R. X. Maksudov

P O D S H IP N IK L A R
Podshipniklar val hamda o ‘qlaming tayanchlariga o‘matilib, 
tayanch vazifasini o ‘taydi, y a ’ni tayanchga tushadigan kuchni bevosita 
qabul qiladi.
Mashinalaming ishlashi va ishga chidamliligi podshipnikning 
sifatiga k o ‘p jihatidan b o g iiq . Shuning uchun podshipniklarni tanlash 
va ish jarayonida ularni kuzatib turish masalalariga alohida e'tibor 
berish lozim.
Aylanayotgan val yoki o kq shiplari podshipniklarda ishqalanadi, 
shu ishqalanishning turiga qarab podshipniklar sirpanish podshipniklari 
bilan dumalash podshipniklariga bo'Iinadi. Shuningdek, har xil 
y o ‘nalishda ta’sir qiladigan kuchlar uchun har xil podshipniklar 
ishlatiladi. Masalan, val o ‘qiga tik ta’sir qiluvchi kuchlarni qabul qilish 
uchun radial podshipniklar; va! o ‘qi b o ‘ylab y o ‘nalgan kuchlarni qabul 
qilish uchun tirak podshipniklar; val o ‘qiga tik hamda val o'qi bo‘ylab 
ta’sir qiluvchi kuchlar uchun radial-tirak podshipniklar ishlatiladi.
Sirpanish podshipniklarida sirpanib ishqalanish hodisasi sodir 
b o iad i. Val va o'qlarining tayanchga mo'ljallangan qismi 
sapfa 
deyiladi. TSapfaning shakli silindrsimon, konussimon 
(9.1-rasm,a ,b), 
zoldirsimon 
(9.1-rasm, v)
boMishi mumkin.
Tayanchlar val yoki o ‘qning uchida 
joylashgan bo‘lsa 
ship 
(9.1a-rasm),
o ‘rtasida joylashgan bo‘lsa 
bo'yin (9.1b-rasm)
deb ataladi. 
Agar val yoki o ‘qning sapfasi 
ularning uzunligiga tik tekislikda
9.1-§. S irp an ish p od sh ip n ik lari
9 .1 -rasm .
9.2-rasm .
176

---

joylashgan bo‘lsa, bunday sapfa 
tovon
deyiladi 
(9.2-rasm).
Yuqorida 
qayd etilgan sirpanish podshipniklaridan konussimon hamda zoldir- 
simon sirpanish podshipniklari nisbatan kam ishlatiladi.
Sirpanish podshipniklari tuzilishi jihatidan ajralmaydigan va 
ajraladigan podshipniklarga bo‘linadi.
Ajralmaydigan ichquymasiz podshipniklaming tuzilishi oddiy bo‘lib, 
vaqt-vaqti 
bilan 
ishlaydigan sekin harakatlanuvchi 
mashinalarda
1- ichquym a;
2- ishqalanish vuzasini y o g ‘lash uchun 
m axsus ariqcha;
3- ichquvm ani korpusga m ahkam lash 
uchun ishlatiladigan vint;
4- podshipnik korpusi.
Ajraladigan podshipniklar 
(9.4-rasm)
korpus (1), ikki bo‘lak 
ichquyma (2), qopqoq (3) hamda mahkamlash uchun ishlatiladigan bo‘lt 
(4) dan iborat bo‘ladi.
Sirpanish podshipnikning afzalliklari: katta tezlikda ishlatish 
mumkin; tebranma va zarb yuklanishlarda ham ishlatiladi; radial 
oMchamlari nisbatan kichik; podshipnikni ikki pallali qilib tayyorlash 
mumkin; tuzilishi oddiy va tannarxi arzon.
ishlatiladi 
(9.3-rasm).
9.4-rasm.
177

---

Kamchiliklari:
rangli metallaming ishlatilishi; suyuqlikdagi ishqala- 
nish rejimini hosil qilishni qiyinligi; o ‘q bo‘yiga o ic h a m i nisbatan 
uzunligi; moylash yaxshi bo‘lmaganda 
ishqalanishga ko‘p quvvat 
sarflanishi; moylash uchun moyning ko'p ishlatilishi.
Sirpanish podshipniklarning ishlatilishi, dumalash podshipniklarga 
nisbatan kam b o iib , quyidagi hollarda ishlatiladi: tayanchlar ajraladigan 
podshipniklar ishlatish kerak b o ‘lgan hollarda, bunday vallarga duma­
lash podshipniklari tavyorlanmaydi; katta tebranma bilan aylanuvchi val 
tayanchlarida, bunda moy qatlami bu tebranishni so‘ndiradi; tayanch­
larga yuqori aniqlik bilan tayyorlanadigan podshipniklar o ‘rnatilishi 
talab etilganda; suv va agressiv muhitlarda ishlaydigan val tayanch­
larida, bunday hollarda dumalash podshipniklari ishlamaydi.