Quramı bet

2-tema: Qaraqalpaq adam atarınıń leksikalıq quramı.
Jobası:
1. Túrkshe atlar
2. Túrkiy hám mongol tillerine ortaq atlar
3. Arabsha atlar
4. Parssha atlar
5. Orıs tilinen hám orıs tili arqalı basqa tillerden ózlesken atlar
Tayanısh túsnikleri: Qaraqalpaq ismlerindegi túrkiy, túrkiy hám mongol tillerine ortaq, arab, parsı, orıs hám orıs tilleri arqalı basqa tillerden ózlesken qatlamlar.
Túrkshe atlar
Házirgi qaraqalpaq tilindegi menshikli adam alarınıń tiykarǵı bólegin túrkiy tillerindegi sózlerden dúzilgen atlar quraydı. Bul atlar qaraqalpaqsha menshili adam atlarınıń negizgi ózegi bolıp esaplanadı hám qaraqalpaq tilinde túpkilikli menshikli adam atları sıpatında qaraladı. Eski túrkiy jazba esteliklerindegi adam atları, olardıń jasalıw usılları, ondaǵı leksikalıq birlikler, úrp-ádetler hám dástúrler házirgi qaraqalpaq tilindegi menshikli adam alarında da saqlanǵanlıǵın bayqaymız. Qaraqalpaq tili túrkiy tilleriniń bir laqabı bolǵan qıpshaq tilleri toparınıń qıpshaq-noǵay bólimshesine kiretuǵınlıǵın esapqa alsaq, álbette, bul jaǵda tábiǵıy nárse ekenligi sózsiz.
Házirgi túrkiy tilles xalıqlardıq barlıǵı da ózleriniń tariyxıy-etnografiyalıq hám tillik qatlamnıń tykarǵı deregin áyyemgi hám Orta ásir túrkiy xalıqları menen tıǵız baylanıstıradı. Bunıń negizi deregi Orxon-Enesey dep atalatuǵın túrkiy xalıqlarınıń V-VIII ásirlerge tiyisli tasqa oyıp jazılǵan sırlı jazba estelikleri hám orta ásir (XI-XIV ásirler aralıǵı) ádebiy jazba estelikleri bolıp tabıladı. Atalaǵan jazba esteliklerde hám usı estelikler tiykarında túrkiy xalıqlarınıń tariyxıy boyınsha júrgizilgen izertlew jumıslarında tómendegi menshikli adam atların ushıratamız. Bul atlardıń geyparaları qaraqalpaqsha menshikli atlarda sol qálpinde saqlanǵan bolsa, al ayırmashılıqları belgili komponentin saqlap házirgi qaraqalpaqsha menshikli adam atlarınıń adam atın dúziwshi leksikalıq birligi sıpatında qáliplesken. Bulardı tómendegi mısallar arqalı salıstırıp kóreyik.
Kórip turǵanımızday-aq, jazba nusqalardan alınǵan adam atları menen házirgi qaraqalpaqsha adam atları tek kishigirim fonetikalıq ayrıqshalıqları, geypara komponentlerdiń hám grammatikalıq formalardıń qollanılıw ózgeshelikleri menen ǵana parıqlanıp turadı.