Qurilish materiallari va buyumlari“ kafedrasi Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish fanidan amaliy mashg’ulot uchun uslubiy ko‘rsatma 5340500 «Qurlish materiallari va buyumlari»

O’lchash aniqligini baholash.
O’lchash xatoliklari evaziga alohida o’lchangan x o’lcham umumiy holda mazkur kattalikning haqiqiy miqdori hisoblanmaydi. O’lchash aniqligini baholash va o’lchanayotgan kattalikning muayyan ehtimollikdagi miqdorini aniqlash uchun bir necha marta o’lchashlar o’tkazish zarur. Bunda o’lchanayotgan x kattalikning haqiqiy miqdori o’rniga uning o’rtacha arifmetik miqdori x qabul qilinadi:
x= .
bu yerda N - o’lchashlar soni; xi - alohida o’lchash natijasi:
SHunday qilib xx taqribiy tenglikka ega bo’lamiz, uning aniqligini baholash uchun ehtimoliy xatoligi  ni bilishimiz kerak, yahni x- Stpyudent taqsimotidan foydalanib, berilgan ehtimoliy xatolik miqdori  orqali ishonchlilikni baholash mumkin yoki aksincha, natijaning berilgan ishonchliligi  orqali ehtimoliy xatolik  ni topish mumkin:
 = tgS/ .
bu yerda: tg - Stpyudent koeffitsienti u ishonchlilik ehtimolligi  va erkinlik darajasi bog’liq; S - o’lchanayotgan kattalik x ning o’rtacha arifmetik chetlanishi qiymati
S= .
Erkinlik darajasi (K) sifatida kuzatishlar soni (N) ning aniqlanayotgan tafsilotlar(1) soniga teng miqdorga kamaytirilgan miqdori qabul qilinadi (K=N-1).
Muayyan erkinlik darajasida K da, ishonchlilik  orqali Stpyudent koeffitsientini topiladi:
tg = /x =  ,
bu yerda x - N ta o’rtacha xi miqdorlardan iborat to’plam uchun o’rtacha kvadrat xatolik (x= / ).
Agar tg va x qiymatlari ma’lum bo’lsa,  = tgx ni, shuningdek, x kattalik uchun ishonchlilik oralig’ini aniqlash mumkin.
U holda o’lchash natijasini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:
x=x   .
Mustaqil tayyorlanish va nazorat uchun savollar.
O’lchash xatoligi qanday topiladi?
Uslub xatoligi qanday vujudga keladi?
Sanoq xatoligi nimalarga bog’liq?
Asbob xatoligi deganda nimani tushunasiz?
Tizimga xos xatoliklar qanday bartaraf etiladi?
Tasodifiy xatoliklar qanday paydo bo’ladi?
Qo’pol xatolar qanday kelib chiqadi?