o rq a sid a n  ergashib,  tezlab   ketgan p o y ezd d an  
q o lib   k e tg a n in i,  n e c h a   o y lab   d e n g iz la rn i  y o q alab ,  d ary o larn i 
k e c h ib ,  c h o ‘lu  b iy o b o n la rd a   sarso n   b o 'lib   uyni  to p ib   k elg an in i, 
sh u  o t y o ‘l  ch e tla rig a   M irvali  ald irin   d eg an   zah arli  d o ri septirgan 
o ‘tn i  y eb   q iy n a lib ,  a z o b la rd a   t o ‘lg ‘o n ib   o ‘lg a n in i,  b ir  o tin i 
o lg ‘rilar olib q o ch g a n in i gap irib  b erg an id a u n in g  o tiga h a m ,  o ‘zi- 
g a  ham  T o lib jo n n in g  m eh ri tu sh g an d i...
F a y z siz   k u z  k u n la rin in g   b iri  e d i.  O y o q   o s tid a   x a z o n la r 
shitirlaydi.  D arax tlarn in g  y a lan g 'o ch   novdalari b otayotgan quyosh 
alan g asid a  c h o ‘g ‘day   q izd irilg an   so n siz  sim larg a  o ‘xshab  ketadi. 
S o ‘q m o q la r  h u v illab   q o lg a n .  C h o ‘q q ila rd a   h ay k a ld e k   q o tg a n  
b u rg u tla r  x u d d i  so v u q d a n   q u n is h ib   q o lg an g a  o 'x sh a y d i.  E tni 
ju n jik tira d ig a n   a c h c h iq   kuz  sh am o li  o ‘n g ird an   ch iq ib   k eto lm ay , 
x a z o n la m i c h irp ira k  qilib a y la n tira d i...
Y etim qishloq ju d a  balandlikda.  Bu joylarga kuz h am ,  qish  ham  
erta keladi.  Pastlikda bog‘lar hali k o ‘m -k o ‘k.  Bu joyda sham ol xazon 
supuradi.
F ayzsiz  k u z  k e c h id a   T o lib jo n n i  s o ‘nggi  «m akoniga»  o lib  ke- 
tishdi.  Z ay n ab n in g  bolalari  unga farzand b o ‘lib, bel b o g ‘lab, tobuti 
o ld id a borishardi.
A yollar  to b u t  k e tid a n   b o rm a sd ila r.  Ja y ro n a   q a n c h a   tavallo 
q ilm a sin ,  u n in g  m o z o r b oshiga b o rish ig a  k o 'n m a d ila r.  O sto n a d a  
q o n   q aq sh a b  q oldi.
K am p ir h a m o n  ayvonda pichirlab teb ran ib  o ‘tirar,  h a r za m o n - 
h a r  z a m o n   o v o z  c h iq a z ib ,  g ap irib   q o 'y a rd i:
—  M en  ketsam   boM m asm idi? A xir, bu d u n y o d a  m e n in g  ishim  
bitgan-ku!  M en  y aram as,  kim larni  u m rin i y ash ay ap m an ?  E xudo, 
y oshlarga  teg m a.  M an a,  m en i  jo n im n i  ol!  S hu  T o lib g in an in g  
b o sh in i  ikki  qilsam ,  bolasini  k o ‘ta rsa m ,  d eb   y u rg an d im .  T o ‘ylar
2 4 5

k o ‘rm ay ,  k elin  k o ‘rm a y ,  kuyov  k o ‘rm ay   ketgan  b o lam -a!  Vo 
d a rig 1,  m u n c h a  q a h rin g  q a ttiq ,  xudo!
Mirvali karaxt edi.  U  tobut ketidan hech  kimga qaram ay borardi. 
U  T o lib jo n n in g   q a n c h a la b   t a ’n a la rin i  tis h in i-tis h ig a   q o ‘yib 
eshitgandi.  S h u n d a ham  g ‘iring d eb  og‘iz o ch m ag an d i.  B ird an -b ir 
rost gapni  aytishga,  ta ’na qilishga, jerk ib  berishga T olibjonninggina 
haq q i  b o r  edi.  M irvali,  T o lib d a   m e n in g   yo sh lig im   y ash ay d i, 
u m rim n in g   en g   yaxshi  b o ‘lagi  sh u   yigitning  k o ‘ksida  q o lg an , 
d erd i.  B a’z a n   T o lib jo n   u n g a,  u  ishing  u n d o q ,  bu  ishing  b u n d o q , 
deganda  h am  yan a gapir, aytaver,  sen d an  bo sh q a hech   kim   m enga 
haq gapni aytm aydi, derdi.  Mirvali u bilan oxirgi m arta uchrashganda 
aytgan  g aplari  s h u n d o q q in a   q u lo q la rid a   ja ra n g la b   tu rip ti.
— «...Y o‘lning oxiriga borib q o p san ,  u n d an  u yog‘i tubsiz jarlik, 
h e c h   b o ‘lm ag an d a  o ‘n  yil  o ld in   u c h ra sh g a n im d a   h a m   seni  bu 
y o ‘ld an   q ay ta ra rd im .  E n d i  k ech ik d im .  Sen  q id irib   b o rg a n in g d a  
m eni topolm aysan,  m en  qidirib kelganim da seni to polm aym an...».
H o z ir  o s to n a d a   yigMab  q o lg an   Ja y ro n a   u n in g   en g   d a h sh a tli 
k u sh an d asi.  A fsuski,  uni  h ech   n arsa  qilib  boM m aydi.  A yniqsa, 
azim   togM am i  b ir  m u sh t  b ilan   ta lq o n   q ila m a n ,  d eg an   M irvali 
shu  birg in a  o jiza,  ayol  kishi  o ld id a  q o ‘li  q isq a,  n o c h o r  o d am g a 
ay lan ib   o ‘tirip ti.  E n d i  M irv alin in g   b u n d a n   keying!  hay o ti  shu 
ayolning qoMida.  U ni  na pulga sotib olib boMadi,  na d o ‘q - p o ‘pisa 
bilan  tilin i tiyib b o 'la d i.  N a  u n i y o ‘q  qilib boMadi.
M irvali o ‘z o ‘ylari bilan  b o ‘lib qabristonga yetganlarini bilm ay 
qoldi.
H ech  kim   uning yuziga qarashga botinolm asdi.
Q odirov m otam   m itingida ko‘rinm agan edi.  U   m ontyor boshlab 
kelib q ab risto n g a sim  to rttirib ,  u ch   joyga  la m p o ch k a  q o ‘yd irip ti. 
0 ‘pirilgan b ir g o ‘r u stid a  M irvalining surati.  U n i o ‘zi  ham   k o ‘rdi. 
M irvalining koMnglidan o d a m la r  m eni oMdiga chiqarib q o ‘y ish ip ti- 
k u ,  d eg an   alam li  b ir  o ‘y   o ‘td i.  K u ch   b ilan   o ‘zini  tu td i.  K im d ir 
suratni o lib iig‘itib yubordi.  Surat bo sh q a g o T  ustiga tushdi.
T olibjonni  tu p ro q q a q o lydilar. T o sh k e n td a n  yozdirib kelingan 
m arm ar loshni  qabr ustiga o m o n atg in a o 'rn atish d i. T ashkilotlardan 
kelgan q o ra  lenta o 'ra lg a n  gu lch am b arlam i g o ‘r tepasiga q o ‘yishdi. 
«Qaynar»  m asjidining im om i tilovat boshladi.  U n d a n  keyin  «Yakka 
ch in o r»   m asjid in in g   m utavallisi  d av o m   ettird i.  O d a m la r  tizza 
b u k k a n c h a  bosh egib o ‘tirard ilar.
246

Q u y o sh  
b o tib   boM gan,  faq at  c h o 'q q ila r   u c h ig in a   lax ch a 
c h o ‘g kd ek   q izarib ,  q a b risto n g a   alvon  tu m a n   p u rk a g a n   shom i 
g ‘arib o n d a T olibjonni tuproqqa q o ‘ydilar.
Bu  jo y la rg a   jim jitlik   q id irib   kelgan  T o lib jo n   d u n y o   ta sh - 
vish larid an , yovuzlar ta 'q ib id a n , o m ad siz o ‘tg an   u m rid a n  q utulib, 
so ‘ngsiz jim jitlik  ba riga singib  ketdi.
M irvali  q a b risto n d a n   q ay tish d a  k a m p irn in g   oldiga  kirm adi. 
Ja y ro n a   bilan  y u z m a -y u z   kelishga  yuragi  dov  b erm ad i.  U m rid a 
b irin ch i  m a rta  ayol  k ishining к о ‘ziga q a rash d an  q o 'rq d i.
M ash in a o ld id a  kutib tu rg an  J a ’farga,  N asim   polvonga g ‘azab 
bilan  qaradi.  Ikkovining yuziga alam  b ilan tu p u rd i-y u ,  m ash in an i 
yurgizib  ketdi.
U  o d a m la rd a n ,  h o z irg in a   k o ‘h n a  
g o ‘r 
te p a sid a   q o lg an  
su ratid an , Ja y ro n a d a n ,  k am p ir en asid an ,  Z ay n ab d an ,  sh o ‘xliklari, 
sh u m lik lari  o ‘tg a n  q a d rd o n  h o v lid a n  q o c h a y o tg a n   edi.
Z a y n a b  h a m o n   faryod  u rib,  h o v lin in g  u  b o sh id a n  b u  boshiga 
b o rib   k e la rd i.  K a m p ir   te b r a n ib ,  te b r a n ib ,  n im a la r d ir   d e b  
pich irlay d i.  Ja y ro n a   q irq   yil  d e g a n d a   to p g a n   b ax tid a n   ju d o lik  
iztirobida qovurilardi.  K am p ir boshini  koMarib Z aynabga qaraydi.
—  Bas  q il,  h o z ir  a k a g in a n g n i  tu p r o q q a   to p s h iris h y a p ti. 
Y u ra g im n i ezib  aytib yigMayverma.
—  K im ga ay ty ap m an ? Jay ro n a  k elinni chaqir.
U n in g  gap in i  esh itg an  Ja y ro n a n in g  o ‘zi q ay n o n a sin in g  oldiga 
keldi.  U n in g  kelib oM irganini soT i q im irla g a n id a n  sezgan  k am p ir 
uni bag'riga tortdi.
—  C h id a ,  c h id a ,  b o lam .  Bu  d u n y o   o ‘zi  sh u n aq a.
J a y ro n a  o n a  b ag T id a  e rk a la n m a g an ,  o n a   m e h rin i  k o T m a g a n
edi.  H iqillab yigMab yubordi.
K am p ir un i eti q o ch ib ,  faqat teriyu u stu x o n d an   iborat k o ‘ksiga 
bosib,  y elk alarin i,  b o sh larin i  siladi.  J a y ro n a n in g   q a y n o q   tan asi 
o n a n in g  k o 'k sin i  ilitgandek b o ‘ldi.  Issiq  nafasi  dimogMga  urildi.
—  V oy,  b o la m ,  —  ded i  u  sergaklanib.  —  Y ukli  b o ‘psan-ku! 
Q a h rin g d a n   h a m ,  m e h rin g d a n   h a m   o ‘rgilay,  x u d o .  Bu  y o ru g ‘ 
d u n y o d a n   tu y o q   q o ld irm a y   k etk an   b o la m d a n   m a rh a m a tin g n i 
ayam absan...
H ech   k im n in g  gap in i o lm ay   faryod u ray o tg an   Z a y n a b  b ird an  
jim ib   q o ld i.  K a m p irn in g   k o ‘z id a n   yosh  duv  o q ib   ketdi.  U  o ‘tib 
ketgan  q arin d o sh -u ru g M arin i,  o ‘ziga  y aq in   bilgan  q ad rd o n la rin i
2 4 7

eslab  k o ‘p  yig‘lardi.  A m m o   b iro n   m a rta   Z a y n a b   u n in g   k o ‘zida 
yosh  k o ‘rm ag an d i.  N im a   boMdi? A stoydil yigMasa s o ‘q ir k o ‘zd an  
yosh  k e lu r  d ey ish ard i.  J a y ro n a n i  h o v u c h id a   k ap alak   u sh lab   tu r- 
g an d ek  eh tiy o tlab  b ag ‘rid an  b o 'sh a td i.
—  N o rd o n   narsa yeging kelm ayaptim i?
Jayrona javob b erm adi. Y utindi.
B o s h q o ro n g ‘ila rn in g   d a v o si  G ‘u p r o m id d in n in g   b o g ‘id a. 
K e c h a s im i,  k u n d u z i m i   y o s h   k e l i n c h a k l a r   u n in g   b o g 1 iga 
«o‘g‘rilikka» tushishardi. G ‘uprom  savob uchun bog‘iga faqat nordon 
m ev alarn i  e k k an d i.  O lu -b o lu ,  k o ‘k su lto n ,  to g ‘  h av o sid a  hech  
q a c h o n   p ish m a y d ig a n ,  h a m is h a   k o ‘m - k o ‘k  b o ‘lib  tu ra d ig a n , 
y eg an n in g   tish in i  q a m a sh tira d ig a n   a c h c h iq   o lm a ,  n a ’m atak ... 
A n o rn in g  o ‘zid an  t o ‘it xili bor.  G ‘up ro m id d in   «o‘g ‘ri»likka kelgan 
kelinchaklarga y o lg 'ondakam iga  «U shla o ‘g ‘rini» deb q o ‘yardi.
Z a y n a b n in g   e r i  q o ‘y la r  q o ‘z ila y   b o s h la g a n d a ,  a y n iq s a , 
k ech alari  sovliqlar  tu q q a n   b o lasin i  b osib  sh ik astlab   q o ‘y m a sin , 
d eb   qoMida  b atarey ali  c h iro q   b ilan   o ta r  o ra la b   yu rard i.  Z a y n a b  
h o z ir sh u   c h iro q   bilan  G ‘u p ro m id d in n in g  b o g 1 iga  c h iq ib   ketdi.
K am p ir ertaga bolalarni  ravoch o lib kelishga to q q a yuborishni 
k o ‘nglidan  o ‘tkazib q o 'y d i.  Lablari  pichirlardi:
—  E,  q o d ir  eg am ,  m e n   y o sh in i  y ash ag an ,  o sh in i  o shagan 
b ir  b en av o   so ‘q ir  b a n d a n g m a n .  S e n d a n   h ech   q a c h o n   o ‘zim ga 
u m r so ‘ra m a g a n m a n .  E n d i  so ‘ray m an .  Y an a b ir yilgina u m r ber. 
Shuginaning bolasini tizzam ga q o ‘yib o ‘tiray. Ovozginasini eshitay...
Jay ro n a dun y o d a sh unday, b u tu n  vujudi yaxshilikka yo‘g ‘rilgan 
x o tin la r  b o rlig id an   o ‘pkasi  t o ‘lib  e n tik ib ,  en tik ib   yig‘lardi.
XXIII
K eyingi  p a y tla rd a   H o jim u ro d   o ‘zin i  q o ‘yib  y u b o rd i,  ra h - 
b a rlik n in g   h avosini  o lib ,  k a tta -k ic h ik n i  p isa n d   q ilm a y   q o ‘ydi. 
M ayda x o ‘jalik larn i asta-sek in  em ishga tushgan. A m m o   M irvaliga 
tishi  o ‘tm a y ,  n im a  q ilsam   tilin i  qisib o la m a n ,  d eb   payt  p o ylardi.
S h o sh m ay   tu r,  seni  b ir  m a y m u n   q ilib   o ‘y n a ta y ,  d e d i-y u , 
M irvali  telefo n  tru b k asin i  k o ‘tard i.
—  O qsoqol, borm isiz? — dedi u.  — Ju d a sogNntirib q o ‘ydingiz- 
ku.  Bitta gap bor. T elefonda aytib boMmasa ham  aytaveram an.
H o jim u ro d ,  q an i,  q an i,  ayting,  d eb  g a p n in g  dav o m in i  kutardi.
248

—  N u n n a t tog‘a m asalasi.
H o jim u ro d   N u rm a t to g ‘a n in g  o tin i  eshitishi  b ilan , q a n i, q an i, 
d e m a y  q o ‘ydi.
—  ... T oshkentga b o ram an ,  m ash in a bering, d eb  oldim ga kepti. 
T o sh k e n td a   n im a   q ilasiz,  o ta x o n ,  d e sa m ,  katta  rah b arim izg a 
u c h ra y m a n .  H a m m a  g ap n i  o q iz m a y -to m iz m a y   a y ta m a n ,  deydi. 
H o y ,  b u   sh a h d in g iz d a n   q ay tin g ,  d e sa m ,  ag ar o ‘ttiz   m in g  s o ‘m ni 
shu  b u g u n ...  —  M irvali  d e v o r  so atig a  qarad i.  —  S hu  b u g u n   so at 
b ird a o lib kelib b e rm asa,  T o sh k en tg a  k e tav eram an ,  deydi.
H o jim u ro d  jim ib  ketdi.  S hisha  id ish n in g  jirin g lag an i, suvning 
sh ild irag an i  esh itilg an d ek   boMdi.  D o ri  ich y ap ti-y o v ,  d e b   o ‘yladi 
Mirvali.  E rinm ay kutib turaverdi.  Oxiri  H ojim urodning ovozi keldi:
—  B iron  oy  sab r  q ilsin ,  sh u n c h a   p u lim   y o ‘q.
—  M e n a m  s h u n d a y  d e sa m ,  k o ‘n m ay ap ti.
—  B o ‘lm a sa m ,  b u n d o q   qilaylik,  —  ded i  H o jim u ro d   xasta 
tovushda.  —  Siz qarzg a b erib  tu rin g .  K eyin surishib ketam iz.
—  B irin c h id a n ,  —  ded i  M irvali,  —  u m rim d a ,  b o la  b o ‘lib 
sh u n c h a   pul  u sh la m a g a n m a n .  O ylikka  q a rab   q o lg an   o d a m m a n . 
Ik k in c h id a n ,  sh u n c h a   p u l  boN gani  b ila n   sizga  b erib   boM maydi. 
O lib, kurortga qochib ketasiz.  N im a qilsin,  H oji aka?  N u rm at to g ‘a 
T oshkentga ketaversinmi? Xullasi, soat biigacha uni ushlab turam an. 
U yogMga k u ch im  yetm aydi.
M irvali sh u n d a y  d eb,  tru b k an i jo y ig a q o ‘ydi.  U  qilgan  ishidan 
nihoyatda xursand edi.  H ojim urod oMsa ham  soat birgacha shu n ch a 
p u ln i to p o lm ay d i.  Bu to m o n la rd a  birov unga  pul berm aydi.
S h u   p a y t  so v x o z  id o ra s ig a   o lib   k e la d ig a n   yoM  b o s h id a  
m ikroavtobus k o ‘rindi.  Bu  kino x ro n ik a  m ashinasi edi.
A vtobus  T o sh k e n td a n   q ay   m ah al  yoMga  c h iq q a n   e k a n ,  d eb  
k o ‘nglidan oMkazdi.  Bu payt avto b u s u n in g  oldiga kelib to ‘xtagan 
ed i.  U n d a n   rejissyor  b ilan   o p e ra to r  tu sh d i.  M irvali  u la r  bilan 
q ad rd o n larch a q uchoqlashib k o ‘risha boshladi.
—  H a ,—d e d i  M irv ali  h a y ro n   boM ib,—  sh u   b u g u n   yoMga 
ch iq q an m id in g lar?
—  K echa yoMga chiqqandik,  M irvali aka, Jizzaxda tu n ab  qoldik. 
K in o  bitd i.  B ir nusxasini  o lib  kelyapm iz.  K lubingizda o ‘zingizga 
k o ‘rsatm oqchim iz.
U la r  bo sh  lash ib  b o q q a   kirishdi.  A b d u laziz  d a stu rx o n   tuzab 
q o ‘ygan edi.  K in o c h ila r u c h u n  sal o rq aro q q a jo y  qilishni buyurdi.
2 4 9

T o ‘rt-b e s h   kishi  b o ‘lib,  y u g u r-y u g u r b ilan   b irp asd a jo y   h o zirlab , 
ularn i  ta k lif qilishdi.
Y igitlar  y o ‘lda  rosa  ich ish g an   b o ‘lsa  kerak,  q o v o q lari  salqib, 
o g 'izlarid ag i  gaplari  u q a la n ib   ketay o tg an   edi.  M irv alin in g   im osi 
b ilan  d astu rx o n g a  ik k i-u c h ta   sh ish a  keltirib  q o ‘yishdi.  R ejissyor 
o lin g -o lin g n i  k u tm ay ,  sh ish an i  o c h ib  piyolaga q u y a b o sh lad i.  Bu 
galgi  kelishida  u  o ‘zini ju d a   erk in   sezardi.  ly m a n m a sd i.  C h u n k i 
M irvali  h a r  q a n c h a   xarajat  qilsa  arziy d ig an ,  u n i  ta rix d a n   tarixga 
o lib o ‘tad ig an   rangli  k in o  o lib  kelgan.  E n d i  u n in g  erkaligini  ham  
M irvali  k o ltarad i-d a.
—  Idora xodim lari  qay m ahal tushlikka ch iqadi?  — deb so 'rad i 
rejissyor.
—  B irda,  — dedi  M irvali.  —  N im a  edi?
—  K lubda film ni k o ‘rsatsak.  M exanik borm i? A gar yo ‘q  boMsa, 
o ‘zim izda  m exanik bor.
M irv a li  te le fo n   tru b k a s in i  o lib ,  te le f o n c h i 
q izg a  id o ra  
x o d im lari ning  h a m m a si  so at  b ird a  klubga  k irish larin i  ay t,  deb 
tay in lad i.
M a sh in a   o ld id a   n im a d ir  q ila y o tg a n   s h o fy o rin i  c h a q irib , 
k in o m ex an ik n i  to p ib   kel,  d eb   buyurdi.
Tushlik paytida sakson c h o g ‘lik o d am   klubga to ‘plandi.  C hiroq 
o ‘chib,  ek ran d a to g ‘la r k o ‘rina boshladi.  Burgut  uchyapti.  O lisdan 
uchib kelayotgan burgut yaqinlashib, butun ekranni egalladi.  M uzika 
baland pardaga  ko‘tarildi.  E kranda «Q uyosh farzandi» degan yozuv 
p ay d o   boMdi.  Y ana  to g l a r ,  sh a rsh a ra la r,  b ir  u c h i  togMar orasiga 
san ch ilad ig an   asfalt  yoMlar,  d ary o   u stid a  u c h a y o tg a n   o ‘rd ak lar, 
cheksiz dalalar, bulutdek chang ko‘tarib toqqa o ‘r!ayotgan echkilar...
E k ran d a  M irvalining yuzi.  U  zavq b ilan  kulardi.
M ashina tog‘ yoMida.  Rulda Mirvali.
M irvali  c h o ‘p o n la r qurshovida.  U   yangi  tu g ‘ilgan q o ‘zich o q n i 
k o 'ta rib ,  unga  m e h r b ilan  q a ra b   tu rib d i.
M irvali  y er  su ray o tg an   b u ld o z e r  k e tid a n   ch an g g a  b elan ib  
boryapti.
U  v e te ra n   c h o lla r davrasida.
U  c h a m a n d e k   o ch ilg an   p a x ta z o rd a   kezib  y u rip ti.
U  ish  kabinetida.  T u n .  S oat  m illari  u c h n i  k o ‘rsatyapti.  M irvali 
h a m o n  oldiga c h o ‘t q o ‘yib  n im a la rn id ir hisoblayapti.  S o at  m illari 
b e sh n i  k o ‘rsatm o q d a.  M irvali  sovxoz kartasi  y o n id a  n im a la rn id ir
2 5 0

o ‘ylab  tu ri p ti.S o a t  m illari  o ltid a .T o n g   o q a rib   k elm o q d a.M irv ali 
d e ra z a p a rd a sin i  k o ‘ta rib ,  tash q arig a  q a ra b  tu rip ti.T o g N a r  boshi 
o q arib   kelyapti.  M ak tab g a  k etay o tg an   b o la la rn in g   q u v n o q   to - 
vushlari eshitilyapti.  U n in g  yuzida tabassum ...
P o y o n i  k o ‘rin m ay d ig an   asfalt  y o ‘ld a n   echki  yuklagan  so n - 
san o q siz  m a sh in a la r  o 'tm o q d a .
M irvali  O liy  Sovet  m ajlisi  m in b a rid a n   n u tq   so ‘zlam o q d a.
U  tong m ahal to g ‘  yo‘lida piyoda ketm oqda.  U n in g  qarshisidan 
o fto b   c h iq y a p ti.  G o ‘yo   sal  f u r s a td a n   k c y in   q u y o s h   b ila n  
u ch rashadigandek...
E kranda to g ‘lar, sharsharalar, c h o ‘qqiga o ‘rlagan echkilar, yilqi 
u y u rlari,  se rq a tn o v   to g ‘  yoN lari,  ch ek siz  p ax tazo rlar...
U  q u y o sh g a  q a rab   tu rip ti...
M uzika avj  pardaga ko'tariladi.  Z ald a chiroq yonganda h am m a 
g u r etib  unga qarad i.  M irvali  hayajonini yashirishga u rinar,  a m m o  
lab in in g   ta n o b i  q o c h ib ,  h a d eb   iljayardi.
Sovxoz faollari b irm a -b ir kelib,  uni ajoyib film  bilan qutladilar. 
M irvali  rejissyor b ilan  o p e ra to rn i  b ag ‘riga bosib,  ra h m a tla r aytdi.
—  M a n a   sh u   film   lentasi  sizga  b iz d a n   e sd alik ,—  d e d i  rejis­
syor.
M irvali  u la rn i  O m o n q o ^ o n g a c h a   k u zatib ,  o rq ag a  q ay td i. 
Kiyiksovdi  m o m o   haykali oldidagi supada yangi  to ‘n,  yangi d o 'p p i 
kiygan  E rali c h a v a n d o z  o rq a  o ‘girib o ‘tirard i.  M irvali u n g a yaqin 
keldi. Q ora  Baxmal haykal soyasida  ko‘ksini yerga berib uni qo'riqlab 
y o ta rd i.  U  M irv a li  k e lg a n id a n   s e rg a k la n ib   o ‘r n id a n   tu rd i. 
C h a v a n d o z n in g  eski  kiyim lari o ‘ralgan tu g u n c h a n i yoniga q o ‘yib, 
xotini  u n g a ovqat yedirardi.
—  H a ,  k arv o n ,  n im a  qilib o ‘tiribsiz?  — ded i  M irvali.
Erali  in d a m a d i.  M irvalining  bash arasig a  uzoq  q a rab   tu rd i, 
tan im ad i.
—  M en  M irvalim an.
Erali ch av a n d o z  unga yan a qaradi.  Bari  b ir tan im ad i.
M irvali uning aqldan ozganiga ishonm agandi. Ayyorlik qilyapti, 
d eb  o ‘ylardi.  U n in g  jin n i  bofiib  qolganiga en d i  ishondi.
—  Y axshi  y u rib sizm i,  c h a v a n d o z ?
—  B ilm a d im ,—  d e d i  E rali.
—  M en   M irv alim an .  Rixsiyev  M irvali.
Erali  b o sh in i  teb ra td i.
251

—  M irvalini  B odom gul chaqirib qabristonga olib ketkan.  Ikkovi 
Y ctim q ish lo q   q a b risto n id a   q o ‘s h m o z o r  b o ‘lib y o tis h ip ti.K e c h a  
borib  B odom gulga tilovat q ild im .  M irvaliga m a n a ,  — ded i  u bosh 
b a rm o g ‘ini  ikki  barm ogN   o ra sid a n   c h iq a z ib .  —  U   y o m o n   o d a m , 
m eni o ld iig a n .  M e n g a b itta g o ‘rlikjoyberm adi.  H aliyam  ko‘m ilm ay 
sarso n   b o ‘lib  y u rib m an .
P a std a n   b ir o tliq   c h iq ib   kelardi.  U  E rali c h a v a n d o z n i  k o ‘rib, 
o t jilo v in i  to rtd i.
—  Bu  y e rd a  n im a   q ilib   o ltirib siz,  k arvon?  Y e tim q ish lo q d a 
q iy o m at b o ly a p ti- k u ,  h a m m a  o ‘sha yerda.
Erali sapchib o ‘m id an  turdi. «Yaqinda T olibjonningjanozasidan 
k eld im -k u .  N im a ,  M irvali  y a n a k im n i  oM diripti?  U  s h u n a q a , 
o d am  o ld ira v e ra d i, oM diraveradi...»
S h u n d a y  d e b   ilkis  otg a  m in d i.  Z u m   o ‘tm a y   tu y o q   to v u sh lari 
esh itilm ay   qoldi.
M irvalining  bugungi  k o ‘rgan  h u z u r-h a lo v a ti  h a m   b ir boMdi- 
yu,  Erali b ilan uch rash u v i  h a m  b ir b o id i.  K o ‘ziga  B odom gulning 
qabri  k o ‘rin ib   ketdi.  N a h o tk i  u n in g   o ‘zi  h a m   b ir  kuni  tu p ro q d a  
yotadi!  N a h o tk i...
U  hech  q a c h o n  o ‘z o ‘lim i to ‘g ‘risida o ‘ylam agandi.  S hu to p d a  
ichgisi  keldi.  B iro n ta   d ilto r ta r   q a d rd o n i  b ila n   h a sra tla sh g isi, 
d ardlashgisi  keldi.  A m m o   u n in g   d ilto rta r  kishilari  en d i  q o lm a - 
g an d i.  U la rn in g   h a m m a sin i  oN dirib  boM gandi.  U   b o q q a   kirishi 
b ilan  tele fo n   q ilib ,  H o jim u ro d n i  so ‘radi.  K o tib a  o ta x o n im iz n i 
oblast  kasalxonasiga o lib  k etish d i,  p ristu p  b o ‘lib,  k a b in e td a   y iq i- 
lib  q o ld ilar,  d eb  ja v o b   qildi.
—  Q a c h o n ?   —  ded i  M irvali.
—  S o at b irla rd a ,—d e b  ja v o b  qildi  kotiba.
« 0 ‘z im   h a m   x u d d i  s o a t  b irla rd a   s h u n d o q   b o ‘la d i,  d e b  
rejalashtirgan ed im .  N u rm a t to g ‘a n in g  o ‘ttiz  m in g  so ‘mi  uni  k o ‘p 
balolarga g irifto r q ilad i» ,  d e b  k o ‘n g lid an  o ‘tk azd i  M irvali.
U  eng yaqin,  sevgan q a d rd o n im ,  d o ‘stim  d e b  atagan T olibjon 
ab ad iy   k o ‘z  y u m ib   y o tg an   shu  p allad a  u n in g   k o ‘ngliga  e rm a k  
siq q an in i  qarang!  M u sh u k   tu tfb   o lg an   sic h q o n in i  a w a l  e z g ‘ilab 
o ‘ynab,  keyin yeydi.  H o jim u ro d   unga bam isli sichqon edi.  U n i ana 
shunday o ‘ynatib,  keyin yem oqchi.  H ojim urod  M irvalining istagan 
p ay tid a  xap  e tib  y u tad ig an   luqm ayi  h alo li  edi.
252

D u n y o d a   xavfli  d u sh m a n in g   e n g   y aq in   d o ‘stin g d ir.  C h u n k i 
ichingdagi  sirin g n i b ilad i.  A lb atta,  b ir kuni  sen i so ta d i.  S o tg an d a 
h a m   u lg u rji  q ilib ,  ic h a k -c h a v o q la rin g   b ila n   q o ‘sh ib   s o ta d i. 
B cg o n an in g   y o ‘rig ‘i  b o sh q a.  U  qorongN   u y d a  p ay p aslab   y urgan 
so ‘qir.  O vozingni esh itad i-y u , o ‘zingni  k o ‘rm aydi.  U n i q o ro n g ‘ida 
topgansan.  QorongMda y o ‘q  qilib yuboraverasan.  N im a  qilganingni 
q o n   h id i  k elg an d an   keyin  b ilasan .  H o jim u ro d   h a m   q o ro n g 'id a  
to pilgan «do‘stlar» sirasiga kiradi.
A g a r  A z ro il  b ir   q o N id a   p u l,  b i r   q o M id a   x a n ja r   b ila n  
H o jim u ro d n in g  y o 'lin i t o ‘sib:
—  S enga  p u l  kerak m i  yo jo n   kerak m i?  —  d esa,  H o jim u ro d  
h e c h   ik k ilan m ay ,  pul  k erak ,  d eydi.
—  S en i  o ‘ld ira m a n -k u ,  p u ln i  n im a   q ila sa n ,  —  d ey d i  A zroil.
—  S h u   pulga  o ‘zin g n i  so tib   o la m a n ,  —  d eb   ja v o b   qilardi 
H ojim urod.
N u rm a t  to g la  to g ‘la r o ra sid a   it  k u n in i  b o sh ig a  soldi.  Bir o ‘q 
b ilan  u n in g  jirk a n c h   u m rig a  n u q ta  q o ‘yishi  m u m k in  ed i.  N u rm a t 
to g la q o ‘lini qonga bulg‘am adi. C h u n k i u  jonlini bejon qilish gunohi 
a z im  d e b  bilardi.
H o jim u ro d   irim ch i  edi.  J u m a   k u n i  tugMlgan q iz la rn in g  uyiga 
sovchi yuborm asdi.  Bular necha erkak qoMidan o ‘tkan, sifati aynigan 
d e b   ish o n ard i.