Qayta ishlangan nashri t o s h k e n t

kichkinagina egovcha b ilan tirn o g 'in i qirib o ‘tirardi.
H o jim u ro d   d u ru stro q   b iro n   n arsa  b o rm ik in ,  d eb   d o ‘k o n n i 
e rin m a y  ay lan ib   ch iq d i.  K o ‘ngliga  o ‘tirad ig an   n arsa  k o 'rin m a d i. 
Bir  m ah al  qulogMga ju d a   u z o q d a n   a lla q a n d a y   kuy  esh itilg a n d e k  
b o ‘ldi.  Bu  kuy  u n g a  ta n ish   va q a d rd o n   edi.  H o jim u ro d   alan g lab  
kuy taralayotgan joyni qidira boshladi.  Peshtaxta ustidagi b ir so‘mlik 
soN kavoydan  sal  k a tta ro q   so atg a  k o ‘zi  tu sh d i.  K uy  shu  so a td a n  
taralayotgan edi.  H ojim urod  unga yaqin borganda kuy tindi.  Soatni 
q o ‘liga  oldi.  U  y o q -b u   yogMga  q arad i.  U n in g   so atg a  h av as b ilan  
qarayotganini  k o 'rg a n  sotuvchi yigit, y a p o n n ik i, dedi.  H o jim u ro d  
uni q u lo g ‘iga tu td i.C h iq illab  tu rip ti.  H u,  tovatosh  ustida dirgizlab 
yotgan paytida  ham  bilagida xuddi sh u n a q a  chiqillab turgandi.
— Yaxshi soat. T ochniy yuradi.  M uzika chaladi.  Kechasi o ‘zidan 
n u rc h iq azad i.  O yni, yilni,  haftalam i  ham  k o ‘rsatib turadi. Yonidagi 
k n o p k an i  bosib q o ‘ysangiz,  zv o n o k  c h a lib   uyg‘o ta d i.
H ojim urod  sotuvchi  yigitga qaradi.
— N echa pulga olgansiz?
160

Y igit q o ‘l siltadi.
—  Suv  te k in .  B itta  b re z e n t  tu fli,  b itta   k a la m in k a   sh im ,  bitta 
c h it  k o 'y la k k a   a lm a sh tirib   o lg a n m a n .  Pulga  c h a q sa , ja m i  o ‘ttiz 
besh so ‘m ga yetm aydi.  O g‘ay n ilarim , so tasan m i, d eb  h o l-jo n im g a 
q o ‘yishm aydi.  Bittasi  besh  yuz so ‘m  berdi.  S o tm ad im .
—  Q o n u n n i  bilasizm i?  —  ded i  H o jim u ro d .  —  0 ‘g ‘rilik m olni 
sotib olgan o d am g a h a m  statya bor.  Siz o ‘g ‘rilik m olni sotib olibsiz.
— Y o‘g ‘-e , — dedi q o ‘rqib ketgan yigit.  «C hayka»da  kelgan bu 
o d a m   p ro k u ro r  e m a sm ik in ,  m in istr  e m a sm ik in ,  d eg an   o ‘y  b ir 
lahza k o ‘nglidan o ‘tdi.  —  M enga tu p p a-tu zzu k  o d am  sotgan edi.
H o jim u ro d  so atn i  yigitning qoMiga berdi.
—  H ozir sizga o ‘g ‘irlik ekanini isbot qilib bcram an.  Bitta kichkina 
p ic h o q c h a  u ch  ini y o nboshidagi  u lo q  joyiga tiqing.  O rq a  q o p q o g ‘i 
o c h ila d i.  U n g a  «1959 yil,  50 yosh.  H .X olm atovga»  d eb  yozilgan. 
Q a n i,  oching!
Y igitcha boya tirn o q  qirib o ‘tirgan egovcha uch i bilan qopqoqni 
o c h d i.  O c h d i-y u ,  h a y ro n   boMib q oldi.  H o jin ru ro d g a savol  n azari 
b ilan   q arad i.
—  Q ay o q d a n   b ild in g iz,  aka?  H o ‘,  q a n c h a d a n   beri  b u   so atn i 
tu ta m a n .  M u n i  q aran g k i, q o p q o g ‘ini  o c h ib  k o ‘rm ab m an .
—  E ,  u k a g in a m -e ,  a x ir bu  so at  m en ik i  ed i.  Y o ‘q o tib   y urgan 
edim .
U  sh u n d a y   d eb   y o n id a n   qizil  m uqovali  g u v o h n o m a sin i  olib 
uzatdi.  U n d a « H o jim u ro d  X olm atov» d eb  yozilgan edi.
Y igit  s o a t  q o ‘Id a n   k e tish ig a   a n iq   is h o n g a n   e d i.  A m m o  
H o jim u ro d   u m rid a  b irin c h i  m a rta  m a rd lik  qilib,  y ig itn in g  oldiga 
b itta  ellik so ‘m likni tashladi.
— O son qutuldingiz, ukaginam .  Sizni  militsiyaga be rib yuborish 
o ‘m iga p u l b ery ap m an .  O ling,  ikkinchi b u n aq a  ish qila  k o ‘rm ang. 
Siz  savdo  x odim isiz.  Q o n u n n i  yaxshi  bilish in g iz  kerak.
H o jim u ro d   sh u n d a y   d e d i-y u ,  so a tn i  o lib ,  ta sh q a rig a   ch iq ib  
ketdi.  U  irim ch i  edi.  Ish bo sh lay d ig an   ray o n g a b irin c h i q a d am in i 
bosishi  b ilan  b ir u m rg a y o ‘q o tg an   narsasini to p d i.  D e m a k ,  ishlari 
yaxshi  b o ‘ladi.  B iro q ,  M irvali  b ilan  til  to p ib   k e ta rm ik a n ?   N e - n e  
ray k o m   sek re ta rla rin in g   b o sh in i  yegan  b u   jo h il  sal  b o 6Isa  h a m  
u n g a  yon  b e ra rm ik a n ?   A m m o   H o jim u ro d   h a m   k o ‘p n i  k o ‘rg an , 
pixi qayrilganlardan edi.  K echa «yuqorida» b o ‘lgan suhbatda,  Mirvali 
b ilan  til to p ib   ishlang,  d eb  tay in lash g an   edi.  S h u n d o q  b o 'lg a n d a n  
keyin  b u   y a ra m a s  bilan  n o n -q a tiq   boMishim,  kerak.  Y axshi  gap
1 1 —  S.  A h m a d .   J i m j i t l i k
1 6 1

bilan  iion  in id an   c h iq a d i,d e y ish a d i-k u .  U n i  in id an   c h iq a z a m an . 
H in d ilarg a o ‘xsh ab  su rn ay  ch alib  o ‘y n a ta m a n .  S en  ilon  b o 'lsa n g , 
m e n   m u s h u k m a n .  O rq a m n i  p a y g ‘a m b a rla r  silag an .  T o g ‘d a n  
tash lasan g  ham   to 'r t o y o g ‘im   bilan  tu sh am an .
H o jim u ro d   kabob ch ay n ab  o btirark an ,  M irvalini o ‘z to m o n ig a 
o g ‘d iris h n i  o ‘y la rd i.  Ik k o v im iz   b ir   y o q a d a n   b o sh   c h iq a z ib  
ishlaym iz, bu to m o n larg a faqat sen u c h u n   keldim , yuqorida beshta 
ra y o n n i ay tish d i,  ta n la ,  d ey ish d i.  M en   sen  b o r b o ‘lg an in g  u c h u n  
sh u   ra y o n n i  ta n la d im ,  d e y m an .  Ishlaringga a ra la sh m a y m a n ,  shu 
x o ‘ja lik   sen ik i,  v aq ti-v aq ti  b ilan  h o lim d a n   x ab ar  o lib  tu rsan g  
b o 'lg a n i,  d ey m a n .  B u n aq a  g ap   kim ga  y o q m ay d i?  Y og‘dek   erib  
k etad i.  V aqtiki  kelib  b itta   chigil jo y in i  to p ib ,  u sh lab   o lg a n im d a n  
keyin, jilo v i q o ‘lim d a  b o ‘ladi.
H o jim u ro d   ig n an in g  tesh ig in i k o ‘zo y n ak siz k o ‘rad ig an lard an  
ed i.  O ld id a n   kelsa  q o p a d ig a n ,  o rq a sid a n   kelsa,  te p a d ig a n   o ‘ja r  
x o ‘ja lik  rah b arlarin i b o ‘ysu n d irg an ,  b o ‘yin b erm ag an larin i qayirib 
tash lag an ,  qay erd a  ish la m a sin ,  h u k m in i  o ‘tk azg an   edi.  A w alig a 
h a lim d ek   m u lo y im  boMardi.  K eyin  silliqqina  b o ‘lib raq ib larin in g  
pinjiga  kirar,  o g 'riy d ig an  jo y in i  p ay p aslab   to p g a c h ,  x u d d i  o ‘sh a 
jo y ig a  zarb a  b erard i.  U   rah b a rlik n in g   m u ra k k a b   strategiyasini 
eg allag an ,  pishiq  o d a m   edi.
M irvali b o sh q ach a raqiblardan edi.  Sal b o ‘sh  kelsa,  h ap  qiladi- 
yu, y u ta d i-q o ‘yadi.  H ojim urod  ishni  unga suyak tashlab k o ‘rishdan 
boshlashga ah d  qildi.
A m m o  M irvali byuroda uning nom zodini q u w a tla b  so‘zga ham  
c h iq m a d i,  ovoz  h a m   b e rm a d i.  O d a m la r  u n in g   a tro fin i  o ‘rab, 
yangi,  k a tta   lavozim   b ilan   tab rik la y o tg a n la rid a   M irvali  in d a m a y  
y o n id an   o ‘tib  ketaverdi.
H ojim urodning kelishidan  M irvalining dili og‘rigan edi.  O taxon 
yana so‘zida turm adi.  Isroilning janozasiga kelganda ijroqo‘m  raisligiga 
u  ay tg an   kishini  y u b o rish g a  v a ’d a   qilgan  ed i-k u !  N im a   b o ‘ldi? 
O taxon ketm a-ket uning xohishini qaytaryapti. O raga biron g‘alam is 
tu sh d im ik in ?   M ayli,  u  y u b o rg an  o d a m n i sh u n a q a   h a m   m ay m u n  
q ilib   o ‘y n a ta y k i,  c h a p a k   c h a ls a m ,  y o ‘rg ‘a la b   o ‘yin g a  tu sh ib  
ketadigan boMsin.
U  sh u n d a y   o ‘ylar b ilan   ray k o m   b in o sid a n   c h iq d i.  U   y o q -b u  
yoqqa alanglab,  m ashinasini qidirayotgan edi, o bkom  sekretarining 
y o rd am ch isi yoniga  keldi.
162

—  M irvali  ak a,  o krto q   M ah k am o v   sizni  s o ‘ray ap tilar.  Z a ru r 
gaplari  b o r e k a n ,  b irin c h in in g   kabinetiga  kirarm ishsiz.
M irvali  unga  n im a   d eb  ja v o b  b e rish in i  b ilm ay   o ‘ylanib  tu rib  
q o ld i.U   M a h k am o v   bilan  k o ‘pd an   beri c h a p   kelib y u rip ti.L e k in  
b eg o n alar old id a uni  xush  k o ‘rm asligini sezdirm asdi.  N im a  qilsam  
e k a n ,  k etaveraym i  yo  q ay tay m i,  d eb   o ‘z id a n - o ‘zi  s o ‘radi.  K irish 
kerak.  K irm asam , gap ilashib rahbarga yetadi. Y uborgan odam im ga 
b o rg an   k u n iy o q ,  ish  b o sh la m a sd a n o q   g ‘ayirlik  q ily ap ti,  deydi.
M irvali  istar-istam as y an a raykom  binosiga  k ird i-y u ,  ikkinchi 
qavatga k o ‘tarildi.  Q odirovning kabinetida  M ahkam ovdan tashqari 
b yuro a ’zolari o ‘tirishardi.  M irvali  kirganda,  M ah k am o v  o ‘m id a n  
tu rm a d i.  K eling,  d eb  q o ‘ya q oldi.  U   M irv alin in g   n o m zo d   u c h u n  
ovoz  b e rm a g a n in i  bilardi.  M irvaliga  y o q m ag an   ijro q o ‘m   raisi 
bem alo l  ishlolm asligini  h am   biladi.  Y angi  rais unga y o q m ag an in i 
b o s h q a l a r   h a m   s e z ib   t u r i s h i p t i .   A m m o   M irv a li  q a n c h a  
g ‘o ‘d a y m a sin ,  ich i  b o ‘sh a b   q o lg a n in i  u la r  b ilish m a sd i.  B uni 
M a h k a m o v  b ilan   Q o d iro v g in a  bilardi.
—  B ir  piy o la  ch o y im iz n i  ic h m a y   k etm o q ch im isiz?  Siz  c h o y  
q ilib  b e rm asan g iz  h a m   biz  qildik.  H o z ir  c h iq ib   o c h iq   h av o d a 
p ic h a   ta m a d d i  q ilam iz,  —  d ed i  Q o d iro v   b o ‘sh  kursini  su rib ,  u n i 
o ‘tirishga  u n d a r ekan.  —  E n d i eski  o d a tin g iz n i qilm an g ,  g ‘ayirlik 
q ilm ang.
M irvali g ‘ijindi.  « ly a,  b u  tirra n c h a n in g  h a m   tili  ch iq ib  q o p ti- 
ku!  O kzi  n im a  gap?»  — d e b  o ‘yladi.  L ekin ja v o b  qilm adi.
K o ‘p ch ilik   b o ‘lib  raykom   bilan  ijro q o ‘m   x o d im lari  o v q at- 
la n ad ig an   ikki  xo n ali  o ldi  ayvon  m e h m o n x o n a g a   tu sh ish d i.  Bu 
yerda ortiqcha hasham siz dasturxon tayyorlangan edi.  Raykom  kotibi 
Q o d iro v   H o jim u ro d n i  t o ‘rga olib:
—  S h u   jo y   siz n ik i.  E n d i  siz  m e z b o n ,  b iz   m e h m o n m iz . 
H im m a tin g iz n i  k o ‘rsatin g ,  —  dedi.
H o jim u ro d   m e h m o n la rn i o ‘tirishga tak lif qilar ekan,  M irvaliga 
qaradi.
—  Siz m anavi y oqqa o ‘ting.  —  M irvali u surib q o ‘ygan  kursiga 
o ‘tird i.  —  0 ‘rto q la r,  m e n   yangi  o d a m m a n ,  d e b   a y to lm ay m an . 
H a m m a n g iz n i  ta n iy m a n .  X izm at  y u zasid an   te z -te z   u c h  rash ib 
tu rg an m iz.  R ayonni  h a m  b ilam an .  H a m m a  x o ‘ja lik lam i b o ‘lm asa 
h am   k o ‘pini  k o ‘rg an m an .  A yniqsa,  d o ‘stim iz,  m a sh h u r pax tak o r, 
ajoyib tashkilotchi,  nom i  Ittifoqqa ketgan  Mirvali  Rixsiyev rahbarlik 
qilayotgan x o ‘jalikni ju d a  yaxshi bilam an.  M en,  albatta,  M irvalidek
163

in s o n la r  b ila n   is h la s h d a n   z a v q la n a m a n .  U n in g   x o ‘ja lig i  b ir 
m aktabki,  u n d a   m a n a m a n  d eg an  x o ‘jalik  rahbarlari o ‘qisa arziydi. 
0 ‘y la y m a n k i,  M irvali  m en i  h a m   shu  ajo y ib   m a k ta b n in g   b ir 
n o sh u d   talab asi  d eb   biladi.
M irvali  u n in g  g a p in i  b o ‘ldi:
—  H oji aka, o ‘zingiz akadem iksiz.  B izdaqalam ing k o ‘piga dars 
berasiz.
—  A ksiyada  farg‘o n a lik la rn i  h a m   q o c h ira siz ,  M irvalijon!  — 
dedi  H ojim urod.
S a m a rq a n d d a n   to   B o y su n n in g   S a y ro b ig a c h a   b u   y e rlik la r 
askiyani  «aksiya»,  k in o n i  «kno»  d e b   ay tard i.
G apningbuyogM   hazilga aylanib ketdi.  M irvali  H o jim urodning 
y alto q la n ish id a n   u n d a n   c h o ‘c h iy o tg a n in i  sezdi.  K o ‘ng lid a  «Sen 
b ilan   til  to p m a s a m   ish lo lm a s  e k a n m a n ,  y o ‘rig ‘in g d an   c h iq - 
m a y m an » ,  d eg an   g ap   y o tg an in i  M irvali  a lla q a c h o n   sezgan  edi. 
Bu  «gazeta»ni  h a m  ju d a  tez o ‘qib tashlashiga aqli yetdi.
G a p d a n   g ap   c h iq ib ,  M ah k am o v   yangi  raisga  uy  to p ilg u n c h a  
b iro n   d u ru stro q  jo y   kerakligini  o ‘rtaga  ta sh la b   q oldi.  U   sh u n d a y  
deya turib,  M irvaliga qaradi.
—  M e h m o n x o n a n g iz d a  b e s h -o ‘n   kun yashab tu rsa...
M ah k am o v n in g  gapi o g ‘zida qoldi.
—  B o ‘lm a s-o v .  K e ld i-k e td i  k o ‘p jo y d a   q iy n a lib   q o la d ila r. 
M e h m o n x o n a   b ir  k a rv o n s a ro y d e k   g ap .  H ali  m u x b irla r,  h ali 
k in o c h ila r,  h ali  o lim la r,  ish q ilib ,  b iro n   k u n   o d a m s iz  tu rm a y d i. 
D a c h a   u z o q lik  q ila d i.  Iss iq -s o v u q la rid a n   x a b a r o la d ig a n   o d a m  
y o ‘q.  A gar x o ‘p d e sa la r,  C h o rc h in o rg a  jo y   qilib b e rish im   m u m - 
kin.  U yerda yaxshi  p azan d a  N u rm a t to g ‘a degan  kishi  bor.  Z erik - 
tirm a y d i.
M irvali sh u  g a p n i  a y td i-y u ,  y e r o stid an   H o jim u ro d g a  q arad i. 
U n in g   b ir q o sh i  k o ‘tarilib ,  lab in in g   c h e ti  p ir-p ir  u c h a   b o sh lad i. 
M irvali ataylab  u n in g  kushandasi  N u rm a t to g ‘ani  tilga oldi.
—  Y o ‘q ,  y o ‘q ,  o ‘rto q   M a h k a m o v ,  S a m a rq a n d d a n   q a tn a b  
tu ra rm a n .
—  Y o ‘q,  boN m aydi.  Issiq -so v u g ‘in g izd an   x a b ar  olish  qiyin 
b o ‘ladi.  S h ah risab z  m eh m o n x o n a sin in g  lyuks xonasi ju d a  sizbop. 
K e ld i-k e td in i  k u ta d ig a n   keng zali  h a m   b o r,  —  d ed i  M ah k am o v .
Shu b ilan uy to ‘g ‘risidagi gap tugadi.  H o jim u ro d  ish boshlam ay 
tu rib ,  M irv alin in g   b irin c h i  zarbasiga  d u c h   k elg an in i  sezdi.  Sir 
boy  b erm ad i.
164

—  M irv ali  u k a m ,  —  ded i  u   s u n ’iy  b ir  sam im iy lik   b ila n   va 
y o 'ld a  o ‘ylab  q o ‘ygan g a p la rin i  tilig a c h iq a rd i,  —  b u  jo y g a  sizga 
ish o n ib   k e lg a n m a n .  «Y uqoriga»  c h a q iris h g a n d a   b e sh ta   ra y o n n i 
ay tish d i.  X o h la g a n in g n i  ta n la ,  d e y ish d i.  M e n   a ta y in   siz  b o r 
ra y o n n i  ta n la d im .  S iz  b ila n   boM sam ,  ishlash  o so n   k o ‘c h ish in i 
b ilg an im d an  sh u n d ay  qildim .  QoMni-qoMga berib b ir ishlasham iz, 
b o ‘p tim i?
« Н а,  tulki», d ed i  ichida  M irvali  u n in g  gaplarini  k o ‘ngil  u ch u n  
tasdiqlarkan.
U  idoraga q aytarkan, b ir hisobda b u  galvarsning kelgani du ru st 
b o ‘ld i,  g u n o h i  k o ‘p   o d a m ,  tili  q isiq ,  b u n a q a la rn in g   b u rn id a n  
i p   o 'tk a z ib   y e ta k la b   y u rish   o s o n ,  b o sh q a   b ir o n ta ja n g a r is i 
k elg an d an  sh u n in g  o ‘zi durustga  o ‘xshaydi,  d eb  o ‘yladi.  Lekin  uy 
m asalasiga  kelganda  M irvali  h aq  edi.  N im a  qiladi b egonani  x o n a- 
d o n ig a  olib  kirib.  U ydagi  sirni  k o ‘ch ag a  c h iq azib   n im a   qiladi?! 
A gar  H o jim u ro d   shu  y e rd a   y ashasa,  k o ‘p  sirlard an   o g o h   b o ‘lishi 
m um kin.  B unaqa odam larga sal uzoqroqdan m uom ala qilgan durust.
Rasulbek choy olib kirdi.  U  M irvalining ko‘ziga tik qarayolm ay, 
n im a d a n d ir tash v ish lan ib ,  fo to a p p a ra tin i o ‘y n ab  tu ra rd i.  M irvali 
d a rro v   sezdi.
—  N im a  boMdi?  N ega  k o ‘zin g n i o lib q o c h a sa n ,  o ‘g ‘irlik qilib 
qoMga tushgan odam ga o ‘xshab.
Rasulbek q o ‘rqa-pisa dedi:
— Anavi pakana revizor yana keldi.  Endi oblast xalq kontrolidan 
q o g ‘oz o lib kepti.  B uxgalteriyani  titkilayapti.
— Tashvishlanm a, — dedi  Mirvali. — Tovuqqa o ‘xshab titaversin. 
H em irilik ch ato q  topolm aydi. Y ana n im a gap?
Rasulbek aytm oqchi b o ‘lgan gapini tiliga chiqazolm ay chaynaldi.
—  G a p irsa n g -c h i! T il-z a b o n in g  b o rm i,  n im a  b o ‘ldi?
—  N asim  polvoningiz yana q o v u n  tushirdi. A w algi kuni  Eralini 
q a m a b   q o ‘y,  d e b   b u y u rg an d in g iz.  Bu  a h m o q   q am ash g a  q am ab , 
kalitni  yoniga so lg an ch a o sh n alari  bilan  S am arq an d g a ketvori pti. 
E ralini q a m a b  q o ‘ygani bug u n  esiga tu sh ib ,  halloslab qaytib keldi. 
O c h ib   q a ra sa ,  ikki  k u n   o vqatsiz,  t o ‘sh ak siz,  suvsiz  y o tg an   Erali 
jin n i  boMib  q o p ti.  O d a m   ta n im a y d i.  Bu  h a m   y e tm a g a n d e k ,  siz 
a w a lg i  k u n i  o lib   ketg an   Q o ra   B axm al  q o c h ib   k ep ti.  E ralin i 
s h u n a q a y a m   y a la y a p tik i,  a s ti  q o ‘y a v e ra siz .  E ra li  u n i  h a m  
tan im ay ap ti. Y aqiniga kelsa,  urib haydayapti.
M irv alin in g  zard asi  q ay n ab   ketdi.
165

—  H a m m a n g n i  z a m b a ra k n in g   o g ‘ziga  solib  o tish   k erak , 
svolochlar!  P o lv o n n in g  o ‘zi q an i?
—  E ra lin i  q o ‘riq la b   y u rip ti.  M e n   b o y a  jin n ix o n a g a  t e l e ­
fon q ilgandim .  H ozirgina,  siz kelishingizdan besh  m in u tc h a  o ld in  
«T ez  y o rd a m »   q ish lo q q a   o ‘tib   k e td i.  H a ,  a y tg a n c h a ,  o z   b o ‘l- 
m asa esim d a n   c h iq a y  d eg an   ek an .  T o s h k e n td a n   te le fo n  qilish d i. 
B ugun  M oskva  telev izo ri  «V rem ya»da  sizn i  k in o  q ilib   k o ‘rsa ta r 
em ish .
Shu  payt  «Tez y ordam » av to b u sch asi k e tm a -k e t siren a ch alib  
o ‘tdi.  U ning orqasidan Q ora Baxmal yugurib borardi.  Mirvali hushini 
y o ‘qo tg an ch a qarab qoldi.
Q a ra n g -a ,  Q o ra   B axm al  y o ‘ln i  to p ib   kepti-ya!  A xir,  u n in g  
k o 'z la rin i  boylab o lib bo rish g an   ed i-k u .  Ajab!
M irvali Q ora  B axm alning bobosi Q ora  L ochinni esladi.  U  ham  
n e c h a   m inglab  k ilo m e tr  y o ‘l  bosib,  fro n td a n   q aytib  kelgan  edi. 
O dam  bolasi vafodorlikni o td an  o ‘rganishi  kerak ekan, d eb  o ‘yladi.
T elefon zarb b ilan jiringladi.  M irvali shoshilm ay tru b k an i oldi. 
T e le fo n c h i  qiz:
—  O blast  «Bilim » ja m iy a ti  raisin in g   ishi  b o r ek an .  U lab   ber, 
deyapti.  N im a  jav o b  qilay? — deb so‘radi.
—  Y o‘q  e k a n ,  d eb   ayt,  —  ded i  M irvali  va  d u -d u tla b   tu rg an  
tru b k a n i  e tig in in g  q o ‘njiga  u rib   n im a n id ir o ‘ylab  ketdi.
XVI
A sqarali  uyg‘o n ib   y o n ig a  q a ra d i,  x o tin i  y o ‘q.  T ash q a rig a  
c h iq q a n d ir,  d eb   b ir  o z  k utdi.  U n d a n   d a ra k   boM m adi.  G u g u rt 
chaqib taburetkadagi soatga qaradi.  Ikkidan o ‘tibdi.  0 ‘rnidan turib, 
chiroqni yoqdi. Tashqariga chiqm oqchi edi, ostonada iyagiga tiralib 
o ‘tirg an   x o tin in i  k o ‘rib  x ayron  b o ‘ldi.
—  Senga  n im a boMdi?  E t-b etin g  ogT iyotgani y o ‘qm i?
— Y o‘o ‘o ‘q ,  — dedi c h o ‘zib S alim a.  —  M osh oMgurdan  darak 
y o ‘q.
—  E ,  sh u n g a  uxlam ayapsanm i!  Y u rg a n d ir day d ib .  H o z ir avji 
m ov  m ah a li,  kavaleri  o lib  ketgan  u n i.  T u r,  kirib  yot.  S h am o llab  
qolasan.
A sqarali  sh u n d a y   d eb   ich k arig a  qay tib   k ird i-d a ,  t o ‘n in i  olib 
ch iq ib ,  S alim an in g  yelkasiga tash lad i.
U la r to g ‘d a b irin c h i  m a rta  b a h o m i  kutishardi.
166

H avo a n c h a  salqin edi. T o g 1  o 'n g irlarid a  hali q o r  erim ay qotib 
y o tib d i.  T o n g g a  y a q in   a riq la r b e tin i  tu x u m   p o ‘c h o g ‘idek  y u p q a 
m u z  qop lay d i.
S alim a  shu  M o sh   m ush u g ig a  o 'rg a n ib   q o lg an .  U n i  k o ‘zini 
o c h m a g a n  v aqtida b o q ib  olgan.  Bu yoqqa kelayotganlarida o ‘zlari 
bilan  o lib  kelishgan  edi.
Ikki  yildirki,  M osh  u la r  x o n a d o n in in g   h aq iq iy   a ’zosi  b o ‘lib 
qolgandi.
0 ‘n  k u n d a n  beri  M o sh n in g  y u rish -tu rish i b o sh q ach a.  K e c h a ­
lari  p o ln i  tim d a la r, d e ra z a   rafiga ch iq ib  olib,  tash q arig a  intilardi.
Bu  togM arda  h a m m a   n a rsa   b o sh q a c h a .  G iy o h id a n   to rtib  
jonivorlariyu qurt-qum ursqalarigacha shaham ikiga o ‘xshamasdi. T og6 
m u s h u k la ri  y o v v o y ila sh ib   k e tg a n ,  o d a m g a   y a q in   k e lm a sd i. 
M iyovlashi  h a m   alla q a n d a y  y irtq ich lig id an   d a rak  b e rib  tu rard i.
U y atrofida an a  sh u n d ay  yovvoyi  m u sh u k lard an  biri o ‘ralashib 
q o ld i.  K ech alari  o d a m n in g   etin i  jim irla ta d ig a n   d a rajad a  x u n u k  
m iyovlar, b a ’zan o 6zini derazaga urardi. O 'sh an d ay  paytlarda  M osh 
h a m   b e z o v ta la n ib ,  k ara v o td a n   stolga,  sto ld an   to k ch ag a  sakrab, 
c h o y n a k -p iy o la la rn i ja ra n g la tib  tu sh irib  y u b o rard i.
Bu  xil  n o tin c h lik   jo n ig a   te k k a n   A sqarali  ja h l  b ilan   eshikni 
o c h ib   y u b o rard i.  S h u n d a   M osh  tash q arig a  o ‘q d e k   o tilib   ch iq ib  
k etard iy u ,  to n g   m ah ali g ‘ingshib esh ik n i tim d a la rd i.  A sqarali  uni 
so 6k ib -so 6kib,  y a n a   ich k arig a  kiritib  y u b o rard i.  M o sh   k u n i  b ilan 
uxlar,  idishiga quyib q o ‘yilgan  sutga qayrilib q aram asd i.
H a r  k u n i  q o ro n g 6u  tu sh ish i  b ilan   yan a  y o w o y i  m u sh u k n in g  
x u n u k   m iy o v lash i,  M o sh n in g  bezovtaligi  b o sh lan ard i.
— S hu  m ushugingni qopga solib,  yuk ortilgan vagonga  tashlab 
k e la m a n ,  b u   n im a ,  b iro n   k u n   o d a m g a   o ‘xshab  u x lay o lm ay m an .
S alim a,  h o y ,  b u   sh a h d in g iz d a n   q a y tin g -o v ,  b ir-ik k i  k u n d a 
tin c h ib  q o la d i, d eb  u n i sh a h d id a n  q aytarardi. A m m o   M osh o ‘zini 
derazaga u rish d a n  tiyilm asdi.
A na  sh u n d a y   c h iq ib   k e tish larn in g   b irid a  M osh  uyga  q aytib 
kelm adi.
*  
*  
*
A sqarali  «M oskvich»ini c h o d im in g  oldiginasida to ‘xtatdi.
Bu yerda gaz baloni,  ikki  kam foralik plita,  u ch ta paqir.  C h o d ir 
ichida yig‘m a stol va stullar. Tepaga toshfonar osilgan. Stolda batareyali 
ikkita fo n ar.  «Spidola»  radiosi,  durbin.

P astd a,  sh ag ‘al  t o ‘kilgan  y o ‘ld a   m a sh in a   q o rasi  k o ‘rin d i.  Bu 
sovxozning faqat d ire k to r b ilan   R asulbek  m in a d ig a n  o q  «N iva»si 
edi.  A sqarali  a w a lig a ,  m en i  izlab  kelish y ap ti,  d eb   o ‘ylab,  q a rab  
turdi.  M ashinadan u turgan jo y  ko ‘rinm asdi. «Niva» bahaybat toshlar 
p an asid a  b ir k o ‘rinib,  b ir k o ‘rin m ay   kelardi.  T a x m in a n ,  ikki  yuz 
m etrlarcha  naridagi pastlikda m ash in a to ‘xtadi.  U n d a n   M irvalim i, 
R asulbekm i  tu sh d i.  U z o q d a n   kim ligini  bilib  boM m asdi.  A sqarali 
ch o d irg a   kirib,  d u rb in   o lib   c h iq d i.  Q a ra d i.  M irvali  e k a n .  U  ikki 
qoMini beliga tirab gMldirakka hayron qarab turardi. Asqarali durbinni