Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

KIRISH 
 
O‗zbekiston Respublikasi Hukumatining bosh vazifasi fan-texnika 
taraqqiyotini 
jadallashtirish, 
ishlab 
chiqarishni 
texnika 
jihatidan 
qayta 
qurollantirish va rekonstruksiyalash, barpo etilgan ishlab chiqarish potensialidan 
intensiv foydalanish, boshqaruv tizimini, xo‘jalik mexanizmini takomillashtirish 
negizida iqtisodni rivojlantirish sur‘atlarini va samaradorligini oshirishdan hamda 
shu asosida xalqimizni farovonligini yanada yuksaltirishdan iborat. Bu masalani 
hal etilishi mashina va texnologik jarayonlarning takomillashtirishga va sanoatni 
kompleks mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishga bog‗liq.
Barcha davrlarda texnik taraqqiyot fundamental fanlarga tayanishi qayd etib 
kelingan, lekin shuni ham ta‘kidlash joizki, insoniyat tomonidan kashf etilgan har 
bir texnik ixtiro inson uchun yaratilgandir. Demak, har bir texnik taraqqiyot texnik 
fanlar asosida vujudga keladi va jamiyat hayotini takomillashtirishga xizmat 
qilganligi bois ijtimoiy mazmun kasb etib boradi. Texnika va texnologiya insoniyat 
sivilizatsiyasida industrial va postindustrial taraqqiyotni vujudga keltirgan ekan, 
butun dunyoda globallashuv va global muammolar va ularning inson ongini 
o‘zgartirishga, tarbiya masalalariga yangicha yondashuvni shakllantirish 
muammolari bilan bog‘liq. Shuning uchun bugungi kunda texnika va 
texnologiyadagi doimiy takomillashuv masalasi jamiyatdagi ishlab chiqarish 
jarayonlari bilan chegaralanmasdan, jamiyat ma‘naviy-axloqiy masalalariga ham 
bevosita dahldordir. Shubhasiz O‘zbekiston yosh mustaqil davlat sifatida jahonga 
yuz tutmoqda.
Mahsulot ishlab chiqarish samaradorligi ko‘p jihatdan jihozlarning texnik 
holatidan bog‘liq bo‘ladi. Mashinalarning ish qobiliyati detallar va 
mexanizmlardagi buzilishlarni, tez yeyilishini, nosozliklarning paydo bo‘lishini 
oldini oluvchi, rejalashtirilgan profilaktik tadbirlarga asoslangan ta‘mirlash va 
texnik xizmat ko‘rsatish yordamida saqlab turiladi. 
Hozirgi zamon taraqqiyotida texnika va texnologiya barcha sohalarga jadal 
kirib kelmoqda. Noorganik tabiatda qurilish texnika va texnologiyasi, 

---

7 
elektrotexnika, issiqlik texnikasi orqali namoyon bo‘lsa, organik tabiatda qishloq 
xo‘jalik texnikasi, biotexnologiya, bioinjeneriya kabi sohalarda, inson ongi va 
xotirasini o‘rganuvchi informatika va informatsion texnologiyalar, tasviriy san‘at 
va rassomchilik texnika va texnologiyasi, davlatni boshqarish texnikasi va 
texnologiyasi yorqin ko‘zga tashlanmoqda. 
Zamonaviy texnika falsafasi bu jarayonlarni tahlil etib, o‘ta murakkab va 
serqirra xususiyatlarini chuqur anglagan holda, buning negizida fan-texnika 
ravnaqi, inson bilimlari va ularni amaliyotda mahorat bilan qo‘llay olish 
ko‘nikmalarida deb hisoblaydi. Bu jarayonlarning barchasi jamiyat ravnaqida sifat 
o‘zgarishlarini yuzaga keltirish haqida Amerika sotsiologlari postindustrial jamiyat 
nazariyasida ifodalab berganlar. Bunda O.Tofflerning uch to‘lqinli nazariyasida 
insoniyat uch texnologik to‘lqinni boshdan kechirganligini qayd etib: birinchi 
to’lqinda asosiy boylik Yer bo‘lsa, ikkinchisida ishlab chiqarish vositalari va 
uchinchisida esa avtomatika va kompyuter texnikasi joriy qilinishi bilan 
belgilanadi. 
Mashinalar va ularning ish sharoitlari turli xil bo‗lishiga qaramasdan, 
puxtalik ko‗rsatkichlari umumiy qonunlar bo‗yicha shakllanadi va bu puxtalikni 
baholash va hisoblash uchun, shuningdek mashinalarni ishlab chiqarish, sinash va 
ishlatish uchun asos bo‗lib hisoblanadi.
Puxtalik bu vaqt bo‗yicha yuzaga chiqadigan va mashinani ishlatish 
davomida unda sodir bo‗ladigan o‗zgarishlarni o‗zida aks ettiradigan mahsulot 
sifatining asosiy ko‗rsatkichlaridan biridir.
Mahsulotning asosiy ishchi organlarini mustahkamligi, deformatsiyalari, 
issiqlik maydonlari va boshqa tavsifnomalarini baholash uchun uning puxtaligi 
loyihalash bosqichida hisoblanishi kerak . 
Bu masalalarni yechish va puxtalikni hisoblashning muhandislik usullarini 
yaratish ushbu muammoning quyidagi xususiyatlari bilan murakkablashadi: 
- barcha qonuniyatlarda vaqt omili ishtirok etadi; 
- mashina tavsifnomalarining o‗zgarishini aniqlab beruvchi fizik 
qonuniyatlar xilma-xil va murakkab; 

---

8 
- mahsulot parametrlarining o‗zgarish jarayoni tasodifiy hisoblanadi; 
- mashinani yaratish va ishlatishning barcha bosqichlari puxtalik 
ko‗rsatkichlarining shakllanishida o‗z hissasini qo‗shadi. 
Tarmoq ishlab chiqarish korxonalarini rivojlantirish va raqobatbardoshligini 
ta‘minlashning istiqboli foydalaniladigan texnikaning ish qobiliyatini oshirish va 
shu bilan bir vaqtda foydalaniladigan mashinalarning puxtaligini oshirish 
hisobidan yuqori unumdorlikda va sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun sharoit 
yaratish bilan uzluksiz bog‗liqdir. 
Shuning uchun ko‗rib chiqiladigan texnikaning yuqori ekspluatatsion 
puxtaligiga erishish texnikaning yangi istiqbolli namunalarini ishlab chiqishda 
ham, sanoat korxonalarida texnologik jarayonlarni amalga oshirayotgan 
mashinalarni takomillashtirishda ham dolzarb bo‗lib hisoblanadi.
Adabiyotlarda keltirilgan va ishlab chiqarish korxonalaridan olingan ko‗plab 
ma‘lumotlar bo‗yicha mashina va jihozlarning puxtalik darajasi ma‘lum darajada 
ularning texnologik operatsiyalarni amalga oshirishda qo‗llaniladigan bir qator 
muhim uzel va detallarining yeyilishga chidamlilik ko‗rsatkichlari bilan 
aniqlanadi. Mashina ishchi organlarining muayyan ish sharoitlarida va aynan: 
yuklanishning dinamik-tezlik tavsifi, harorat ta‘sirining xususiyatlari, faol 
kimyoviy va abraziv muhitning mavjudligida yeyilish xususiyatlarini hisobga 
oladigan, konstruktor-texnologik va ekspluatatsion tadbirlarni o‗z ichiga oluvchi 
kompleks yondashuvlardan foydalanish ularning yeyilishga chidamliligini 
oshirishda eng samarali bo‗lib hisoblanadi.