Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Mashinalarning jami yeyilishi. Foydalanish mobaynida har qanday 
mashinaning jismonan yeyilishi uzluksiz kechadigan obyektiv jarayon bo‗lib, 
barcha konstruktiv va nokonstruktiv elementlarning jismonan yeyilishi uning tshkil 
etuvchilaridir. Bularga mashinalarga texnik xizmat ko‗rsatish va ta‘mirlashda ba‘zi 
tashqi omillarning ta‘sir ko‗rsatishi natijalari ham qo‗shiladi, chunki bu omillar 
qator hollarda tegishli kostruktiv va nokonstruktiv elementlarning yeyilishiga 
ma‘lum darajada ta‘sir qiladi. Barcha yuklanishlar va omillarning ta‘siri mashina 
eskirgani sari kamaymasdan, balki qo‗shilib boradi.
Mashinaning jami yeyilishini quyidagi uchta tashkil etuvchi bilan berish 
mumkin:
1.Ishlayotganda tushadigan yuklanishlar tufayli mashinaning yeyilishi R
m1
;
2.Tashish vaqtida tushadigan yuklanishlar tufayli mashinaning yeyilishi R
m2
;
3.Saqlash, texnik xizmat ko‗rsatish hamda ta‘mirlash paytida tushadigan 
yuklanishlar tufayli mashinaning yeyilishi R
m3
, ya‘ni;
 
Mashinaning jami yeyilishi U
m.j
butun xizmat muddati mobaynida 
mashinadan foydalanishning uzluksiz vaqt funksiyasi (t) ga tengdir, ya‘ni U
m.j

F(t) 
dir deb ta‘kidlash mumkin.
Moy, bo‗yoq va boshqa nokonstruktiv elementlarning xizmat xossalarini 
yo‗qotishi kabi mashinadagi har qanday detalning yeyilishi, hatto ayrim 
namunaning boshlang‗ich tavsiflari turlicha bo‗lganda uzluksiz vaqt funksiyasidir.

---

156 
Xizmat 
muddati 
mobaynida 
mashinadagi 
barcha 
konstruktiv 
va 
nokonstruktiv elementlarning yeyilishini qo‗shib butun mashinaning yeyilganlik 
darajasini klltirib chiqaramiz:
∑
∑
∑  
Ayrim elementlarning xususiy yeyilish tavsiflaridan kelib chiqib, 
foydalanishning istalgan davrida butun mashinaning yeyilish darajasini aniqlash 
imkonini beruvchi ana shu funksiyalar orasidagi bog‗liqlikni tez va oson topish 
uchun har bir alohida olingan element chiziqli bog‗liqlik bo‗yicha yeyilishi 
mumkin deb qabul qilinadi.
Mashina yoki undagi elementlarning oxirgi holati deb shunday holatiga 
aytiladiki, bunda xavfsizlikning bartaraf etib bo‗lmaydigan darajada buzilishi yoki 
berilgan parametrlarning bartaraf etib bo‗lmaydigan darajada o‗zgarishi, yohud ish 
samadadorligi ruxsat etilganidan ham kamayib ketishi tufayli mashina yoki 
detaldan bundan keyin foydalanish to‗xtatiladi. Yengil sanoat mashinasining 
detallarini o‗zining xarakteriga ishi ko‗ra ikki mustaqil guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruhga o‗zining yaroqsizga chiqarish belgisiga, ya‘ni chekli 
yeyilish qiymatiga ega bo‗lgan detallar kiritiladi. Detallar bu qiymatdan ortiq 
yeyilganda ular sinishi natijasida falokat yuz berishi mumkin. Ikkinchi guruhga 
oxirgi holati tirqishning chekli kattaligi bilan belgilanuvchi tutashmalarni hosil 
qiladigan detallar kiritiladi. Tirqishning chekli qiymati kattalashganda biror texnik 
yoki iqtisodiy tavsifi buzilishi oqibatida butun mashinaning yoki uning ayrim 
mexanizmining ishlash qobiliyati yo‗qoladi.