Qo‘shma gap qismlari va ularni bog‘lovchi vositalar bilib oling. Qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar qo‘shma gap qismlari sanaladi. Bu qismlarni

 
Qoida. Zidlik, shart, payt munosabatlari bog‘lovchisiz, bog‘langan va ergash 
gapli qo‘shma gaplar bilan ham ifodalanishi mumkin. Shunga ko‘ra ular bir-biriga 
ma’nodosh bo‘la oladi.
Eslatma. Qo‘shma gaplar qismlarini bog‘lovchi vositalar lug‘aviy ma’nodoshlik 
(chiroyli//go‘zal), grammatik ma’nodoshlik (akamga oldim // akam uchun oldim) kabi 
o‘zaro ma’nodoshlikka ega. Ohang, teng bog‘lovchi va bog‘lovchi-yuklamalar 
vazifadoshligini quyidagi misollar orqali ham ko‘rish mumkin: 
1. Eshik ochildi, xonaga rassom kirib keldi. 
2. Eshik ochildi va 
xonaga rassom kirib keldi. 
3. Eshik ochildi-da, xonaga rassom kirib keldi. 
4. Eshik ochildi-yu, xonaga rassom kirib keldi. 
5. Eshik ochildi hamda xonaga rassom kirib keldi. 
1-topshiriq. Berilgan gaplarning turlarini ayting. Ular qanday farqlanayotganini 
izohlang.
1. Bir kishi ariq ochadi, ming kishi suv ichadi. 
→ Bog‘lovchisiz qo‘shma gap: ohang (vergul) yordamida 
2. Bir kishi ariq ochadi va ming kishi suv ichadi. 
→ Bog‘langan qo‘shma gap: teng bog‘lovchi (va) yordamida 
3. Bir kishi ariq ochsa, ming kishi suv ichadi. 
→ Ergashgan qo‘shma gap: shart mayli shakli (-sa) yordamida 
155-mashq. Ko‘chiring. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarni bog‘langan va ergashgan 
qo‘shma gapga aylantiring. 
1. Qor yog‘di – don yog‘di. (Maqol)
→ Qor yog‘di, goyo don yog‘di. // Qor yog‘di-yu, don yog‘di. 
2. Sir ko‘p olam qa’rida, Mo‘jizaga kon olam. (Usmon Azim)
→ Sir ko‘p olam qa’rida, chunki mo‘jizaga kon olam. // Sir ko‘p olam qa’rida va 
mo‘jizaga kon olam. 
3. Ayrilganni ayiq yer, Bo‘linganni bo‘ri yer. (Maqol)
→ Ayrilganni ayiq yesa, bo‘linganni bo‘ri yeydi. //Ayrilganni ayiq yer, Bo‘linganni 
esa bo‘ri yer. 
4. Yurgan daryo – o‘tirgan bo‘yra. (Maqol) 
→ Yurgan daryo, go‘yo o‘tirgan bo‘yra. // Yurgan – daryo va o‘tirgan – bo‘yra. 
158-mashq. Qo‘shma gaplarni bog‘langan, ergashgan va bog‘lovchisiz kabi turlarga 
ajratib ko‘chiring. Bir qo‘shma gap turini boshqasiga aylantirishga harakat qiling. 
(Namuna – 1-misol) 
1. Sizning qistovingiz bilan ko‘nishga ko‘ndim-u, lekin o‘sha kundan beri o‘zimga 
kelolmayman. (Erkin A’zam).  
→ Bog‘langan qo‘shma gap 

---