Qurilish texnologiyasi va uni tashkil etish

4- rasm. Kotlovan va inshootning qirqimi.
Tuproqning qoldiq yumshatilish koeffisiyentini hisobga olgan holda hosil bo`ladigan qo`shimcha qatlam (qalinlik) quyidagiga teng,
∆ N<sub>o`rt</sub>=(8267·1.06) / (162000-3720) = 0.055 m.
bu yerda, K <sub>q.yu.k</sub> - gruntning qoldik yumshatilish koeffisiyenti . [3] ilova 2 ga asosan qum gruntlar uchun K<sub>q.yu.k</sub> =1.05÷1.08.
F<sub>m</sub> –tekislashi zarur bulgan ajratilgan maydon:
F<sub>m</sub>= h<sub>1</sub> × h<sub>2</sub> = 360×450 = 162000 m<sup>2</sup> .
U holda o`rtacha tekislash sathi:
N_{o`rt</sub>=N<sub>0</sub>+∆N<sub>o`rt} = 49.66 + 0.055 = 49.71 m.
Loyihaviy tekislanish (qizil otmetka) zarur bo`lgan sath quyidagi formula yordamida hisoblanadi (5-rasm) ,
N<sub>l</sub> = N<sub>urt</sub> ± i·L , m
Buning uchun maydonning o`rtasidan «S-S» o`q chiziq o`tkazib, maydonni shu o`k chiziq atrofida zarur qiyalik hosil bo`lguniga qadar buraladi.


5- rasm. Maydonning kiyalikni xisobga olgan xoldagi kurinishi.
Hisobda musbat (+) ishora burilish o`qidan qiyalik yo`nalishiga teskari tomonda joylashgan kesish nuqtalarining loyiha sathini aniqlashda olinadi. Manfiy (-) ishora esa burilish o`qidan qiyalik yo`nalish tarafida joylashgan nuqtalarni loyiha sathini aniqlashda olinadi.
Unda:
N_l.1=49.71+225·0.005=50.82 m
N_l.2=49.71+135·0.005=50.38 m
N_l.3=49.71+45·0.005=49.93 m
N_l.4=49.71-45·0.005=49.82 m
N_l.5=49.71-135·0.005=49.03 m
N_l.6=49.71-225·0.005=48.58 m

Teng tomonli turburchak (kvadrat)lardagi tuprok xajmini xisoblash

Квадрат рақами№	Ишчи сатҳлар					Ишчи белги йиғиндиси , ∑h	­­ ∑(+h)^2 ∑h		∑(-h)^2 ∑h		∑(+h)^2 ∑h ×a^2/4 тўкма		∑(-h)^2 ∑h ×a^2/4 қазилма
	h1	h2	h3	h4
1	2	3	4	5	6		7	8		9		10
1	-0,38	+0,38	-0,26	-1,18	2,20		+0,07	-1,51		141,75		3057,75
2	+0,38	+0,93	+0,29	-0,26	1,86		+1,38	-0,04		2794,5		73,60
3	+0,93	+1,70	+1,06	+0,29	3,98		+3,98	-		8059,5		-
4	+1,70	+1,06	+2,03	+1,45	5,24		+5,24	-		10611,0		-
5	+2,03	+1,45	+2,48	+1,88	7,84		+7,84	-		15876,0		-
6	-0,26	-1,18	-1,84	-0,78	4,06		-	-4,06		-		8221,5
7	-0,26	+0,29	-0,07	-0,78	1,40		+0,06	-0,88		121,5		1782,0
8	+0,29	-0,07	+1,06	+0,48	3,30		+1,02	-0,002		2065,5		3.01
9	+1,06	+1,45	+0,89	+0,48	3,88		+3,88	-		7857,0		-
10	+1,45	+1,88	+1,20	+0,89	5,42		+5,42	-		10975,5		-
11	-2,34	-1,52	-1,84	-0,78	6,48		-	-6,48		-		13122,0
12	-0,78	-0,07	-0,65	-1,52	3,02		-	-3.02		-		6115,5
13	-0,07	-0,65	+0,48	0	1,20		+0,192	-0,432		388,8		874,8
14	+0,48	0	+0,89	+0,40	1,77		+1,77	-		3584,25		-
15	+0,89	+0,40	+1,2	+0,58	3,07		+3,07	-		6216,75		-
16	-2,34	-1,52	-2,94	-2,19	8,99		-	-8,99		-		18204,75
17	-1,52	-0,65	-2,19	-1,07	5,45		-	-5,25		-		10631,25
18	-0,65	0	-0,52	-1,07	2,24		-	-2,24		-		4536,0
19	0	-0,52	+0,40	+0,03	0,95		+0,95	-		1923,75		-
20	+0,40	+0,03	+0,58	+0,07	1,08		+1,08	-		2187,0

+∑_т = 62066,41м³; -∑_қ = 63869,66м³.
Qiyaliklardagi tuproq hajmlarini quyidagi formula asosida aniqlanadi:
V<sub>qiya (ko`tarma,qazilma)</sub> = ± (∑h / n)<sup>2</sup> ×∑Lm
Ko`tarma zonasi qiyaliklaridagi tuproq hajmi,
V_{qiya(ko`tarma)}=(0+0.38+0.93+1.7+2.03+2.48+1.88+1.2+0.58+0.07+0.03+0)² ×(858·1.0)/2 =379.06 m³
Qazilma zonasi qiyaliklaridagi tuproq hajmi,
V_{qiya(qazilma)}=(0.0+0.38+1.18+1.84+2.34+2.93+2.19+1.07+0.52+0.03+
+0.0)² ×(672·1.0) / 2 =363,42 m³
Tuproqlar hajmini tenglashtirish.

Tartib raqami	Tuproq (grunt) joyi	Grunt hajmi , m^3
		Ko`tarma zonasi (+)	Qazilma zonasi (-)
1	Teng tomonli to`rtburchaklardagi grunt hajmi	62066,41м^3	63869,66м^3
2	Qiyalik (otkos)lardagi grunt hajmi	379,06	363,42
3	Kotlovandagi grunt hajmi		9450

Xatolik: λ= [(64441,65-62445,47) / 64441,65]× 100% =2.85% < 5%.

Izoh: Xatolik 5% gacha bo`lsa, shart qanoatlantiradi. Maboda xatolik 5% dan katta bo`lsa, hisob yangidan boshlanadi.
2.3 –Masala. Cho`michning sig`imi 1,2 m³ bo`lgan to`gri kurakli EO-5111A (E-1001A) rusumli ekskavatorning old tomonlama va yonlama zaboylari eni o`lchami hisoblansin. Yechilishi: Ekskavator tugri chiziqli bo`ylama harakatlanayotganda old tomonlama qazish o`rnining eni V quyidagicha hisoblanadi :
V=2
Bu yerda : R_u - ekskavatorni qulay ishlashi radiusi , m R_u=0.7÷0.8 R_max , R_u= 0.8×9 = 7.2 m shunki R_mak =9.0 [3] § 2-1-8, 1- jadvalga asosan ekskavatorning eng kata kirkish radiusi, m . l_n- 1,75 m [8] 4.3 -jadval
l_n- ekskavatorning bir tuxtash joyidan , ikkinchisigacha siljish kadami masofasi, m .
U holda,
B= 2  =2 = 13.96 m

6-rasm. Old tomonlama qazish o`rni.
Yonlama qazish o`rnining eni quyidagicha hisoblanadi: V_yon= V₁+V₂ =  + 0.7R_{T ,M}
Bu yerda: V_t - ekskavatorning turgan o`rni sathidan qirkish radiusi ([3] 2-1-8. gr.1) ga asosan R<sub>t</sub>=0,5 m
U holda, V<sub>yon</sub>= +0,75 5 =10,48 m
7-rasm. Yonlama qazish o`rni.
2.4 –Masala. Cho`michning sig`imi 1,0 m³ bo`lgan to`gri kurakli ekskavatorning uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun yuk ko`tarish qobiliyati 10 t bo`lgan avtoag`dargichdan nechta kerakligini quyidagi shartlar uchun hisoblansin: Grunt turi - loy-qum (2-toifaga oid) Tuproqni tashib ketish masofasi 3km ga teng . Yo`l turi - oddiy tuproqli (gruntli) yo`l
Yechilishi: Yetakchi (asosiy) mashina ekskavatordir , shuning uchun uni uzluksiz ishlashini ta’minlash maksadida zarur bo`lgan avtoag`dargichlar sonini kuyidagi formula asosida aniqlanadi,
N= t<sub>ts</sub> / t <sub>yu</sub> , ta
Bu yerda: t<sub>ts</sub>- avtoag`dargichning bir sikl ish bajarish uchun sarflanadigan vaqt . « t_ts » quyidagi formula yordamida xisoblanadi,
t_ts = t_yu+ 120·L / V_{o`rt</sub> + t<sub>mm,</sub> daqiqa bu yerda : L – gruntni tashish masofasi , km; V<sub>o`rt}- avtoag`dargichning turli yullarda yurish tezligi, km/soat (7-ilova); t<sub>Yu</sub>-avtoag`dargichga gruntni yuklash uchun sarf bo`ladigan vaqt, daqiqa. t<sub>mm</sub>- avtoag`dargichni gruntni to`kish joyiga to`g`rilash va tuproqni to`kish uchun ketgan vaqt , daqiqa. (10-ilovadan olinadi)
«t _yu» kuyidagi formula yordamida hisoblanadi,
t_yu = (V_kuzov·H_vr ·60) / 100 , daqiqa
bu yerda : V_kuzov – avtomobil kuzovininig hajmi, m³; H_vr – 100 m³ gruntni euklashga ketgan me`yoriy vaqt, daqiqa; 60 - coatni daqiqaga fylantirish coni. Avtomobil kuzoviga joylashadigan qattiq holatdagi grunt hajmini topamiz
V<sub>kuzov</sub> = V<sub>ch</sub> · K<sub>to`l</sub> / K_dast ,
V_ch – qabul qilingan cho`mich hajmi, m<sup>3</sup>; K<sub>to`l</sub> - cho`michni to`ldirilish koeffisiyenti; K_dast – gruntni dastlabki yumshalish koeffisiyenti.
Ekskavator cho`michidagi grunt massasini topamiz:
Q = V<sub>gr</sub> ·γ ,
γ – gruntning hajmiy massasi, t/m<sup>3</sup>.
Avtomobil kuzoviga ketadigan zich holdagi grunt hajmini topamiz:
V = V<sub>gr</sub> · n.
n- avtoagdarmani tulishi uchun zarur buladigan chumichlar soni , Avtoag`darmaga sig`adigan grunt (tuproq) ni hajmi quyidagi formula asosida topiladi,
V = Q / γ = 10 / 1.7 = 5.88 m<sup>3</sup>
bu yerda : Q-avtoagdargichning yuk kutarish kobiliyati, t Q=10 t;  γ-gruntning solishtirma massasi [3] 1-jadvaldan olinadi, γ = 1700 kG/m<sup>3</sup>/
Avtoag`darmani to`lishi uchun zarur bo`ladigan cho`michlar soni,
n = 5.88 / 1.0 ·1.28 ≈ 5 cho`mich;
t_yu= 1.0·5 / 2.16·0.6 = 3.9 daqiqa;
t_mm=2,0 (KRAZ-256 B uchun ) daqiqa U holda,
t_ts = 3.9+(120·3) / (25·1.1) = 18.99 ≈ 19 daqiqa, avtoag`dargichlar soni: N= 19/3/9 ≈ 5 dona. N=5 ta.