QàràQàlpàQ tIlI 0-klàss uShÍn SàBàqlÍq Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn nókiS «Bilim» 2017 Qàràqàlpàq tili

114-shšnš®šw.
Oqıń. Qaysı stil tarawında, qanday maqsette hám qalay 
qollanılǵanın aytıń. 
1. Húrmetli analar, sizlerdi xalıq aralıq hayal-qızlar kúni menen 
shın júrekten qutlıqlaymız! Shańaraǵımızdıń tiykarı, tiregimiz, udayı, 
biz benen birge jasań, birge bolǵaysızlar. Hesh waqıtta jamanlıq 
kórmeseńiz boldı, ájayıp insanlar. (Gazetadan) 
2. — Ha, bala, kórinbeyseń?
— Barmız, apa. 
— Bawırım-aw, ne talap búginde?
— Ne talap bolsın, apa, áytewir qurı júrgenimiz joq. 
— Qoshantay-aw, qurı júr dep atırǵanım joq, bos júrme de-
genim ǵo, shıraǵım. 
— Raxmet, apa, bos júrgenim joq. 
3. — Zamanlas, ırasında bul awılda erkek áwladı qalmaǵanba? — dep 
soradı. 
— Tek sańıraw qaynaǵa ǵana qalǵan.
— Ol kim? Shaqırıń, birge sóylesip otırayıq.
— Qaynaǵa!!! — dep baqırdı. 
— Há-a! degen erkek dawısı júdá jaqın jerden esitildi. 
— Qonaqlar shaqırıp atır!... 
Ǵarrınıń bir shekesin qılısh tilip ketken be, qaramı ádewir tırtıq 
qalǵan! Hámmeniń «tórge ótiń, aqsaqal» dep húrmet etkenine de 
qulaq aspadı. Esik betke kelip otırdı. 
Ǵarrı, qalaysań? Úy-ishiń mal-janıń aman ba?
— Qoydı soyıp berdim, qoshshım, — dedi ǵarrı. 
Qonaqlar hayran bolıp bir-birine qarastı. (Q. M.) 
115-shšnš®šw.
Berilgen sózlerdi qaratpa sózler retinde paydalanıp, gáp 
dúziń hám stillik xızmetine baha beriń. 

---

95
Háy, qudayım, qudayım-aw, tentek mehribanım, bawırım jası ullı, 
kishkene doslarım, keleshegim, qádirli salıkeshler, sulıw qız, márt 
jigit, háy ǵarrı saǵal, áy gózzal tábiyat. 
§ 27. KIRIS SÓZLERDI| QOLLANÍLÍW AYÍRMASHÍLÍǴÍ 
116-shšnš®iw.
Kiris sózlerdi aytıń, qanday xızmet atqarıp turǵanına 
kewil awdarıń.
1 Bul jumıs, sóz joq, Aralbaydıń qolınan keledi. 2 Bálkim, 
men nadurıs aytıp otırǵan shıǵarman. 3. Sen, múmkin aljas esitken 
bolarsań. 4. Biziń awılda da, qánekey, sonday toylar bolsa. 5. Bul 
insapsızlıq bolmay ma, aqırı. 6. Meniń oylawımsha, erteń qonaqlar 
kelip qalar. 7. Solay etip, jumıs pitpey me ya pite me? 8. Aytpaqshı, 
búgin bazarda nırq qalay boldı?
Qaratpa sózler sıyaqlı, kiris sózler de bayanlawıshı oy-pikirge 
túrlishe qatnaslardı ańlatıwda úlken áhmiyetke iye. Máselen, 
bazibir kiris sózlerde tastıyıqlawshı, bazıbirewlerinde gúman, 
tilek, uqsatıw, shamalaw, tańlanıw, bahalaw mánileri ańlatılsa, 
taǵı birewleri aytılajaq pikirdiń, pikirge bahanıń kimge qatnaslı 
ekenligin, pikirdiń tártibin, aldınǵı pikir menen baylanısın hám 
t.b. bildirip keledi: durısında da, shınında da, anıǵında da, 
sózsiz (tastıyıqlawshı), bálkim, itimal (gúmanlanıwshı), táwbe, 
buǵan qarań (tańlanıwshı), biliwimshe, menińshe, senińshe 
(kimge qatnasın bildiriwshi), birinshiden, ekinshiden, aqırı 
(pikirdiń tártibi), taǵı basqalar. 
Onıń ústine kiris sózlerdiń bir toparı barlıq sóylew stil-
lerinde qollanılatuǵın bolsa, ekinshi bir toparı awızeki sóylew 
stiline beyim, úshinshileri publicistikalıq, ilimiy yamasa rásmiy 
stiller tarawında tańlap paydalanıladı. 
Kiris sózlerge tán usı belgiler, óz gezeginde, olardıń stillik 
ózgeshelikleri bolıp tabıladı. 
Kiris sóz sóz dızbegi hám gápler túrinde ushırasadı. 
Olardıń awızeki ya jazba túrde pikir alısıw jaǵdaylarında orınlı 
paydalanıwı arqalı bayanlawıshı oy-pikirdiń tıńlawshıǵa tolıq 
jetiwi iske asadı. 

---

96