Qurilish texnologiyasi va uni tashkil etish

Nazorat savollari:
1. Maydonni tekislashda «Nol balansi» degani nima ? 2. Gruntning tabiiy kiyalik burchagi nima va u kanday aniklanadi ? 3. Tabiiy (kora ) satx (otmetka) nima va kanday aniklanadi ? 4. Loyixa (tekislash yoki kizil) satx nima va kanday aniklanadi ? 5.Ishchi satx nima? « Nol ishlari» chizigi nima ? 6.Gruntning yumshatilish koeffisiyenti nima va necha xil buladi ? 7.Ekskavator ish joyi (zaboyi) nima va kanday turlari mavjud ? 8.Ekskavatorning ishlash radiusi nima ? 9.Ekskavator sikli deganda nimani tushunasiz va u kanday jarayonlar majmuasidan iborat ? 10.Avtoagdargich (samosval) ning ish sikli nima va u kanday jarayonlar majmuasidan iborat ?


3- Mashg`ulot. Tosh-g`isht terish ishlari hajmini hisoblash.

9-rasm . Binoning tarxi

Mashg`ulot maqsadi: Talabalarning fanning g`isht-tosh terish ishlarini bajarishda ish hajmlarini aniqlash, ishlarni bajarish uchun mehnat sarfini, ishchilar tarkibini, ishning davomiyligi, ya’ni muddatitni aniqlashlari zarur.
Quyidagi masalalarni yechishga qadar talabalar g`isht-tosh ishlari, g`isht teruvchilarning ishi va ish o`rni (joyini) tashkil etish bo`yicha nazariy bilimga ega bo`lishlari lozim.
3.1 – Masala. Balandligi 5 qavat, qavat balandligi 2,8 m, devor qalinligi 1,5 g`ishtli o`rtacha murakkablikdagi, tashqi devor choklari pardozlanadigan, ichki devorlari suvaladigan turar joy binosi g`isht terish ishlari hajmi aniqlansin, mehnat sarfi hisoblansin , g`isht teruvchilar soni aniqlansin, zvenolarga bo`lib, ularning smena davomida ish bajarish bo`lak (bo`linma-delyanka) lari aniqlanib, sxemaga joylashtirib chizilsin. Binoning tarxi 9 - rasmda keltirilgan. Shartli ravishda binoning o`xshash (tipavoy) kavatida g`isht terish ishlari 3 kun davom etadi deb olinsin.
O`xshash qavat g`isht terish ishlari hajmi quyidagi jadvalga asosan hisoblanadi.

t/r	Ishlarning nomi	Devor yuzasi,m^2	Eshik va deraza o`rinlari yuzasi, m^2			Eshik va deraza o`rni yuzalarini umumiy devor yuzasi hisobidan chiqargandan keyingi qoldik yuza,m^2		G`isht terish ishi xajmi, m^3
			Eshik	Deraza	Umumiy yuzasi
1	Qalinligi 1,5 (380mm) g`ishtli choklari pardozlanadgan tashqi devorlarni terish	39,93 2+ +11,4 2 2,8= =287,28	-	(1.5 1.6) 16+ +(1.0 1.5) 8= =48.0	48.0		239.28		239.28· 0.38= =90.92
2	Qalinligi 1,5 (380mm) g`ishtli ichki suvaladigan devorlarni terish	[(10.03 3.0)+ +(6.9 2.0)+ +3.19 2.0] 2.8= =140.75	[1.0 2.4 4+ +(0.9 2.1) 12+ +(0.7 2.1) 8]=44.04	-	44.04		96.71		96.71 0.38= =36.75
3	Qalinligi 1,0 (250mm) g`ishtli ichki suvaladigan devorlarni terish	(10.03 4) 2.8= =112.33	-	(0.9 2.1) 8= =15.12	15.12		97.21		97.2 0.25= =24.3
4	Qalinligi 0,5 (120mm) g`ishtli pardadevorlarni terish	78.6 2.8= =220.08	-	(0.9 2.1) 14+ +(0.7 2.1) 8= =38.22	38.22		1 81.88		181.86 0.12= =21.82

Jami:173.79 m³

G`isht terish ishlari uchun mehnat sarfi yagona me’yorlar va narxlar (YeNiR)ning 3-to`plami E3-3§ ga asosan quyidagicha hisoblanadi.

- jadval

№ T/R	Ishlarning nomi	Ulchov birligi	Ish xajmi	Ulchov birligi ish uchun mehnat sarfi	Me’yor buyicha jami ish uchun mexnat sarfi, ishchi- kunda
1	Qalinligi 1,5 g`ishtli, choklari pardozlanadigan tashki devorni terish	m^3	90,92	4,2	(90,92·4,2):8,2=46,56
2	Qalinligi 1,5 g`ishtli ichki suvaladigan devorlarni terish	m^3	36,75	3,7	(36,7·53,7):8,2=16,58
3	Qalinligi 1,0 g`ishtli ichki suvaladigan devorlarni terish	m^3	24,3	3,7	(24,3·3,7):8,2=10,96
4	Qalinligi 0,5 g`ishtli pardadevorlarni terish	m^3	181,86	0,63	(181,86·0,63):8,2=13,97

Jami: 88,07 ish-kuni

G`isht teruvchi ishchilar brigadasi sonini aniqlaymiz. Aniqlangach ularni zvenolarga bo`lib, ularning ish bo`laklari kamrov (zaxvatka)ga tarqatilib chiqiladi.

Qurilayotgan binoning balandligi 2,8 m bo`lganligi uchun ushbu balandlik ikki yarus (pog`ona)ga bo`linadi, ya’ni 1,2 m dan bo`lgan balandlik asosiy so`rilarda turib terilsa, qolgan 0,4m balandlik so`richa ustida bajariladi. Ish smenasi davomida ishlayotgan g`isht teruvchilar brigadasi soni quyidagicha topiladi:
N = T / m· a·K<sub>u</sub>·P =88.07 / (1· 2 ·3 ·1.2) = 12.23 ≈12 kishi, bunda: T – bir qavatdagi g`isht terish ishlari uchun umumiy mehnat sarfi (1 - jadvaldagi) , ishchi-kun; m - bir qavatdagi qamrovlar soni; K_u- qamrovda ish davom etish smenasi; P- gisht terish ishlarini me’yorini ortig`i bilan bajarish 120% yoki rejaviy koeffisiyenti, P=1,2.
Zvenodagi g`isht teruvchilar soni , ularni qamrovda joylashishi g`isht devor qalinligi, murakkablik darajasiga va ish bajarish usuliga bog`likdir. Qalinligi 1,5 (380 mm) g`ishtli tashqi va ichki devorlarni terish uchun ikki kishidan iborat «ikki kishilik» zveno qabul qilamiz. Ular bajaradigan ishning solishtirma hajmi quyidagiga teng,
(90.92+36.75) / 173.79·100% = 73.46%
Qalinligi 1,0 va 0,5 g`ishtli ichki pardadevorlarni ham «ikki kishilik» zveno bajargani samaralidir, uning solishtirma ish xajmi 26,54% ni tashkil etadi . Bajariladigan ish hajmiga va devor qalinligiga qarab, yuqoridagi ish taqsimotida g`isht teruvchi ishchilarni bo`linishini va zvenolar sonini aniqlaymiz. Qalinligi 1,5 g`ishtli ichki va tashqi devorlarni terishdagi g`isht teruvchilar soni: 12·0.735 ≈ 8 yoki 2 zveno , ya’ni 4 ta ishchi tashki va 4 ta ishchi ichki devorlarni teradi.
Qalinligi 1,0 va 0,5 gishtli devor va pardadevorlarni terishda ishchilar soni:
12·0.265 = 3.18 ≈ 4 kishi yoki 2 zveno.
Devorlar qalinligi va murakkabligiga qarab, har bir zveno uchun smena davomidagi ish fronti (bo`lak yoki bo`linma o`lchami) quyidagicha hisoblanadi:
l<sub>b</sub> = (N· t<sub>sm</sub>·P ·K<sub>pr</sub>) / H· δ ·h , m
bunda: N-zvenodagi ishchilar soni, kishi; t<sub>sm</sub> -smena davomiyligi, soat; P- me’yorni ortigi bilan bajarish koeffisiyenti; K<sub>pr</sub>-eshik va deraza o`rinlarini hisobga olish koeffisiyenti; δ - devor qalinligi, m ;
H – qavat balandligi , m h-bir smena davomida ish bajarishda yarus (pogona) balandligi:

Endi qalinligi 1,5 gishtli tashki choki tekislanadigan devorni terishda zveno uchun ish fronti, ya’ni bulinma ulchami «l_b»ni topamiz,
l_b = (4· 8.2 · 1.2·1.2) / (4.2· 0.38 ·0.7) = 42.3 m
Qalinligi 1,0 gishtli ichki suvaladigan devorni terishda zveno uchun ish fronti, ya’ni bulinma ulchami «l_b» ni topamiz,
l_b= (2.8· 8.2·1.2 ·1.3) / (3.7· 0.25·0.7) = 39.51 ≈ 39.5 m
Qalinligi 0,5 gishtli pardadevor terishda ish fronti,
l_b = (2 ·8.2 ·1.2 ·1.3) / (0.63· 0.125·0.7) = 48.34 ≈ 48.5 m.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda binoning rejasida devor va pardadevorlarni zvenolar smena davomida uzluksiz ishlashlari uchun ish fornti «l_b» ni uzunligi belgilab chiqiladi.
3.2-Masala. Yuk ko`tarish qobiliyati 5 tonna bo`lgan KB-100 rusumli minorali kranning, yukni 15 m balandlikkacha uzatib berishni hisobga olganda ish smenasi davomida uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun zarur bo`lgan ishchilar soni aniqlansin. Quyidagilar shartli ravishda ma’lum: g`isht har biriga 200 dona g`isht joylashadigan tagdon bir ko`tarishda 2 tagdondagi 400 dona g`ishtni ko`taradi, qorishma hajmi 0,38 m³ bo`lgan qorishma quti (yashik) da ko`tarilishi mo`ljallangan. Devor qalinligi 1,5 g`isht bo`lib, o`rtacha murakkablikda suvaladigan devor. Tashqi devor hajmi umumiy koeffisiyenti K_t=0,71; ichki devorniki K_u=0,29; me’yorni orttirib bajarish koeffisiyenti R=1,15
Yechish: Tashqi va ichki devori g`ishtdan bo`lgan binolarni g`isht teruvchilari umumiy sonini quyidagi formula yordamida xisoblanadi:
N= {2.5(K<sub>t</sub> · N<sub>ms(t)</sub> + K<sub>u</sub>·N<sub>ms(u)</sub> )} / {R(N<sub>ms(Fy)</sub> + 0,625· N<sub>ms(ku)</sub>)} = 28 kishi
bunda: 2,5-1000 dona gishtni xajmga aylantirilishi;
R-g`isht terish me’yorini ortig`i bilan bajarilishi, R= 1,15 ;
0,625-1000 dona g`ishtni terish uchun zarur bo`lgan qorishma hajmi, m<sup>3</sup> ; N<sub>ms(t)</sub> -1m<sup>3</sup> tashqi devorni terish uchun mehnat sarfi, ishchi-soat. YaM va N (YeNiR) 3-to`plam § 3-3 dan olinadi;
N_ms(u)-1m³ ichki devorni terish uchun mehnat sarfi, ishchi-soat. YaM va N (YeNiR) 3- tuplam § 3-3 dan olinadi;
N_ms(Fy)- 1000 dona gishtni ish joyiga uzatib berish uchun mashina mehnati, ya’ni mash-soat YaM va N ning 1-to`plamidan olinadi;
N<sub>ms(ku)</sub>-1000 dona g`ishtni terish uchun zarur bo`lgan qorishmani ish joyiga uzatib berish uchun mashina mehnati, mash-soat da YaMvaN ni 1-to`plamidan olinadi.
Tashqi va ichki devor koeffisiyentlari quyidagicha topiladi,
K_t=V_t / ∑v ; K_u= V_i / ∑v ,
bunda , V_t- tashki devor g`ishtlari hajmi (3.1-masala bo`yicha 90,92 m³ ); Ѵ_i- ichki devor g`ishtlari hajmi ( 3.1- masala bo`yicha 36,75 m³ ) ;
Unda,
K_t= 90.92 / 127.67 = 0.71; K_i= 36.75 / 127.67 = 0.29; N_ms(t)= 4,2 kishi-soat; N_ms(u)= 3,7 kishi-soat; N_ms(Fy)= 0,167 mashina-soat; N_ms(ku)= 0,239 mashina-soat.
U holda kranning uzluksiz (to`xtovsiz) ishlashi uchun zarur g`isht teruvchilar soni:
N= 2.5 (0.71·4.2 + 0.29 ·3.7) / [1.15 (0.167 + 0.625· 0.239)] = 28 ta gisht-teruvchilar
3.3-Masala: Har kuni g`isht tagdonlarda g`isht zavodidan tashib keltiriladi. Bir kunda 64 ming dona g`isht teriladi. Tashish masofasi 32 km. G`isht terish ishlarini to`xtatmasdan bajarishga nechta tagdon kerakligini topish talab qilinadi. Zavoddagi tagdonlar zahirasi quyidagicha:
A) yuklangan tagdonlarni saklanish vaqti 3 soat ( qurilishga kerak bo`lgan g`ishtlar uchun); B) Bo`sh qaytayotgan tagdon vaqti 4 soat. Bitta tagdonga 200 dona g`isht taxlanadi. Bitta avtoag`dargichning yukni olib borishi va qaytish (sikli) 2 soat bo`lganda nechta tagdon kerakligini topish lozim. Avtomobilga n=7 ta tagdon sig`adi. Transport ikki smenada ishlaydi.