Ър. Исматулдаев, А. Н. Ма судов, А. Х. Абдуллаев Б. М. Ахмедов, А. А. Аъзамов


Download 1.73 Mb.
bet37/96
Sana08.05.2023
Hajmi1.73 Mb.
#1446646
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   96
Bog'liq
Metrologiya ДАРСЛИК МКК учун

Мишк = KhuikG",
бунда G - асбобнинг кузгалувчи кисмининг массаси, грамм да улчанади; п* 1,3-1,5 кузгалувчи кисмни урнатиш усули билан аникланади; Киш« - ишкалиш коэффициенти (пропорционалик коэффициента).
Асбоб механизмининг айлантирувчи моменти канча катта булса, улчанаётган катталикнинг бир хил кийматида ишкалишнинг таъсири кам булади. Бу таъсир асбобни сифатни бахолашдаги тавсифларидан бири - асллик коэффициенти билан белгиланади:
Kg = 10 Mam (90°) /Gn бу ерда: М» (90°) - айланувчи кисмни 90° га бурилгандаги акс-таъсир моментндир. Kg - киймати *ар хил асбоб чизмалари учун 0,1 дан 10 гача булади.
5.6. Аналог улчаш асбобларининг умумий кисмлари ва булаклари
Электромеханик асбоблар вазифаси ва ишлаш тамойилларига кура лар хил конструкцияга ва улчаш механизмининг турларига булинади. Асбобларнинг конструкциялари хар хил булишига карамасдан уларнинг куп элементлари умумийдир. Бундай элементларга асбобни корпуси, унинг кузгалмас ва кузгалувчи кисмлари ва тескари таъсир моментини хосил килувчи курилмалари, тинчлантиргичлари, хисоблаш курилмаси, тугирлагич ва ретурлари киради.
130
Асбобни корпуси - улчаш механизмини, хисоблаш курилмасини ташк;и таъсирдан сацлаш учун ишлатилади. ГОСТ Оуиича уларни улчами белгиланган, *ар хил шаклда, металлдан, пластмассалардан ва ёгочлардан тайёрланади.
Кузгалмас кием - купчилик асбобларда улчаш механизмининг галтакларидан (узакли ёки узаксиз) иборат булади. Баъзи бир улчаш механизмларида кузгалмас кием доимии магнит ёки металл утказгичдан иборатдир.
Кузгалувчи кием - асбобларда доимий магнит, галтак ёки утказгич (диск)лардан дажаридади. Кузгалувчи кием айланиш укига урнатилади, ук эса таянчларга урнатилади. Кузгалуьчи кием тортмага ёки осмага хам урнатилади. Асбобни вазифаси ва механизм турларига караб ук ва таянчларнииг консгрукцияси хар хил булади. Купчилик хрлларда акс таъсир моментларини хосил килиш учун ток утказадиган спирал пружинадан фойдаланилади . Кичик айланма момент хосил килувчи асбобларда кузгалувчи кием тортма ёки осмаларга урнатилади. Спирал пружиналарнинг афзаллиги шуки, уларда хосил килинган момент билан бурилиш бурчат орасидаги богланиш тугри чизикли таъсирга эгадир.
Акс таъсир курилмалари. Электр утказУвчи эластик материаллардан - кургошинли РУ** берилл бронзаси ёки платина, кумуш ва алюминий котищмаларидан тайёрланади.
Тинчлантиргич - асбобни кузгалувчи кисмини харакат вактини камайтирувчи ва катталикни улчанаётган меъёрий кийматга келтирувчи равон курилмаднр. Тинчлантиргичлар кузгалувчан сим ни тезрок янги холатни эгаллаши учун хизмат килади. Хозирги замон асбобларида
131
уткинчи жараён вактини чегаралаш учун iwai-нитоиндукцион, хаво ва суюкликли тинчлантиргичлари кенг кулланади.
Х,аво тинчлантиргичи - камерада енгил алюминий паррак ёки поршен харакат килади ва асбобни кузгалувчи кисми билан богланган. Паррак билан камера девори орасида кичик оралик булгани учун парракнинг иккала томонидаги босимлар уртасида фарк юзага келиб, тормозловчи куч пайдо к,илади. Бу эса кузгалувчи кисмга тинчлантириш таъсирини курсатади.
Магнитоиндукцион тинчлантиргич - доимий мапштлар кутблари орасида кузгалувчан кисмнинг укига урнатилган харакатланувчи ферромагнитмас узак (ёки киска туташган утказгич) дан ташкил топган. Асбобни харакатланувчи кисми силжиганда пластинада (узакда) индукция токи уюрма токлар хосил булади.
Бу ток доимий магнит майдони билан узаро таъсир этиб, Ленц тамойилига асосан пластинада тормозловчи кучни пайдо килади, бу эса кузгалувчи кием ни тинчлантиради. Бунда тинчлантиргич моменти доимий магнитни магнит окими F ва пластинадаги уюрма токни кийматига богликдир.
Мл, = Ку Ft, бунда К» - пропорционаллик 1юэффициенти (тинчлантириш коэффициенти).
Магнитоиндукцион тинчлантиргич хаво тинчлантиргич га Караганда самарали таъсир курсатади.
Суюкликли тинчлантиргичла кремний органик суюкликларнинг ковушокдик хусусиятидан фойдаланилади. Асбобнинг кузгалмас ва кузралувчан кисмлари ОД мм га тенг оралик, билан бир-бирига карама-қрши Зфнатилган. 5у оралик, ковушок. полисилоксан чизикча суюклиги
билан тулдирилган. Юза тортиш кучи билан бу суюклик маълум оралиеда асбобни х,ар кандай х,олатида х,гм ушлаб туради. Тебранишни тинчлантириш ^аракатдаги дискни кузгалмас дискка нисбатан х,аракатида суюкликнинг к,овушок.лигидан тормозловчи момент х.осил булади. Электромеханик асбобларнинг массасини ва улчамини камайтириш учун купинча суюклик тинчлантиргичи ишлатилади.
Хнсоблаш курилмаси - электромеханик асбобларда шкала ва курсаткичдан иборатдир. Шкала - бу белгилар мажмуаси булиб баъзиларнга х.исоблг.ш сони ёки боища белгилар нуйилган, улчанаётган катталикнинг кетма-кет натор кийматларига' тегишли булади. Иккита Кушни белгилар оралиги шкала булаги деб аталади. Асбобни айлантириш моментини аник,ловчи тенглама ифодаси асбоб шкаласининг тавсифини белгилайди. Шкалани тавсифига к.араб текис ёки нотекис шкалаларга булинади. Шкала тенгламасининг даража курсаткичи п = 1 булганда нотекис - даражаси логарифмик ва шу каби булган шкалалар дейилади. Шкалалар: нолли ва нолсиз, симметрик ва носимметрик, бир томонли ёки икки томонли булиши мумкин.
Асбоб курсаткичи - ^исоблаш курилмасининг бир кисми шкала белгнларига нисбатан асбоб курсатишини аниклайди. Курсаткичлар -миллар, нурлар ва рацамли индикаторларга булинади.
Мил л ар - найзасимон, пичоксимон, ипсимон булади. Милларга куйиладиган асосий талаблар массаси жуда кичик, юцори м'уста^камликдир. Милли курсаткичларни куллаш параллакс хатолигига олиб келади. кийшиг, куриш, чунки кузатувчи турган нуктадан шкалага Нараш бурчаги турли субъектларда х,ар хил булади. Хозирги замон ута сезгир асбобларида нурлн хиср^лагнчлар ишлатилади. Нурли х,исоблагичлар оптик цурилма - нур манбаидан иборатдир.
Интегралловчи электромеханик асбобларда механик ракдмли индикаторлар ишлатилади.
133
Корректор - т^пфлагич, электромеханик асбобларда курсаткични нол белгисига урнатиш курилмасидир. Корректор иш бошлашдан олдин асбоблар милини нолга урнатиш учун ишлатилади.
Арретир - асбобни кузгалувчи кисмини харакатсизлантириш учун ишлатилади. Одатда, сезгир электромеханик асбобларни монтаж килишда, транспортировкада асбоб милини кузгалмас килиб мустахкамловчи курилмадир.
5.7. Аналог улчаш асбобларининг турлари
Аналог улчаш асбобларидаги мухим звено - улчаш мезанизми хисобланади. Бу турдаги улчаш асбоблари улчаш механизмининг ишлаш тизимига кура куйидаги турларга булинади:

  • Магнитоэлектрик улчаш асбоблари;

  • Электромагнит улчаш асбоблари;

  • Электродинамик улчаш асбоблари;

  • Индукцион улчаш асбоблари;

  • Ферродинамик улчаш асбоблари;

  • Электростатик улчаш асбоблари.

Ушбу курсатилган катордаги магнитоэлектрик, электромагнит ва электродинамик турдаги улчаш асбоблари нисбатан кенг таркалган хисобланади. Куйида шу Зта тур асбобларининг кискача тавсифларини келтирамиз:
13*1

Download 1.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling