Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari bob. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish asoslari

Chorvachilik tarmog‘ida asosiy mahsulot deganda chorvachilikning ixtsoslashgan sohasini yuritishda olinishi bosh maqsad qilib olingan mahsulot turi tushuniladi. Chunonchi, qoramolchilikda bosh mahsulot go‘sht, sut, nasi (buzoq), o‘sganvazn hisoblanadi. Parrandachilikdatuxum vaparranda go‘shti bosh mahsulot hisoblanadi. Qo‘ychilikda bosh mahsulot, olingan qo‘zi vajun hisoblanadi.
Chorvachilik sohasida yordamchi mahsulot deganda asosiy mahsulot bilan bir vaqtda olinadigan, ammo xususiyatiga ko‘ra ikkinchi darajali mahsulot tushuniladi, masalan go‘ng, pat, qil, teri va boshqalar.

Chorvachilikda uning har sohasi, bu sohalarning alohida vo‘nalishlarida kalkulyatsiya obyekti bo’lib turli mahsulotlar hisoblanadi. Quyida chorvachilikning ayrim sohalari va yo‘nalishlarida mahsulot tannarxini aniqlash usullari vatartibiga to‘xtalarniz.
Sut yo‘nalishidagi yirik shoxli qoramolchilik. Sut yo‘nalishidagi yirik shoxli qoramolchilik sohasida kalkulyatsiya obyekti sut va nasi (buzoq) hisoblanadi. Bu sohada tannarxni kalkulyatsiya qilish birligi 1 sentner sut hamda bir bosh nasi (buzoq) hisoblanadi. Ushbu mahsulotlarning tannarxini ikkita usulda aniqlash mumkin:
1 -usul - shartli mahsulot tannarxi orqali hisoblash usuli.
2-usul-har bir mahsulot tannarxini individual hisoblash usuli.
1 -usul sobiq sovet davrida keng tarqalgan usul edi. Unga muvofiq sut yo‘nalishidagi qoramolchilikda sut asosiy mahsulot, nasi (buzoq) esa sutga tenglashtiriladigan shartli mahsulot, deb qaralar edi. Olingan nasi (buzoq) 1,5 koelfitsiyentdashartli mahsulotga, ya’ni sutgatenglashtirilar edi. 1 sentner sut va 1 bosh naslning tannarxini aniqlash uchun ushbu usulda dastlab sut yo‘nalishidagi qoramolchilikka sarflangan jami haqiqiy xarajatlardan olingan yordamchi mahsulotlar (go‘ng va boshqalar)ning qiymati chegirib tashlanadi. Shundan so‘ng, topilgan haqiqiy xarajatlar sutga aylantirilib olingan mahsulotning shartli birlikdagi miqdoriga bo‘ linadi va shu yo‘l bilan 1 sentner sutning tannarxi topiladi. 1 sentner sutning tannarxiga asoslangan holda keyin 1 bosh naslning qiymati baholanadi.
Sut yo‘nalishidagi qoramolchilikda asosiy mahsulot bo’lgan sut va nasi (buzoq) tannarxining 1 -usulga muvofiq hisob-kitob qilish tartibini quyidagi misolda ko‘rib chiqaylik. Misol. Fermerxojaliginingsutyo ‘nalishidagi asosiy podasini boqish va parvarishlash xarajati 32505 mirtg so'm. Yil mohaynida olingan mahsulotlar: sut 1200 s, buzoqlar - 40 bosh, go ‘ng 310 t va qil - 0,3 s. Bir tonna go ‘ngning reja tannarxi 4000 so ‘m, bir sentner qilning reja tannarxi 50000 so ‘m.
Yuqoridagi shartli maiumotlar asosida quyidagi hisob-kitoblarni qilarniz.

1. 
   . Yordamchi mahsulotning jami reja tannarxi 1255 ming so‘m (310*4000 + 0,3*50000).
   
2. 
   . Kalkulyatsiya qilinadigan shartli mahsulot (sut)ning miqdori 1260 sentner (1200 + 40* 1,5).
   
3. 
   . Bir sentner sutning tannarxi 24,8 ming so‘m [(32505- 1255)/ 1260].
   
4. 
   . Jami buzoqlarning tannarxi 1488 ming so'm (60*24,8).
   
5. 
   Bir bosh buzoqning tannarxi 37,2 ming so'm (1488/40).
   

Sut yo‘nalishidagi qoramolchi likdan olingan sut va buzoqning tannarxini aniqlashning 2-usuli hozirgi paytda respublikamizda keng qoMlanilmoqda. Bu usulga muvoliq olingan sut va buzoq tannarxini aniqlash uchun dastlab sut yo‘nalishidagi qoramolchilkka sarflangan jami haqiqiy xarajatlar (yordamchi mahsulotlar qiymati chegirilgan holda) aniqlanadi. Shundan so‘ng jami haqiqiy xarajatlarning 10 foizi buzoq tannarxiga, qolgan 90 foizi sut tannarxiga olib boriladi. Yuqorida keltirilgan misoldagi ma’lumotlar asosida ushbu usulga ko‘ra sut va buzoq tannarxi quyidagicha hisob- kitob qilinadi:

1. 
   jami ishlab chiqarish xarajatlari - 32505 ming so'm;
   
2. 
   tannarxni hisoblashda chegirib tashlanadigan yordamchi mahsulotning qiymati 1255 ming so‘m (310*4000 +0,3*50000);
   
3. 
   tannarxni hisoblashga asos qilib olinadigan haqiqiy ishlab chiqarish xarajatlari 31250 ming so‘m (32505 - 1255);
   
4. 
   sutning jami tannarxi 28125 ming so‘m (31250* 90 %);
   
5. 
   buzoqlarning jami tannarxi 3125 ming so‘m (31250 * 10 %);
   
6. 
   1 s sutning tannarxi 23,4 ming so'm (28125/1200);
   
7. 
   1 bosh buzoqning tannarxi 78,1 mingso‘m (3125/40).
   

Yirik shoxli qoramollar bolalari hamda boquvdagi mollarni kelgusida parvarish (o‘stirish)ga sarflangan xarajatlarni hisob-kitob qilishda kalkulyatsiya obyekti bo'lib ularning o'sgan vazni va tirik vazni hisoblanadi.
Hisobot yilida mollarning o‘sgan vaznini (0‘v) ularning har bir hisob guruhi bo‘yicha quyidagi arifrnetik qurilma asosida topish mumkin: