QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

Ú l g i :  Úlken — náhán, Úy — jay.
28-shšnš®šw.
Stillik ózgesheliklerine qaray tómendegi sinonimlerdi 
keltirip gáp qurań. 
Báshárá, sın-sımbat, kelbet, pishin, túr, sıyqı, tús: muǵallim, 
oqıtıwshı, ájel, paymana: arıw, dilbar, gózzal. 
Antonimler de olardıń qarama-qarsı mánili jubaylar bolıwına 
baylanıslı stillik xızmette, yaǵnıy, pikirdi mániler qarsılıǵı 
tiykarında kúsheytiw ushın jiyi qollanıladı. Mısalı: Dos jılatıp 
aytadı, dushpan kúldirip aytadı. (Naqıl) Jılasam — jubattıń, 
kúlsem quwandıń. Appaq sútlerińnen emdim de qandım. (T. J.) 
Bul mısallardaǵı dos-dushpan, jılatıp aytadı, kúldirip aytadı 
usaǵan qarama-qarsı mánili jubaylar antonimler. Olar pikirdi 
kúsheytiw, ótkirlestiriw maqsetinde stillik xızmet atqarıp tur. 
29-shšnš®šw.
Oqıń. Antonimlerdi tawıp, olardıń qanday xızmet atqarıp 
turǵanlıǵın anıqlań. 
1. Bir biyeden ala tay da, qula tay da tuwıladı. Hámme teń 
bolsa, ishkeri, tısqarı bolıp Xiywa ekige bóline me? (K. S.) 2. aral 
teńizin az bilseń, tıńla, kóp bilseń, úyret. Sen júrgen ashıq teńizde 
biz de júrgenbiz. (Ó. A.) 3. Tóleniń awzına keldik te, tım-tırıs otıra 
berdik. Ishten ya sırttan kelgen adam kórinbeydi. Heshqanday dıbıs 
esitilmeydi. (T. Q.) 4. Birewi ushadı, birewi túsedi. Ushqanı kókte 
sayradı, túskeni ıssıda qanatın qaǵıp, jer bawırlap jatıp, topıraqqa 

---

37
awnap, qanatın qaǵıp, jorǵalap ketip, puta-puta menen shóplerdiń 
arasın sayran etedi. (J. A.) 5. Hárqaysısınıń óz sırı, óneri bar, óz 
aldına bir dúnya. Birin taslap birine ótse, gúller baǵınıń birinen 
shıǵıp, birine kirgendey. (T. Q.)
30-shšnš®šw.
Antonimlik jubaylardı keltirip, gáp qurap jazıń. Olarda an-
tonimlik jubaylardıń stillik xızmetine baha beriń. 
Alıs — jaqın, erte—kesh, ıssı—suwıq, keldi—ketti, aq—qara, bar—
joq. 
Antonimler naqıl-maqallardıń quramında, awızeki ádebiyatı 
úlgilerinde, kórkem súwretlewde antitezalıq rol atqaradı. Antite-
zalıq máni stil sıpatında kúsheytiwshi sóz obrazlılıǵın taǵı da 
arttırıwǵa sebepshi boladı. Alasıǵa altaw az, beresige besew 
kóp. (Naqıl) Joq edim, bar boldım, kamala keldim, Árebi atlar 
minip, dáwranlar súrdim. (Ájiniyaz) 
31-shšnš®šw.
Qosıqtı oqıp, antonim sózlerdi tabıń. Xızmetin anıqlap, 
olardı qarsılas jubayı menen kóshirip jazıń. 
1. Taw nızamı: dos bolsın ya qas bolsın,
Mártebesi bálent bolsın, pás bolsın,
Úlgi etkeyli elden erdiń balasın. (Sh. S.)
2. Dúnyası qurıǵır,
Birew jırlap, birew jılap,
Birew tırnap, birew sılap,
Birew muzlap, birew qızıp,
Birew sazlap, birew buzıp,
Kim tas ǵayzap, kimler bas ǵayzap,
Ótken eken ózińnen naysap. (Sh. S.)
3. Xızmet eter ǵarrıǵa da, jasqa da,
Jawdıraǵan gúl bar jerde ashıq bar. (G. E.) 
32-shšnš®šw.
Qara háripler menen jazılǵan sózlerde qanday stillik 
ayırmashılıq bar ekenligine sıpatlama beriń. Olar qanday sózler?

---

38
1. termeymen deseń de, gúlden tererseń,