Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.3 Polimerlar. Bitumlar va dyogtlarning qo‘llanilish sohalari 
Keyingi yillarda plastmassalar ishlab chiqarish sanoatining tez sur’atlar bilan 
rivojlanishi sababli ko‘pgina yangi qurilish materiallarini ishlab chiqarishni 
kengaytirishga imkon berdi. Bu materiallardan turar joy, madaniy-maishiy, jamoat va 
sanoat binolarining pollarini qoplash, turli maqsadlarga mo‘ljallangan xonalarning 
devor va shiftlarini qoplash, uzunasiga o‘lchanadigan buyumlar, sanitariya-texnik 
uskunalar va boshqalarni tayyorlash uchun keng ko‘lamda foydalanilmoqda. 
 
Nazorat uchun savollar 
1. Qanday organiq bog‘lovchi moddalarni bilasiz? 
2. Organiq bog‘lovchi moddalarning sinflanishi. 
3. Qanday polimerlar mavjud? Ularning xossalarini tushuntiring. 
4. Bitumlarning turlari qanday? 
5. Dyogtlar va ularning xossalari. 
6. Bitum va dyogtlarni qo‘llanilishi. 

---

191 
INTERFAOL USULLARDAN FOYDALANISH
 
Bog‘lovchi moddalar fanidan ba’zi boblar bo‘yicha elektron modul sistemasi 
Har xil haroratlarda gipstoshini suvsizlantirib CaSO
4
ni bir nechta ko‘rinishdagi 
turlarini ishlab chiqarish mumkin: 
1) ikki suvli kalsiy sulfat (CaSO
4
∙2N
2
O). 
2) α - CaSO
4
∙0,5N
2
O. 
3) β - CaSO
4
∙0,5N
2
O. 
4) α – suvsizlangan yarim gidrat – α-CaSO
4
5) β – suvsizlangan yarim gidrat – β- CaSO
4
. 
6) α – eruvchan angidrit – α- CaSO
4.
7) β – eruvchan angidrit - β CaSO
4
. 
8) erimaydigan angidrit - CaSO
4
. 
---------------------------------------------------------------------------------------------------- 
Xossalari. Gips bog‘lovchi moddalarning mustaxkamligi – to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
unga qo‘shiladigan suv miqdoriga bog‘liqdir. Normal quyuqlikdagi gips xamirini 
olish uchun

– ko‘rinishdagi gips 50...70%, 

- ko‘rinishdagi gips 30-45% suv talab 
qiladi. Nazariy jihatdan esa gipsga 18,6% suv yetarli hisoblanadi. Bog‘lanmagan suv 
miqdorining ko‘pligi uchun gips toshida g‘ovaklik – 30-60% ni tashkil etadi. 
Siqilishga bo‘lgan mustaxkamlik chegarasiga qarab standart bo‘yicha gips 
bog‘lovchi moddalarning quyidagi markalari mavjud (jadval): 

---

192 
Gips bog‘lovchisining siqilishga bo‘lgan mustahkamligi 
jadval 
Gips bog‘lovchi 
moddalar 
markalari 
O‘lchamlari 40x40x160 mm bo‘lgan gips tayoqchaning 2 soat 
dan keyingi mustaxkamlik chegarasi 
Siqilishga 
Egilishga 
MPa 
Kg/sm
2
MPa 
Kg/sm
2
G-2 
G-3 
G-4 
G-5 
G-6 
G-7 
G-10 
G-13 
G-16 
G-19 
G-22 
G-25 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
10 
13 
16 
19 
22 
25 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
100 
130 
160 
190 
220 
250 
1,2 
1,8 
2 
2,5 
3 
3,5 
4,5 
5,5 
6 
6,5 
7 
8 
12 
18 
20 
25 
30 
35 
45 
55 
60 
65 
70 
80