R. X. Maksudov

t
.-J
2 =
W 
2 W g
M
= 
yjn-f
; + 
м I 
-
eguvchi momentning umumiy qiymati; T -
aylanuvchi moment; W. Wk - tekshirilayotgan kesimda o ‘q bo‘yicha 
olingan qarshilik va polyar qarshilik momentlari. Bu qarshilik moment 
qiymatlari vallar uchun,
w
=
n d 1
32
IV,. =
n d 
16
G ‘ovak vallar uchun
n d
И = с
32
bunda: с = l - [ — | - koeffitsiyent
w k
= с
тс d
~uT
di1
D
0,4
0,42
0,45
0,48
0,5
0,53
0,56
0,6
0.63
0,67
0,71
с
0,97
4
0,96
9
0,95
9
0,94
7
0,93
8
0,92
1
0.90
1
0,87
0,84
2
0,8
0,74
7
172

---

(tf-i)d> ('C-i)d-val materiallarining tekshirilayotgan kesimidagi chidamlilik 
chegarasi qiymatlari:
r_,, cr_,-tanlangan material uchun oquvchanlik chegarasi 8.1-jadvaldan 
tanlanadi.
{Ka)d, (Kr)d
-tekshirilayotgan kesimda normal va urinma kuchlanishlarni 
to‘planishni hisobga oluvchi koeffitsiyent qiymatlar:
<*V), = 
=
+ к r - i
AV, £ r- kuchlanishlarni to‘planishini hisobga oluvchi koeffitsiyent.
t/r
r/d
a m, mPa bo‘lganda Ka ning 
qiymatlari
crm m Pa bo‘lganda Kt ning 
qiymatlari
500
700
900
1200
500
700
900
1200
2
0,01
1.55
1,6
1,65
1,7
1,44
1,4
1,45
1,45
0,02
1,8
1,9
2.0
2,15
1,55
1,6
1,65
1,7
0,03
1,8
1,95
2,05
2,25
1,55
1,6
1,65
1,7
0.05
1.75
1.9
2,0
2,2
1.55
1,6
1,65
1,75
Л
J
0,01
1,9
2,0
2,1
2,2
1,55
1,6
1,65
1,75 1
0,02
1,95
2,1
2,2
2,4
1,6
1,7
1,75
1,85
0,03
1,95
2.1
2,25
2,45
1,65
1,7
1,75
1,9
5
0,01
2,1
2,25
2,35
2,50
2,2
2,3
2,4
2,6
0,02
2,15
2,3
2,45
2,65
2,1
2,15
2,25
2,4
Val diametrining ta'sirini hisobga oluvchi koeffitsiyent. Kd 8.2-jadval 
davomi.
________________________________ ________________
8.2-jadval davomi
Val materiali va holati
Val diametri d, nun
30
40
50
70
100
Uglerodli polIat material lar, egi- 
lishdagi kuchlanish hosil boMganda
0,88
0,85
0,81
0,76
0.71
Legirlangan 
po‘lat 
materiallar, 
egilishdagi kuchlanish boMganda
0,77
0,73
0,7
0,67
0,62
Har xil markali po‘lat materiallar 
uchun buralishdagi kuchlanish ishla- 
tilganda
Valga tig‘izlik bilan o ‘tkazilganda.
пз

---

8.2-jadval davomi
Va! 
diam etri 
d, mm
a m M Pa b o ‘lganda
K^/Kj, (7m M Pa b o‘lganda
500
700
900
500
700
900
30
2,5
3
3,5
1,9
2,2
2,5
50
3.3
3.95
4.6
2,45
2,8
3
100
3.3
3,95
4,6
2,4
2,8
3.2
KF - val yuzasini notekisligini o ‘rtacha qiymatini hisobga oluvchi 
koeffitsiyent.
_________________________________________________
8.2-jadval davomi
Notekislikni 
o'rtacha qiymati Ra, 
mkm
KF koeffitsiyent qiymatlari. c tn mPa boMganda
500
700
900
1200
0,4-0.1
1
1
1
1
3,2-0.8
1,05
1,10
1,15
1,25
2.5-6,3
1,2
1.25
1,35
1,5
Val yuzasining termik qayta ishlanishini hisobga oluvchi koeffitsiyenti, 
Kg- '
_____
8.2-jadval davomi
Valning qattiqligini 
oshirish yoMlari
Valni 
markazida a m 
mPa
Pog^onasiz 
tekis val
Kuchlanish 
to'planishi b o ‘lgan 
hollarda
Kb<1.5
Kb 1,8-2
Qizdirib toplash
600-800
1,5-1.7
1,6-1,7
2,4-2,8
Yuqori chastotali tok 
yordamida 
toblash 
(Yu.Ch.T)
800-1000
1,3-1,5
Azot bilan to'yintirish
900-1000
1,1-1,25
1,5-1,7
1.7-2,1
Uglerod bilan to‘yin- 
tirish
700-800
1000-1200
1.4-1,25 
1,2-1,3
2
I/ova:
Val yuzasining qattiqligi oshirilmasa, KT=1,0
8.3-§. V allarn i bikrlikka h isoblash
Vallami ish jarayonida egilish ularning hamda ular bilan bogMiq 
boMgan detallarning ishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli 
vallaming egilishdan hosi! b o ‘ladigan salqilikning hamda tayanchga
174

---

nisbatan qiyalik burchagining qiymati ma’lum chegaradan ortib 
ketmasligi lozim. Masalan, durnalash podshipniklari o'matilgan valiar 
aylanganda dumalash elementlari 
halqalarda siqilmasligi, 
rolikii 
podshipnik oTnatilgan valda yuklanish roiik uzunligi bo‘yicha bir tekis 
taqsimlanishi lozim.
Salqilikning ruxsat etilgan qiymati, silindrsimon tishli g ‘ildiraklar, 
chervyakli g ‘ildiraklar o ltkazilgan vallar uchun [f]=0,01m, konussimon 
tishli g'ildiraklar o'tkazilgan vallar uchun[f]=0,005m, bunda m ilashish 
moduli, umumiy mashinasozlik sanoatida [f]=(0,0002-0,0003)C, bunda, 
C-tayanchlar o'rtasidagi masofa.
Vallar uchun qiyalik burchagining ruxsat etilgan qiymati [y] 
radian hisobda, sirpanish podshipniklari tayanchlari uchun 0,001; tisnli 
g'ildiraklar o ‘tqazilgan qismda 0.001; dumalash podshipniklari uchun
0,01; silindrsimon rolikii podshipniklar uchun 0,0025.
Kesimi doimiy bo'lgan vallar uchun o‘z o ‘qi atrofida buralish 
burchagi quyidagicha aniqlanadi
77 
[8.4]
{GJ, )
bunda: T-aylanuvchi moment N.m, / o ‘z o ‘qi atrofida buraladigan val 
uzunligi, mm; Ci val materialni elastiklik moduli; J,-valning polyar 
inertsiya momenti.
8.4-§. 0 ‘qlarn in g hisobi
0 ‘qlar 
faqat 
eguvchi 
moment 
bo‘yicha 
hisoblanadi. 
ОЧ] 
diametming taxminiy qiymati.
d
= -!- У -лг.» 
[8-4]
yo.ikL 
L J
bunda: d-оЧ] diametri. mm; Meg eguvchi moment, N.m m;[a]eg-eguvchi 
kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati-100-160MPa.
0 ‘qlarning xavfsizlik koeffitsiyentini aniqlash vallarni hisoblashga 
o ‘xshash bo1 lib. bunda T=0 olinadi.
SAVOL VA T O P S H IR IQ L A R
1. Val bilan o'qning o'zaro farqi.
2. Vallar qanday materiallardan tayyorlanadi?
3. Vallarni taxminiy hlsobiy va loyihalrsh,
4. Vailarning 
x a v fs iz u ic K o e in ts iy e n tin i a n iq la s h .
5. Vallarni bikrlikka hisoblash.

---

IX bob.