R. X. Maksudov

9.2-§ Ich q u ym a m ateriallari va o ‘lch am lari
Sirpanish podshipniklarida val sapfasi emas, balki ichquyma 
nisbatan tez yeyilishi kerak, chunki vallarni almashtirish ichquymalarga 
nisbatan 
qimmat turadi. Val sapfalari yeyilishini kamaytirish uchun 
termik qayta ishlanadi.
Ichquyma materiallari ishqalanish koeffitsiyenti kam, yeilishga 
chidamli, issiqlik o ‘tkazuvchan, zanglamaydigan xususiyatlarga ega 
bo‘lib metall, metallokeramika va metalmas materiallardan tayyorlanadi.
Metall ichquymalar. Material sifatida bronza, babbit, alyuminiy 
qorishmalari hamda antifriksion cho‘yanlar ishlatiladi.
Katta yuklanish va o ‘rtacha tezlik bilan harakatlanadigan mexa- 
nizmlarda antifriksion xususiyatlarga ega bo‘lgan BrOlOFl, Br04TS4 
S l7 va boshqa markali bronzalardan tayyorlangan ichquymalar ishla­
tiladi. Alyuminiy (BrA9JZL), qo‘rg‘oshin (BrS30) qorishmalaridan 
tayyorlangan ichquymalar, sapfasi toblangan vallarda ishlatiladi. Sekin 
harakatlanadigan mexanizmlarda antifriksion xususiyatlarga ega b o ‘lgan 
AChS-l markali cho‘yan materiallar ishlatiladi.
Metallokeramikadan tayyorlangan ichquymalar mis yoki metall 
kukunlariga grafit, qalay va qo‘rg‘oshin qo‘shib presslash vordamida 
hosil qilinadi. Bu ichquymalar poristos boMganligi uchun moy bilan 
singdiriladi, 
natijada 
ishlash 
jarayonida 
moylanmaydi. 
Bunday 
ichquymalar sekin harakatlanuvchi mexanizmlarda, moylash qiyin 
b o l g a n uzellarda ishlatiladi. Metallmas ichquymalarda artifriksion 
xususiyatlarga ega bo‘lgan ASP markali plastmassalardan yoki rezina va
178

---

shunga o ‘xshash materiallardan tayyorlanadi. Bu ichquymalar suv 
yordamida yog‘langanda ham yaxshi ishlaydi.
Ichquymalar o ‘q bo‘yicha siljimasligi uchun chiqiqli qilib tayyor- 
landi. Devorining qalinligi 
s
sapfaning diametri d val materialga 
bog‘liq 
bo‘lib, 
cho'yan 
va 
bronzadan 
tayyorlangan 
ichquyma 
devorlarining qalinligi 
S  =
0.03d+l-4m m . Chiqiqning o ‘lchami b 
=
1.2
S
, h = 0 .6
S
(
9.5-rasm).
Katta seriya bilan tayyorlanadigan ichquymalarda ishqalanish 
yuzasiga lenta qoplanadi. Bunda lentaning qalinligi 1.5-2.5 mm gacha 
bo'lib, qoplash uchun ishlatiladigan antifriksion material laming qalinligi
0.2-0.3mm gacha bo'lishi mumkin.
9.5-rasm .
Podshipniklarni ishlash sifatiga podshipnik uzunligini diametriga 
nisbati, y a ’ni 1/d nisbat katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu qiymat kichik bo‘lsa 
uzeldan moy oqib ketish xavfi tug‘iladi, bu qiymat katta bo‘lganda 
ishqalanish yuzasida bosim notekis taqsimlanadi natijada bosim katta 
boMgan joylarda yeyilish tezlashadi, Shuning uchun bu qiymatni ishlash 
jarayoniga 
qarab 
tanlash 
tavsiya 
etiladi. 
Masalan. 
avtomobil 
dvigatellarida 
0.5-0.6; 
dizel 
podshipniklarida 
0.5-0.9; 
prokat 
stanoklarida 0.6-0.9; umumiy mashinasozlikda esa 1.5 gacha qabul 
qilish mumkin.