Qurilish texnologiyasi va uni tashkil etish

2 - Mashg`ulot . Yer qazish bo`yicha mehnat xajmi, xarajatlar kalkulyatsiyasini tuzish.
Mashg`ulot maqsadi : Talabalarga “yer qazish ishlari texnologiyasi” mavzusini nazariy jihatdan o`rgatilganidan so`ng , o`qitilgan qism bo`yicha olingan bilimlarni mustahkamlashdan iborat. Yer (tuproq) ishlari tarkibi , gruntning texnologik xususiyatlari, yer inshootlarining turlari, qazish o`rni (zaboy) turlari hamda ish (mehnat) hajmlarini aniqlash, shuningdek, mos ravishda qo`llaniladigan mashinalarni tanlash va ularni samarali qo`llashni hamda xarajatlar (mehnat sarfi) kalkulyatsiyasini tuzishni o`rganadilar.
2.1 – Masala . Muhandislik tarmog`ini yotqizish (o`tkazish) uchun xandak (transheya) qazish talab etiladi. Xandak uzunligi L = 86 m, ostki eni b = 3,0 m, muhandislik tarmoq eni b<sub>1</sub> = 2,2 m va balandiligi h=2,3 m bo`lgan temir beton ariq ushun qaziladi. Qazishga mo`ljallangan xandakning boshlang`ich qismi chuqurligi h₁=2,5m, tugash qismi chukurligi h₂=3,1m. Tuproq (grunt) turi – qum. Shart shundan iboratki, qaziladigan xandak hajmini soddalashtirilgan va aniq formulalar yordamida hisoblansin, shuningdek, qayta ko`miladigan tuproqning ham xajmi topilsin.
Yechilishi: Quyidagi ikki soddalashtirilgan formulalar asosida yer inshooti (xandak) ning hajmini aniqlash mumkin.
V<sub>1-2</sub> = [(F<sub>1</sub> + F<sub>2</sub>) / 2] · L<sub>1-2</sub> yoki V<sub>1-2</sub> = F<sub>o`rt</sub> · L_1-2 m³. Bu yerda: F₁ va F₂ - xandakning boshlanishi va tugashi qismidagi ko`ndalang kesimlari yuzasi , m²;

L_1-2- xandakning boshlanish va tugash qismlari oraligi masofasi, m;

F<sub>o`rt</sub> -xandakni uzunligi bo`yicha o`rtasining ko`ndalang kesimi yuzasi , m².

Agar (h₂ - h₁) > 0,5m, L>50m bo`lsa, inj. F. Murzo formulasi asosida tuproq xajmi aniqroq topiladi, shuning uchun misolimizda shu formuladan foydalanamiz.

Ya’ni,
V_1-2 = {[F_{o`rt</sub> + m(h<sub>1</sub> – h<sub>2</sub>)<sup>2</sup>] / 12}· L<sub>1-2</sub> ,m<sup>2</sup>
bu yerda: m - gruntning tabiiy kiyalik koeffisiyenti (6-ilovaga asosan, grunt turiga nisbatan m=1,0). Yuqorida ta’kidlangan soddalashtirilgan va anik formulalarga oid kiymatlarini xisoblaymiz:
h<sub>o`rt} = (h₁ – h₂) = 2.8m;
F₁ = 13.75m²; F₂=18.91m²; F_o`rt = 16.24m².
Ushbu kiymatlarni yukoridagi ta’kidlangan formulalarga kuyib xandak xajmini xisoblaymiz, natijalarni yakkol takkoslanishi bilish uchun jadval kurinishida keltiramiz.