Qurilishni boshqarish

2.2 BETON QORISHMALARINING KIMYOVIY XOSSALARI
Shartli ravishda betonning barcha xossalarini tabiatiga qarab bir necha katta guruhlarga bo'lish mumkin (masalan, suv-fizik, mexanik, termofizik va boshqalar). Bunday toifalardan biri kimyoviy xossalardir. Bu betonning turli xil kimyoviy jarayonlarga bardosh berish va turli moddalar bilan o'zaro ta'sir qilish qobiliyati uchun javobgardir. Beton - suyuq sement (sement xamiri) bilan birlashtirilgan nozik va qo'pol agregatdan iborat bo'lgan kompozit material bo'lib, vaqt o'tishi bilan qattiqlashadi. Beton dunyoda suvdan keyin ikkinchi eng ko'p ishlatiladigan moddadir va eng koʻp qoʻllaniladigan qurilish materialidir. Uning butun dunyo bo'ylab qo'llanilishi, po'lat, yog'och, plastmassa va alyuminiydan ikki baravar ko'p. Bunday keng tarqalgan foydalanish bir qator ekologik oqibatlarga olib keladi. Xususan, sement ishlab chiqarish jarayoni katta miqdorda issiqxona gazlari chiqindilarini hosil qiladi, natijada global emissiyaning aniq 8% ni tashkil qiladi. Emissiyani kamaytirish yoki betonni uglerod sekvestrlash manbaiga aylantirish va aylanma iqtisodga erishish uchun aralashmaning qayta ishlangan tarkibini ko'paytirish bo'yicha muhim tadqiqotlar va ishlanmalar olib borilmoqda. Beton iqlimga chidamli tuzilmalar uchun asosiy materialga aylanishi kutilmoqda. Bunga ta’sir qiluvchi eng asosiy ko’rsatkich materialning kimyoviy xossasidir. Korroziya yoki kimyoviy qarshilik (kislota qarshiligi yoki kislota qarshiligi kabi parametr) deb ataladi. Umuman olganda, "korroziya" so'zi tashqi muhitning fizik-kimyoviy, kimyoviy va biologik ta'siri yoki materialning o'zida sodir bo'ladigan kimyoviy jarayonlar natijasida betonning texnik xususiyatlarining qaytarib bo'lmaydigan darajada yomonlashishi, uning tuzilishi va tuzilishini o'zgartirish jarayoni deb tushuniladi. Shunday qilib, korroziyaga chidamlilik betonning turli agressiv muhit va kimyoviy moddalar ta'siriga qanday bardosh bera olishini ko'rsatadi. Shu bilan birga, material nafaqat omon qolishi, balki sifat xususiyatlarini ham yo'qotmasligi kerak. Bu uning chidamliligiga bevosita ta'sir qiladi. Betonning korroziyaga chidamliligiga qo'yiladigan talablar davlat ГОСТ 25192-2012 va ГОСТ 7473-2010 standartida belgilangan. Gap shundaki, beton eng mashhur qurilish materiallaridan biri bo'lib, u nafaqat uy-joy qurilishida, balki turli muhandislik inshootlari shu jumladan, maxsus maqsadlarda ham qo'llaniladi.Ular orasida:
To'g'onlar
Ko'priklar
Shlyuzlar
To'shaklar
Yo'llar
Viyaduklar
Issiqlik va atom elektr stansiyalari
Suv va neft quvurlari
Yer osti ombori
Bunkerlar
Metro
Pechlar
Zavodlar, fabrikalar va ustaxonalar binolari
Omborlar
Xavfli moddalarni saqlash uchun tanklar
Kanalizatsiya tizimlari
Quduqlar
Har xil harbiy ob'ektlar
Aerodromning uchish-qo'nish yo'laklari kabi bino va inshootlarda ishlatilinadi.
Ushbu qurilish ob’yektlari, bino va inshootlarning barchasi ish muhiti, turli iqlim, ob-havo va harorat sharoitlarining agressiv ta'siriga duchor bo'ladi. Bu omillarning barchasi ta'sirida betonning yaxlitligi buziladi, uning ichida korroziyaga olib keladigan turli jarayonlar boshlanadi. Shuning uchun ko'p hollarda bu binolar, inshootlar maxsus materialni talab qiladi. Shu o’rinda, ulardan muhitning turli ta'siriga ham chidamli bo'lishi kerakligi talab qilinadi.
GOST 31384-2017 standart yangi qurilgan binolar va inshootlardagi beton va temir-beton konstruksiyalarda korroziyasidan himoya qilish uchun e'tiborga olinishi kerak bo'lgan talablarni belgilaydi. Shuningdek ushbu standart, rekonstruksiya qilingan, yuqori haroratli agressiv muhitda ishlash uchun mo'ljallangan -70 °C dan +50 °C gacha beton va temir-betonlarga ham qo’llaniladi.
GOST 31384-2017 bo’yicha agressiv muhitda quyidagi kimyoviy vositalardan saqlanish ko’zda tutilgan:
Sulfatlar;
Magniy;
Kislotalar;
Ishqorlar;
Karbonat;
Xlorid va boshqa agressiv gazlar;
Ushbu moddalar beton va temir-betonga salbiy ta'sir ko'rsatishi, uning korroziyasini va yo'q qilinishini qo'zg'atishi mumkin. Shu o’rinda, binoning chidamliligi GOST 25192-2012 ga muvofiq, har xil turdagi korroziyaga chidamliligiga qarab, beton besh turga bo'linadi:
A - an'anaviy, ya’ni korroziya xavfi bo'lmagan joyda ishlaydi
B - karbonatga chidamli, karbonat muhitida ishlatiladi
B - xloridlarga chidamli yoki xloridlar ta'sirida korroziyaga olib keladigan muhitda ishlaydi
D - sovuqqa chidamli, muqobil muzlash va eritish sharoitida ishlatiladi
D - kimyoviy jihatdan chidamli yoki kimyoviy korroziyaga olib keladigan agressiv muhitda qo'llaniladi.
Eruvchanlik deganda, birinchi navbatda, materialning erituvchida erishi, u bilan bir xil tizim hosil qilish qobiliyati tushuniladi. Bu jarayonning yorqin misoli shakarning choyda erishi hisoblanadi. Bunday holda, asosiy jarayonni issiq suv bajaradi. Vaqt o'tishi bilan saxaroza suyuqlikda butunlay yo'qoladi, unga yangi xususiyatlar yoki sifatlar (masalan, shirinlik) beradi. Albatta, beton suvda erimaydi. Biroq namlik bilan birga turli xil kislotalar va ishqorlar moddalarning erishiga hissa qo'shadi. Ular nafaqat materiallarning tarkibiga, balki ularning yig'ilish holatiga ham ta'sir ko'rsatishga qodir bo'lgan agressiv moddalar hisoblanadi. Betonni eritish zarurati odatda bir necha hollarda yuzaga keladi:
Agar beton aralashma ishchi asboblarda, qoliplarda yoki maxsus shaklda qotib qolgan bo'lsa, beton qolipdan oqib chiqsa, beton aralashmasi notekis qotib qolgan bo'lsa, to'ldirish paytida xatolarga yo'l qo'yilgan bo'lsa bularning barchasida maxsus erituvchilardan foydalanish mumkin. Ammo ular odatda juda xavfli ekanligini hisobga olish kerak. Shuning uchun ular bilan ishlashda ma'lum xavfsizlik choralariga rioya qilish kerak. Bularga misol qilib,
Mineral kislotalar va korroziya ingibitorlari (6-rasm):

Konsentrlangan noorganik kislotalar (xlorid, fosforik), gidroksidi va ingibitor moddalar;
Sintetik kislotalar;
Konsentrlangan organik kislotalar va korroziya ingibitorlari kiradi.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, betonning suvda erimasligiga qaramay, namlik uning ba'zi tarkibiy qismlarini eritishi mumkin. Masalan, suv bilan uzoq muddatli aloqada eriydiganni moddalar oladigan bo’lsak (ohaktosh, gips, kaltsit, galit), ular beton aralashmaning agregatlarida mavjud bo'ladi. Misol uchun, aralashmaga biriktiruvchi sifatida gidratlangan ohak ham qo'shilishi mumkin. Gips, kaltsit yoki umuman galit tasodifan kichik qo'shimchalar shaklida qattiq toshga o’rnashib olgan bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, tuzlar, dengiz qumi bilan birga beton eritmaga tushishi mumkin. Shuning uchun beton uchun komponentlarni tanlash va ularning tarkibini diqqat bilan o’rganib ko'rib chiqish lozim.
Betonning parchalanishi
Beton buzilmaydigan materialdir. U g'isht bilan birga 100 yildan ortiq xizmat qilishi mumkin. Shuningdek, u butunlay yo'qolib ketmaydi, balki qattiq monolit toshdan maydalangan toshlarga aylanadi. Bu jarayon tog 'jinslarining parchalanishini biroz eslatadi: yomg'ir, quyosh, qor, shamol va boshqa atrof-muhit omillari ta'sirida bardoshli tosh parchalani kabi. Shunday qilib, vaqt o'tishi bilan monolit bo'lak o'rniga chang va tosh parchalari paydo bo'ladi.
Agregat quruq portland sement suv bilan aralashtirilganda, aralashmani quyish va qolipga tushirish oson bo'lgan suyuq atala hosil bo’ladi. Sement suv bilan reaksiyaga kirishib, beton gidratsiya hosil bo’ladi, bu jarayon bir necha soat ichida qotib, materiallarni bir-biriga bog'laydi. Gidratsiya jarayoni ekzotermikdir, ya'ni atrof-muhit harorati betonning qancha vaqt turishida muhim rol o'ynaydi. Ko'pincha qo'shimchalar (masalan, puzolanlar yoki superplastifikatorlar) ho'l aralashmaning fizik xususiyatlarini yaxshilash, quritish vaqtini kechiktirish yoki tezlashtirish yoki tayyor materialni boshqacha tarzda o'zgartirish uchun qo'shiladi.
Xulosa
Beton aralashmalari qurilish sohasida yetakchi materiallardan biri hisoblanadi. Shu o’rinda unga qo’yilgan talablar ham yuqori darajada bo’ladi. Mustahkamligi, chidamliligi, sovuqbardoshliligi, olovbardoshliligi, umuman barcha xususiyatlari bo’yicha qo’yilgan talablarga javob berishi, o’z-o’zidan xavfsizlikni ta’minlovchi sifat deb qaraladi. Shuningdek, yuqorida ko’rganimizdek uning xususiyatlariga ta’sir etuvchi omillar (korroziya, tuzlar, ishqorlar) ta’siridan saqlash, tarkibiga kimyoviy moddalar qo’shgan holda sifatini oshirish mumkin.